بار کج به منزل نمی‌رسد

زمینه پیدایش

یکی از شاهزادگانی که به سعدی شیرازی ارادت داشت، محرمانه از شاهزاده خانم خویش به وی شکایت کرد که همه ساله برای من سه قلوی دختر می‌آورد و از او علاج خواست. سعدی راه‌حلی نشان داد که شاهزاده خانم را سخت برآشفته ساخت و فرمان داد او را از شهر اخراج کنند. شیخ بار سفر بست و زاد و توشه سفر را در یکتای خورجین و تای دیگر را خالی گذاشت. آن‌گاه خورجین را روی الاغ انداخت، ولی از هر طرف که خورجین را می‌انداخت، آن طرفی که پر بود، سنگینی می‌کرد و به زمین می‌افتاد. شاهزاده خانم که از پنجره قصر این ماجرا را می‌نگریست، به سعدی بانگ زد و گفت: بار کج به منزل نمی‌رسد. چرا وسایلت را مساوی در هر دو طرف خورجین نمی‌گذاری تا تعادل برقرار شود و بارت به زمین نیفتد؟ سعدی گفت: از ترس شما؛ زیرا من هم جز آنچه شما گفته‌اید، نگفتم ولی شما امر کردی مرا از شهر بیرون کنند.(۱)

پیامها

ناراستی و حقه‌بازی عاقبت خوبی ندارد.

اگر خواهان به سرانجام رسیدن کارها و موفقیت در برنامه‌هایت هستی، راست‌گو و راست‌کردار باش.

نظام آفرینش براساس عدل و راستی بنا شده است و هرگونه کژی و ناراستی بی‌نتیجه و نابود خواهد بود.

کاربرد: در تشویق به راستی و درست‌کاری و در نکوهش و متوجه کردن افرادی که به بیراهه می‌روند به کار می‌رود.

ضرب المثل های هم مضمون

از راه برو، بیراه نرو.

هر چند که راهت دورتره.

از کجی و کج‌روی اندیشه کن.

اگر راستی، کارت آراستی.

بِهْ از راستی در جهان کاری نیست.

تا مار راست نشود، به سوراخ نمی‌رود.

جهان از پی راستی شد به پای.

راه راست، گم شدن ندارد.

سر ناراستی‌ها راستی است.

راستی شغل نیک‌بختان است.

کج منه پا وگرنه می‌لغزی.

هیچ تقلبی بهتر از راستی نیست.

به گیتی بِهْ از راستی پیشه نیست.

تیر اگر راست شود، بر هدف است.

خواهی که رستگار شوی، راستکار باش.

راست شو تا به راستان برسی.

راستی را زوال کی باشد؟ راستی موجب رضای خداست.

ز کژی نشد راست کار کسی.

عقل جز راستی نفرموده است.(۲)

اشعار هم مضمون

از کجی بِهْ که روی برتابید * رستگاری ز راستی یابید از کژی افتی به کم و کاستی * از همه غم رستی اگر راستی (نظامی)

با ما کج و با خود کج و با خلق خدا کج * آخر قدمی راست بنه ای همه جا کج به از راستی کس ندارد درخت * که بارش بهشت است و تاج است و تخت (فردوسی)

نیک رو، بد مرو که نیک و بد است * که ز ما یادگار می‌ماند(۳) )مسعود سعد)

ریشه های قرآنی حدیثی

امام علی(علیه السلام): «اَالنَّجاۀُ مَعَ الصِّدقِ؛ رستن، با راستی همراه است».(۴)

امام علی(علیه السلام): «وَیلٌ لِمَن تَمادی فی غَیِّهِ وَ لَم یَغِی اِلَی الرُّشدِ؛ وای بر کسی که در گمراهی خود فرو رود و به راه راست باز نیاید».(۵)

امام علی(علیه السلام): «مَن تَعَدّی الحَقَّ ضاقَ مَذهَبُهُ؛ هر که از حق فراتر رود، راهش تنگ شود».(۶)