با چه زنان و مردانی نمی توان ازدواج کرد؟

ازدواج نهادی مدنی در حقوق ایران است که علاوه بر این که واجد آثار حقوقی ومدنی زیادی می باشد از نظر دینی هم امری بسیار پسندیده بوده و دارای آثار معنوی واخروی نیز هست . لذا مجرد ماندن و ترک این شیوه ی حسنه مذمت ( سرزنش ) شده است وچنانچه فردی به خاطرازدواج نکردن مرتکب گناه شود تجرد وی ، حرام خواهد بود . به همین دلیل آشنا بودن با قواعد حاکم بر این نهاد، امری لازم است . یکی از این قاعده ها موضوع ممنوعیت نکاح با بعضی افراد است . لذا باید با کسی ازدواج کرد که از نظرشرعی و قانونی برای آن مانعی وجود نداشته باشد. در این بحث ذیلاً به بررسی موضوع ممنوع بودن ازدواج با گروهی از زنان و مردان می پردازیم که درقانون مدنی ایران آنرا جزء ” موانع نکاح ” شمرده اند.
از دیدگاه مقررات ایران مانع نکاح در پنج دسته جای می گیرد :
1) ناشی ازخویشاوندی نسبی
2) ناشی از خویشاوندی سببی
3) ناشی از خویشاوندی رضاعی
4) موارد متفرقه
5) رعایت مصالح کشور
الف – موانع ناشی از خویشاوندی نسبی( خونی(
1) ازدواج با پدر و اجدادپدری و با مادر و جده ها ی مادری.
2) ازدواج با فرزندان و نوه ها و نتیجه ها ، هرچه قدر که پایین تر برود.
3) ازدواج با برادرو خواهر و اولا د و نوه ها و نتیجه های آنان.
4) ازدواج با عمه ، خاله ، عمه و دایی هایی خود و عمه و خاله و عموها و دایی های پدر و مادر و اجداد .
ب – موانع ناشی از خویشاوندی سببی :
1) مرد نمی تواند با مادر و نیز جدههای زن خود و نیز مادر و جده های رضاعی زن خود ازدواج کند و این حرمت، ابدی است . یعنی اگر مردی فقط برا ی چند دقیقه با زنی حتیازدواج موقتنماید و حتی آنها همدیگر راهم نبینند این محرمیت حاصل شده و آن مرد با مادر و جده های نسبی یا رضاعی همسر فعلی یا سابق خود برای همیشه محرم است .
2) زن نیز نمی تواند با پدر و اجداد نسبی یا رضاعی شوهر خود ازدواج کند و تفصیلآن نیز مانند مورد بالا درباره زن نیز صادق خواهد بود.
3) زن پدر یا اجداد نسبی یا رضاعی انسان برای همیشه بر وی حرامند . لذا اگرزنی ولو چند دقیقه نیز به عقد مردی درآید و بعد هم جدا شود برای همیشه به پسر و نوه ونتیجه های آن مرد حرام خواهد بود.
4) عروس نیز برای همیشه به پدر شوهر و اجداد شوهرش حرام است.
تذکر :محرمیت حاصله از ازدواج های یاد شده هم خاص ازدواج دائم است و هم شامل ازدواج موقت می شود . وجودرابطه زناشویی لازم نیست و صرف جاری شدن صیغه نکاح ، کافی برای این محرمیت خواهدبود.
5) اگر مردی با زنی ازدواج کند وآن زن ، دختر یا دخترانی از شوهر قبلی اش داشتهباشد ، تا زمانی که این زن در عقد مرد است این دختران نیز با پدر خوانده شان محرمهستند واگربین زن وشوهر مزبور، رابطه زناشویی واقع نشده باشد پس از جدا شدن ،مجدداً این دختر بر پدرخوانده سابقش نامحرم خواهد بود و می تواند با وی ازدواج کنداما اگر بین زن و شوهر مزبور رابطه زناشویی رخ داده باشد دختر زن به پدر خوانده یاهمان شوهر مادرش برای همیشه محرم است و جدایی مادر نیز نقشی دراین میان نخواهدداشت.
6) کسی نمی تواند همزمان با دو یا چند خواهر ازدواج کند. لذا اگر مردی با زنیازدواج نماید ، تا زمانی که از وی جدا نشده نمی تواند با خواهرش ازدواج کند کهالبته دراین مورد خواهر زن ، محرم شرعی که ملزم به رعایت حجاب نیست نخواهد بود بلکهاز این جهت نامحرم است.
تذکر :اگر مردی زنش را طلاق رجعی ( طلاقی که مرد می تواند باز زن را بهازدواج خود در آورد ) دهد، چون در این نوع طلاق در عِدّه قانونی ( مدتی که زن پساز طلاق یا فوت شوهر نباید ازدواج کند ) ، زن همانند زوجه مرد فرض می شود ، تاپایان عده ، حق ازدواج با خواهر زن وجود ندارد ولی در سایرطلاق ها یا عدّه ی عقدموقت، می توان در ایام عِدّه با خواهر زن ازدواج نمود.
7) ازدواج با برادرزاده یا خواهرزاده زوجه، بدون اذن وی ممنوع است . لذا اگرمردی بدون کسب اجازه همسرش با برادرزاده یا خواهرزاده او ازدواج کند این عقد جایز وصحیح نخواهد بود ولی اگربعداً بتواند رضایت همسرش را کسب کند ازدواج قبلی نافذ میگردد و نیاز به عقد مجدد نمی باشد. اما اگرهمسرش از موضوع عقد با خبر شود و آن راتنفیذ ( تأیید ) نکندعقد باطل می شود.
تذکر :اگر مردی با زنی ازدواج کند می تواند بعداً با خاله یا عمه ویازدواج نماید و نیازی به اعلام موضوع به زن خود ندارد.
8) اگر مردی سه بار متوالی همسر خود را طلاق دهد ، پس از وقوع طلاق سوم ( سه طلاقه ) این زوجه مطلقه ، بر مرد حرام می شود خواه با وی رابطه ی زناشویی داشته یانداشته باشد .
اگر مرد بخواهد دوباره با وی ازدواج کند باید این زن با مرد دیگری ازدواج دائمنموده و با وی رابطه زناشویی نیز داشته باشد و سپس ازوی جدا شود و زن پس از تمامشدن ایام عده می تواند به عقد شوهراول درآید . اصطلاحاً به شوهر دوم مُحلّل ( حلال گرداننده ) گفته می شود زیرا باعث از بین رفتن حرمت ازدواج بین شوهر اول و همسرش میگردد.
تذکر :موضوع یاد شده خاص طلاق و ازدواج دائم است. لذا اگر مردی پس ازعقد موقت از همسرش جدا شود یا بر اثر فسخ بین زوجین ، جدایی واقع گردد مشمول قاعدهمزبور نخواهد بود.
1) اگر مردی همسرش را نـُه بار طلاق دهد به صورتی که شش بار آن طلاق رجعی باشداین زن برای همیشه براین مرد حرام می شود که اصطلاحاً به وی ( نه طلاقه ) گفته میشود و محلل نیز در این مورد کارسازنخواهد بود.
ج- موانع رضاعی ( شیری(
یکی از اقسام خویشاوندی ، قرابت ناشی از شیرخوارگی(رضاع) است.
بدین ترتیب که اگر زنی با شرایط ذیل به کودکی شیر دهد بین آن کودک و زن نسبت مادر و فرزندی رضاعی پیش می آید و فرزندان آن زن نیز با شیرخواره ، خواهر و برادررضاعی می شوند و شوهر آن زن هم ، پدر رضاعی می شود و شوهر آن زن هم ، پدر رضاعی ویمحسوب می شود و خلاصه برادر و خواهر آن زن هم دایی و خاله او به شمار می روند وهمین طور الی آخر.
شرایطی که سبب قرابت ناشی از شیرخوارگی می شود :
1) شیر زن ناشی از حمل مشروع باشد.
2) شیر، مستقیماً مکیده شود. لذا اگر شیر در قاشق یا سرشیشه ریخته شود و به کودکداده شود فایده ای ندارد.
3) کودک لااقل ۱۵ دفعه متوالی و یا در یک شبانه روز از شیربخورد. ضمناً نبایددربین دفعات شیر خوردن ، از غذا یا شیر زن دیگری مصرف کند.
4) شیرخوردن کودک ، قبل از تمام شدن دو سالگی او باشد.
5) مقدار شیری که خورده از یک زن و شوهر حاصل شده باشد.
بدین ترتیب خویشاوندی رضاعی ازحیث محرمیت و ماهیت نکاح همانند قرابت نسبی است . لذا همان گونه که خواهر و برادر یا مادر و مادربزرگ نسبی محرم است ، رضاعی آن نیزمحرم می باشد ولی رابطه توارث بین آنان ایجاد نمی شود.
تذکر:اگر مادر بزرگی به نوه دختری خودش با شرایط مزبور شیر دهد، مادر آن کودک بر شوهرش حرام می گردد زیرا این مادر بزرگ با این کارش ، دخترش را به خواهررضاعی نوه اش تبدیل نموده و چون ازدواج با خواهر فرزند جایز نیست این زن بر شوهرشحرام می شود.
د- موانع متفرقه
1) گر مردی با علم به این که زنی شوهر دارد یا درعِدّه طلاق یا وفات به سر می برد وی را به عقد خود درآورد ، هم عقد باطل است و هم آن زنبرای ابد به او حرام می شود.
اما اگر مرد به موارد مزبور جاهل با شد یعنی نداند زن ، شوهر دارد یا عِدّه اشتمام نشده و زن را به عقد خود در آورد عقد باطل است ؛ اما می تواند پس از اتمامعِدّه ، زن را به عقد خود در آورد ولی اگربین آنها رابطه زناشویی نیز برقرار شدهباشد، زن بر وی حرام همیشگی خواهد شد.
2) اگر مردی همسر دائمی اش را که مسلمان و عفیفه است لِعان کند یعنی به وی نسبتزنا دهد یا فرزندش را از خود نفی کند و این کار را با شرایطی نزد قاضی انجام دهدبین این زوجین برای همیشه جدایی واقع می شود و بر هم حرام ابدی می شوند.
3) اگر مرد یا زنی در حال احرام ( حج) با فردی ازدواج کند و به حرمت این کار همآگاه باشد بین آن دو حرمت ابدی حاصل می شود.
4) اگر مردی با زن شوهر دار یازنی که در عِدّه طلاق رجعی است زنا کند آن زنبرای همیشه به وی حرام می شود.
تذکر:بعضی از فقها این کار را موجب حرمت ابدی نمی دانند.
5) اگر مرد بالغ با پسری لواط کند مادرو خواهر و دختر آن پسر بروی حرام ابدی میشوند ؛ ولی مفعول می تواند با مادر وخواهر ودختر آن مرد ازدواج نماید.
6) ازدواج زن مسلمان با مرد غیرمسلمان باطل و حرام است و با علم به حرمت ، زنامحسوب می شود ولی مرد مسلمان می تواند با زنان کافر اهل کتاب ( مسیحی، یهودی وزرتشتی)ازدواج موقتنماید و بعضیاز فقها، ازدواج دائم را هم جایز می دانند ولی ازدواج با زنان غیر اهل کتاب ، جایزنیست .
تذکر:بعضی از فقها گفته اند چنانچه مرد مسلمانی دارای زن مسلمان باشدبدون اذن همسر مزبور حق ندارد زن اهل کتاب را به ازدواج خود در آورد.
7) ازدواج بین پیروان مذاهب اسلامی مثل شیعه و سنی اشکالی ندارد ولی جهت رعایت کفویت ، بهتر است هر دو از یک فرقه باشند.
هـ – رعایت مصالح کشور
1) ازدواج مرد ایرانی با زن غیر ایرانی بلا مانع استولی اگر زن ایرانی بخواهد با مسلمان غیر ایرانی ازدواج کند شرعاً اشکالی ندارد ولیبرای ثبت آن و رسمیت داشتن باید از دولت کسب مجوز کند و گرنه از نظر دولت اینازدواج رسمیت نخواهد داشت.
2) ازدواج ایرانیان عضو وزارت امور خارجه یا نیروهای مسلح با غیر ایرانی هاممنوع است و باید قبلاً مجوز آن از دولت اخذ شود و گرنه هم موجب تعقیب اداری و همعدم به رسمیت شناختن آن خواهد شد ؛ اگر چه شرعاً صحیح است.
تذکر :مطالبی که گفته شد بیشتر در مورد ایرانیان شیعه حاکم است و چون موضوع ازدواج از احوال شخصی محسوب می شود در مورد اهل سنت و نیز اهل کتاب ، احکام شرعی مذهب خودشان رعایت خواهد شد ، مگر این که آنان شخصاً رضایت خود را بر اِعمال قوانین مدنی ایران بر روابط شخصی شان اعلام نمایند