برکت در قرآن و حدیث

برکت ، خیری است که متناسب با ظرفیت و کارکرد هر پدیده ای ، در آن نهاده می شود . مثلاً برکت در نسل ، به فراوانی فرزندان است . برکت در وقت نیز به این است که گستردگی کارهای انسانی در زمانی خاص ، بیشتر از کار کسانی مانند او، در همان مقدار از زمان باشد.۱
برکت در یک چیز، به اعتبارهای گوناگون نیز متفاوت است.مثلاً برکت در نسل به اعتبار کمّی ، به معنای فراوانی فرزندان است ، ولی به اعتبار کیفی ، به معنای گستردگی معنوی در نسل است .۲
خیری که در برکت وجود دارد ، سرانجام به خیر معنوی می انجامد؛ یعنی ممکن است خیر، معنوی باشد، مثل خیر و برکت در دین و تقرب به خدا؛ و ممکن است مادی باشد ، مثل فراوانی مال و فراوانی فرزندان که باز هم معنویت را افزون کند .۳
واژه « برکت » به صورت مفرد در قرآن نیامده است و کلمه « برکات » در سه آیه از قرآن آمده است ۴ که این می تواند نشانی از فراوانی برکت خداوند باشد .۵
انحصار برکت به خداوند
در قرآن هر جا سخن از برکت به میان آمده، به خداوندش نسبت داده شده است که این می تواند دلیل بر منحصر بودن خداوند متعالی در توانایی ایجاد برکت باشد . به عبارت دیگر، قرآن کریم برکت را در ذات خداوند می داند و بس .۶الف) افراد با برکت۱- پیامبران
خداوند در قرآن کریم ، حضرت نوح۷ ، حضرت ابراهیم ۸ و خاندانش ۹ ، حضرت موسی ۱۰، حضرت عیسی ۱۱، و حضرت یعقوب۱۲، را بهره مند از برکت الهی دانسته است . همچنین ، پیامبر اعظم(ص) را دارای « کوثر» به معنای خیر کثیر می داند و می فرماید :« إِنّا اعطَیناکَ الکَوثَرَ »۱۳ که مفسران ، کوثر را به معنای خیر فراوان دانسته اند که همان برکت حضرت فاطمه(س) مصداق خیر فراوان است .۱۴۲- معصومان(ع)
امام صادق(ع) می فرماید:« از برکت وجود ما، درختان بارور گردند و میوه ها برسند و نهرها جاری شوند و از برکت ما باران از آسمان ببارد و گیاه از زمین بروید ».۱۵۳- مؤمنان و صاحبان حکمت
در سوره نوح که سخن از برکات خداوند بر حضرت نوح(ع) است ، برکات خداوند بر امت های همراه نوح و امت های دیگری که در آینده از نعمت خداوند بهره مند می شوند بازگو شده است .۱۶ مفسران ، تعبیر« اُمَمٍ مِّمَّن مَّعَکَ » در آیه ۴۸ سوره هود ، شامل مؤمنان همراه نوح و هر مؤمنی از نسل آنان تا قیامت دانسته اند .ب) پدیده های بابرکت۱- قرآن
قرآن کریم می فرماید :« و این ، کتاب مبارکی است که ما نازل کردیم . پس ، از آن پیروی و پرهیزکاری کنید ؛ باشد که مورد رحمت قرار گیرید .»
امام صادق(ع) فرمودند که امیر مؤمنان علی(ع) فرمود:« خانه ای که در آن قرآن خوانده و یاد خدای عزوجل در آن شود ، برکتش بسیار گردد و فرشتگان در آن بیایند و شیاطین از آن دور شوند و برای اهل آسمان می درخشد ؛ چنان که ستارگان برای اهل زمین می درخشند؛ و خانه ای که در آن قرآن خوانده نشود و ذکر خدای عزوجل در آن نشود ، برکتش کم گردد و فرشتگان از آن دور شوند و شیاطین در آن حاضر گردند ».۱۷
امام صادق(ع) می فرماید:« از برکت وجود ما، درختان بارور گردند و میوه ها برسند و نهرها جاری شوند و از برکت ما باران از آسمان ببارد و گیاه از زمین بروید »
2- عقل
امام صادق(ع) می فرماید:« خیرو برکت هیچ ثروتی به قدر عقل نیست و پستی و ذلت هیچ فقری به پایه حماقت که فقر عقلی است نمی رسد».۱۸۳- کعبه
قرآن کریم می فرماید: « در حقیقت ، نخستین خانه ای که برای عبادت مردم نهاده شده ، همان است که در مکه است و مبارک ، و برای جهانیان مایه هدایت می باشد ».۱۹
قرآن۴- اسلام
قرآن کریم می فرماید: « پس چون به آن خانه ها وارد شدید ، به یکدیگرسلام کنید ؛ درودی که نزد خدا مبارک و خوش است ».۲۰۵- نان
امام صادق(ع) می فرماید: « با گذاشتن نان در سفره وتوشه خود ، غذای خود را متبرک ساز .»۲۱۶- کشاورزان
امام صادق(ع) می فرماید: « کشاورزان، گنج های خلقتند ، چیزی پاکیزه می کارند و خداوند بزرگ آن را از زمین برمی آورد و آنان در روز قیامت بهترین مقام را دارند و در نزدیک ترین منزلت قرار می گیرند و مبارکان ، یعنی اهل برکت خوانده می شوند ».۲۲
7- درخت زیتون
قرآن کریم می فرماید:« درخت مبارک زیتون ».۲۳۸- باران
قرآن کریم می فرماید:« و از آسمان آبی پربرکت فرود آوردیم ، پس بدان وسیله باغ ها و دانه های درو کردنی را رویانیدیم ».۲۴
ج) عوامل برکت- ایمان و تقوا
قرآن کریم می فرماید:« و اگر مردم شهرها ایمان آورده و به تقوا گراییده بودند ، قطعاً برکاتی ازآسمان و زمین برایشان می گشودیم ، ولی تکذیب کردند ؛ پس به کیفر دستاوردشان آن ها را گرفتیم ».۲۵- ولایت علی(ع)
امام باقر(ع) از قول پیغمبر(ص) فرمود:«همانا نسیم رحمت و آسودگی و پیروزی و کمک و کامیابی و برکت و بزرگواری و آمرزش و ایمنی و توانگری و مژده و رضوان و تقرب و یاری و توانایی و امید و دوستی خدای عزوجل، برای کسی که علی را دوست بدارد و اطاعتش کند و از دشمنش بیزاری جوید و به فضیلت او و جانشینانش معترف باشد».۲۶- سحرخیزی
امام صادق(ع) فرمود:« دوست دارم ببینم مردی را که برای پیدا کردن روزی اش رغبت دارد یا دارای شغلی است و برای یافتن روزی سحر خیز است؛ چه رسول خدا(ص) در حقّشان دعا کرده و از خداوند درخواست کرده است که امت او را که صبح زود به دنبال کسب روزی برمی خیزند، برکت دهد».۲۷- دعای سحر
حضرت باقر(علیه السّلام) فرمود:« خدای عزوجل از میان بندگان مؤمنش ، آن بنده ای را دوست دارد که بسیار دعا کند. پس بر شما باد به دعا از هنگام سحر تا طلوع آفتاب ؛ زیرا آن هنگامی است که درهای آسمان در آن هنگام بازگردد و روزی ها در آن تقسیم شود و حاجت های بزرگ برآورده گردد ».۲۸
قرآن کریم می فرماید: « پس چون به آن خانه ها وارد شدید ، به یکدیگرسلام کنید ؛ درودی که نزد خدا مبارک و خوش است »- شکرگزاری
خداوند در قرآن می فرماید:« اگر شکرگزار باشید، بر شما فزونی می دهم».۲۹- صدقه دادن
امام علی(ع) می فرماید:« هرگاه تهی دست شدید، با صدقه دادن با خدا تجارت کنید»۳۰
برکت- اطاعت و رضایت خدا
امام رضا(ع) فرمود:« خدای عزوجل به یکی از پیغمبران وحی فرمود: هرگاه اطاعت شوم، راضی گردم و چون راضی شوم ، برکت دهم و برکت من بی پایان است، و هرگاه نافرمانی شوم ، خشم گیرم ، لعنت کنم و لعنت من تا هفت پشت برسد».۳۱- صله رحم
امام علی(ع) فرمود: « صله رحم ، اعمال را پاک کند ، بلا را دور نماید ، اموال را برکت دهد ، مرگ را به تأخیر اندازد ، روزی را وسعت دهد و آدمی را در میان خانواده محبوب سازد؛ پس باید از خدا پروا کرد و صله رحم نمود».۳۲- پیران سالخورده
رسول اکرم(ص) می فرماید:« وجود پیران سالخورده بین شما، باعث افزایش فیض ربوبی و بسط نعمت های الهی است».۳۳
– خوشرفتاری
پیامبر اعظم(ص) فرمود:« درنرم رفتاری، زیادی وبرکت است و هر که از نرمی محروم شد، از خیر محروم گشت».۳۴- یاد و سپاس خدا هنگام غذا خوردن
امام علی(ع) می فرماید:« چون نام خدا بر سر خوراک برند و در پایانش سپاس او گویند و دست ها را در پیش و پس آن شویند و خوردنی نیز از حلال بُوَد، برکتش کامل شود ».۳۵هـ) عوامل محرومیت از برکت
* تکذیب انبیا
قرآن کریم می فرماید :« اگر مردم شهرها ایمان آورده و به تقوا گراییده بودند ، قطعاً برکاتی از آسمان و زمین برایشان می گشودیم ، ولی تکذیب کردند، پس به کیفر دستاوردشان آن ها را گرفتیم ».۳۶
* پرداخت نکردن زکات
حضرت صادق(ع) فرمود:« هرگاه زکات داده نشد، فقر و احتیاج پدیدار گردد ».۳۷
* روی گردانی از یاد خدا
خداوند در قرآن کریم می فرماید:« آن کس که از من روی گرداند، دچار مضیقه و تنگی معیشت خواهد بود».۳۸
* اسراف
امام علی(ع) می فرماید:« تدبیر صحیح با روزی به قدر کفاف، از مال زیاد با اسراف، کفایت بخش تر است ».۳۹
امام صادق(ع) می فرماید: « کشاورزان، گنج های خلقتند ، چیزی پاکیزه می کارند و خداوند بزرگ آن را از زمین برمی آورد و آنان در روز قیامت بهترین مقام را دارند و در نزدیک ترین منزلت قرار می گیرند و مبارکان ، یعنی اهل برکت خوانده می شوند»
* خودنمایی در علم آموزی
پیامبر اکرم(ص) فرمود:«هرکس علم را یاد بگیرد و به آن چه در آن است عمل نکند، خدا او را روز قیامت کور برانگیزاند، و هر کس علم را برای خودنمایی بیاموزد و از آن اراده دنیا کند، خداوند برکتش می دهد و زندگی اش را تنگ می نماید و او را به خودش وامی گذارد و هر کس به خودش واگذاشته شود، نابود گردد ».۴۰* سرقت ، خیانت ، شرب خمر وعمل خلاف عفت
رسول خدا(ص) فرمود:« چهار چیز است که یکی از آن ها هم اگر در خانه ای پیدا شود، ویرانش کند و به برکت آباد نشود: خیانت، سرقت، شرابخواری و عمل خلاف عفت ».۴۱* بدزبانی
امام علی(ع) فرمود:«هرکس به برادر مسلمان خود دشنام دهد ، خدا برکت را از روزی اوبردارد ، و او را به خودش واگذارد، و زندگی اش را تباه سازد».۴۲* گناه
امام صادق(ع) می فرماید: « گناه ، مردم را از روزی محروم می کند».۴۳
نوشته ی : مرضیه کوثریزهرا اجلال – گروه دین و اندیشه تبیان
پی نوشت ها :
1- تفسیرالمیزان / ج۷ / ص۲۸۰ و ۲۸۱
2- همان
3- همان
4- اعراف /۹۶ ؛ هود /۴۸ و ۷۳
5- تفسیرالمیزان / ج۷ / ص۲۸۰ و ۲۸۱
6- مرکز فرهنگ و معارف قرآن / دائره المعارف قرآن کریم ج۵ / ص ۴۸۶
7- هود:۴ /
8- صافات /۱۰و۱۱۳
9- هود /۷۱و۷۳
10- نمل /۷و۸
11- مریم / ۳۰و۳۱
12- هود /۷۱و۷۳
13- کوثر / ۱
14- التبیان / ج۱۰ / ص ۴۱۷
15- کلینی / اصول کافی / ترجمه: سید جواد مصطفوی / ص ۲۸۹
16- انعام / ۱۵۵
17- اصول کافی / ج۴ / ص ۴۱۴
18- محمد تقی فلسفی/ ج۱/ ص ۳۸۲
19- آل عمران /۹۶
20- نور/۶۱
21- بحارالانوار / ج۶۹ / ص ۲۷۰
22- حکیمی / الحیاه / ترجمه: احمد آرام / ج۵ / ص۵۱۲
23- نور / ۳۵
24- ق /۹
25- اعراف / ۹۶
26- اصول کافی /ج۱ / ص۳۰۰
27- شیخ صدوق / من لایحضره الفقیه / چ۱ / ج۴ / ص۲۰۶
28- اصول کافی / ج۴ / ص ۲۲۸
29- ابراهیم /۷۱
30- نهج البلاغه / حکمت۲۵۸
31- اصول کافی / ج۳ / ص ۳۷۷
32- همان / ص۲۲۳
33- الحدیث / ج۳ / ص ۳۳۹
34- اصول کافی / ج۳ / ص ۱۸۲
35- محمد باقر مجلسی / بحارالانوار / ج۱۰ / ص ۱۷۱
36- اعراف / ۹۶
37- اصول کافی / ج۴ / ص۱۸۵
38- طه / ۱۲۴
39- ابن شعبه حرّانی / تحف العقول / چ۱ / ص۱۲۷
40- سیدعبدالحسین رضایی / کتاب الروضه در مبانی اخلاق / چ۲ / ص۱۰۳
41- آداب معاشرت ترجمه جلد۱۶ بحارالانوار / ج۲ / ص ۱۰۹
42- اصول کافی / ج۴ / ص ۱۷
43- همان / ص ۸۱