پرسش . چهارمین مرحله معاد (بهشت و جهنم) را توضیح دهید.
. پاسخ: قافله بشریت سرانجام پس از عبور از فراز و نشیبهای عجیب و غریب و پس از طی مسافرتی بس پر غوغا و پشت سرگذاشتن مقدمات فراوان به مقصد نهایی خود میرسد. این منزل پایان سیر و حرکت قافله بشریت است. در این منزل انسان به آرامش و قرار و ثبات میرسد. در پایان راه دو توقفگاه کاملا متفاوت در انتظار این قافله است: یکی منزل آسایش، سرور و انواع خوشیها و دیگری منزل رنج، عقاب، ناراحتی، و انواع آلام و دردها؛ مقصد این قافله یا بهشت است و یا جهنم؛ اهمیت این بحث همین بس که بیشترین آیاتی که در قرآن درباره معاد آمده مربوط به بهشت و جهنم است. قبل از ورود در بحث بهشت و انواع نعمت های آن، دوزخ و انواع رنج های آن، یک پرسش مطرح است و آن این که آیا بهشت و جهنم هم اکنون آفریده شده اند؟
گرچه در این مورد دیدگاههای مختلفی وجود دارد، اما پاسخ این پرسش مطابق ظاهر آیات و روایات مثبت است. قرآن میفرماید: « … وَجَنَّهٍ عَرْضُهَا السَّماوَاتُ وَالْأَرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِینَ» (آل عمران: ۱۳۳) بهشتی که وسعت آن به اندازه آسمانها و زمین است و برای پرهیزگاران آماده شده است. در آیه دیگری میفرماید: «وَاتَّقُوا النَّارَ الَّتِی أُعِدَّتْ لِلْکَافِرِینَ» (آل عمران: ۱۳۱) و از آتشی که برای کافران آماده شده است بپرهیزید. ( همچنین نگاه کنید: حدید: ۲۱، بقره: ۲۴. )
لفظ «اعدت» در این دو آیه و آیات مشابه بر آفریده شدن بهشت و جهنم ظهور دارد. در آیه دیگر میفرماید: « وَلَقَدْ رَآهُ نَزْلَهً أُخْرَی عِندَ سِدْرَهِ الْمُنتَهَی عِندَهَا جَنَّهُ الْمَأْوَی» (نجم: ۱۳ ـ ۱۵) و بار دیگر پیامبر او را مشاهده کرد نزد سدره المنتهی که جنه الماوی در آنجا است. این آیه که درباره معراج پیامبر(ص) سخن میگوید ظاهر در این است که بهشت مخلوق بوده و پیامبر وارد آن شده است. و در آیه دیگر در پاسخ تقاضای کفار که آنها با عجله از پیامبر تقاضای عذاب میکردند؛ فرمود: این تقاضا در حالی است که هم اکنون جهنم آنها را احاطه کرده است؛ هر چند آنها چون در حجابهای دنیا محجوباند، درک نمیکنند «یَسْتَعْجِلُونَکَ بِالْعَذَابِ وَإِنَّ جَهَنَّمَ لَمُـحِیطَهٌ بِالْکَافِرِینَ» (عنکبوت: ۵۴ ) و سرانجام در آیهای دیگر میفرماید: «کَلاَّ لَوْ تَعْلَمُونَ عِلْمَ الْیَقِینِ لَتَرَوُنَّ الْجَحِیمَ ثُمَّ لَتَرَوُنَّهَا عَیْنَ الْیَقِینِ» (تکاثر: ۵ ـ ۷) چنین نیست که شما میپندارید اگر علم الیقین داشتید حتما جهنم را مشاهده میکردید سپس (در قیامت) آن را با عین الیقین مشاهده خواهید کرد.
در روایات نیز این مطلب با صراحت بیشتری تایید شده است. از جمله در حدیثی از امام علی بن موسی الرضا(ع) در پاسخ این پرسش آمده است: « و ان رسول اللّه قد دخل الجنه و رای النار لما عرج به الی السماء» (بلی بهشت و جهنم آفریده شده اند) و پیامبر(ص) هنگام معراج وارد بهشت شد و دوزخ را مشاهده کرد. راوی گفت: گروهی میگویند: آنها مخلوق نیستند. امام(ع) فرمود: «ما اولئک منا و لا نحن منهم من انکر خلق الجنه و النار فقد کذب النبی و کذبنا» (بحار ج ۸ ص ۱۱۹ حدیث ۶ . ) آنها از ما نیستند و ما از آنها نیستیم؛ کسی که آفرینش بهشت و دوزخ را انکار کند پیامبر را تکذیب کرده و ما را تکذیب کرده است.
در روایات معراج به ویژه روایات کیفیت تولد حضرت زهرا(س) و این که پیامبر او را میبوسید و میفرمود: «بوی بهشت را از او میشنوم» این مطلب مکرر آمده است. گروهی از روایات نیز بیانگر این مطلب است که هر کس اذکار سبحان اللّه، الحمدللّه، لا اله الا اللّه و اللّه اکبر را بگوید به ازای هر یک، درختی در بهشت برایش کاشته میشود. از جمله امام صادق(ع) از پدران بزرگوارش از پیامبر(ص) نقل کرده است که فرمود: «من قال سبحان اللّه غرس اللّه له بها شجره فی الجنه و من قال الحمدلله غرس اللّه له بها شجره و من قال لا اله الا اللّه غرس اللّه له بها شجره فی الجنه» راوی عرض کرد: ای رسول خدا بنابراین درختان ما در بهشت زیاد است. پیامبر فرمود: «نعم و لکن ایاکم ان ترسلوا علیها نیرانا فتحرقوها» (بحار ج ۸ ص ۱۸۶ حدیث ۱۵۴ ) آری و لیکن بپرهیزید از این که آتشی بر درختان بفرستید و آنها را بسوزانید. روایات دیگری نیز در این زمینه وجود دارد. حاصل اینکه بهشت و جهنم هم اکنون آفریده شده و علاوه بر بحثهای عقلی در مورد عوالم وجود آثار تربیتی وجود فعلی بهشت و جهنم بر کسی پوشیده نیست. البته مطالب دیگری نیز در اینجا قابل طرح است مانند مکان فعلی بهشت و جهنم، وسعت بهشت و جهنم، کیفیت آنها، و… که برای رعایت اختصار از طرح آنها صرفنظر میشود. (مراجعه شود به کتب کلامی و تفسیر.)
