لیشمانیوز جلدی‌یا سالک‌عفونت‌ناشی از انگل‌لیشمانیاست‌با یک‌ندول‌کوچک‌شروع‌و اغلب‌زخمی‌می‌شود.
این‌بیماری‌در بسیاری‌از کشورهای‌گرمسیر به‌صورت‌بومی‌دیده‌می‌شود.شایعترین‌محل‌ضایعات‌در نواحی‌بازبدن‌بخصوص‌صورت‌است.
بیماری‌سالک‌در بسیاری‌ازکشورهای‌مناطق‌حاره‌و تحت‌حاره‌شیوع‌دارد و بیماری‌در نقاط مختلف‌آسیا نظیر چین، سوریه، عربستان،عراق، ایران، فلسطین،قفقاز و جنوب‌شرقی‌روسیه، پاکستان، افغانستان‌وهند شایع‌است. همچنین‌از کشورهای‌اطراف‌مدیترانه‌و کشورهای‌آفریقایی‌موارد متعددی‌از بیماری‌گزارش‌می‌گردد.
از کانونهای‌مهم‌بیماری‌در ایران‌نواحی‌مرزی‌در مرز ترکمنستان، ناحیه‌سرخس، لطف‌آباد،ترکمن‌صحرا،منطقه‌اسفراین‌در استان‌خراسان،خوزستان، قم، کاشان، طبس‌وبخصوص‌مهمترین‌کانون‌اصفهان‌آن‌هم‌در ناحیه‌شرق، شمال(شهرستان‌برخوار و میمه)، شمال‌شرق(شهرستانهای‌اردستان، نطنز، آران‌وبیدگل‌و کاشان) میباشد که‌از مناطق‌بومی‌کشور است
لیشمانیوز جلدی‌بر دو نوع‌است:
۱ – شهری‌یا خشک:(Anthroponotic) در این‌نوع‌مخزن‌بیماری‌انسان‌است‌ولی‌سگ‌هم‌بطور اتفاقی‌به‌بیماری‌مبتلامی‌شود.
۲ – روستایی‌یا مرطوب:(Zoonotic) در این‌نوع‌مخزن‌بیماری‌عمدتا جوندگان‌می‌باشند. ناقل‌بیماری‌پشه‌خاکی‌ماده‌می‌باشد که‌هنگام‌غروب‌خونخواری‌می‌کند.
بطور کلی‌سالک‌بوسیله‌انواع‌پشه‌خاکی‌های‌آلوده‌به‌سه‌طریق‌زیر به‌وجود می‌آید:
۱ – انسان‌به‌انسان(بنابراین‌بهتر است‌برای‌جلوگیری‌از انتشار آلودگی‌توسط ناقل‌روی‌زخم‌سالکی‌پوشیده‌شود).
۲ – حیوان‌به‌حیوان
۳ – حیوان‌به‌انسان‌یا انسان‌به‌حیوان.
تظاهرات‌بالینی‌و اشکال‌مختلف‌بیماری‌عبارتند از:
۱ – شکل‌خشک‌یا نوع‌شهری: این‌شکل‌از بیماری‌چهار مرحله‌متفاوت‌را طی‌می‌کند. دوره‌نهفتگی۲ تا ۸ ماه‌است، پس‌از گذشت‌این‌دوران‌درمحل‌گزش‌پشه‌پاپول‌سرخ‌رنگی‌ظاهر می‌شود که۳ تا ۴ میلیمتر قطردارد و نرم‌و بی‌درد است‌و بر اثر فشارمحو نمی‌شود و گاه‌خارش‌مختصری‌دارد; سپس‌پاپول‌فعال‌می‌شود وشروع‌به‌رشد می‌کند و کم‌کم‌بر اثرتجمع‌سلولها در آن‌نقطه‌ضایعه‌سفت‌می‌شود و به‌نظر می‌رسد به‌بافتهای‌زیرین‌چسبیده‌است. بازشدن‌زخم‌به‌احتمال‌زیاد بر اثر عوامل‌خارجی‌مثل‌ضربه‌است. زخم‌حدودی‌مشخص‌وحاشیه‌نامنظم‌و برجسته‌دارد که‌روی‌آن‌را دلمه‌ای‌قهوه‌ای‌رنگ‌پوشانده‌است. پس‌از گذشت۶ تا ۱۲ ماه‌و گاه‌بیشتر ضایعه‌کاملا بهبود می‌یابد و اثرآن‌بصورت‌جوشگاهی‌فرو رفته‌باحدودی‌کاملا مشخص‌و حاشیه‌نامنظم‌باقی‌می‌ماند. تعداد زخم‌معمولا کم‌وگاه‌منفرد است.
۲ – شکل‌مرطوب‌یا نوع‌روستایی: دراین‌شکل‌پس‌از طی‌دوره‌نهفتگی(چند هفته‌تا چند ماه) ضایعه‌بصورت‌جوش‌همراه‌با التهاب‌حاد ظاهرمی‌شود. زخمی‌شدن‌آن‌در عرض۱۰روز تا ۲ هفته‌پس‌از شروع‌اتفاق‌می‌افتد. زخم‌به‌سرعت‌بزرگ‌و دورآن‌پرخون‌می‌شود. زخم‌نسبتا زود ازبافت‌گرانولوماتوز (۱) پر می‌شود.جوش‌خوردن‌زخم‌از وسط و اطراف‌همزمان‌اتفاق‌می‌افتد و بطور معمول‌در مدت۴ تا ۶ ماه‌از شروع، زخم‌بکلی‌خوب‌می‌شود. تعداد زخم‌هامتعدد و معمولا بیش‌از یکی‌است.
۳– شکل‌سقط شونده: این‌شکل‌معمولا بصورت‌توبرکول‌کوچکی‌که‌رنگ‌سرخ‌دارد شروع‌می‌شود، ولی‌رشد چندانی‌ندارد; روی‌آن‌پوسته‌پوسته‌می‌شود و گاه‌زخم‌کوچکی‌ایجادمی‌کند که‌به‌سرعت‌بهبود می‌یابد وجوشگاه‌کوچکی‌باقی‌می‌گذارد و گاهی‌نیز توبرکول‌بدون‌ایجاد زخم‌بهبودمی‌یابد. تمام‌دوره‌عارضه‌حدود ۵ ماه‌بیشتر طول‌نمی‌کشد.
۴ – اشکال‌غیر معمول: مواردی‌ازاشکال‌بالینی‌سالک‌بصورت‌غیرمعمول‌نظیر زرد زخمی، اگزمایی،زگیلی، توموری‌و اسپوروتریکوئیدی‌بروز می‌کند.
۵ – نوع‌مزمن: در این‌شکل‌دوره‌بیماری‌پس‌از گذشت‌مرحله‌حاد به‌طور مزمن‌برای‌ماه ها و سالها ادامه‌می‌یابد. علت‌پیدایش‌این‌شکل‌بدرستی‌روشن‌نیست‌و به‌نظر می‌رسدمصونیتی‌که‌لازم‌است‌به‌وجود آید تاضایعه‌اولیه‌بهبود یابد در این‌بیماران‌اتفاق‌نمی‌افتد.
۶ – شکل‌عود کننده: حدود ۷ تا ۱۰درصد از بیماران‌مبتلا به‌سالک‌پس‌ازگذراندن‌دوره‌حاد بهبود کامل‌نمی‌یابند و عارضه‌آنان‌تبدیل‌به‌شکلی‌از بیماری‌می‌شود که‌به‌آن‌شکل‌عودکننده(توبرکولوئید یالوپوئید) می‌گویند. در این‌بیماران‌نیزمانند سالک‌حاد بیماری‌با یک‌پاپول‌قرمز رنگ‌ظاهر می‌شود که‌تبدیل‌به‌زخم‌و سرانجام‌جوشگاه‌می‌شود. این‌جوشگاه‌بیشتر در روی‌صورت‌و شبیه‌دیگر جوشگاه های‌ناشی‌از سالک‌فررفته‌با حاشیه‌مشخص‌و نامنظم‌است. دانه های‌ریز قهوه‌ای‌و زردرنگی‌در سطح‌جوشگاه‌و اطراف‌آن‌ظاهر می‌شود که‌با فشار لام‌شبیه‌دانه های‌ژله‌سیب‌می‌گردند و در سل‌پوستی‌نیز شایع‌است.
تشخیص‌قطعی‌بیماری‌با یافتن‌اشکال‌مختلف‌انگل‌در نمونه های‌بالینی‌زخم(مواد آسپیره‌یا بیوپسی) داده‌می‌شود.مواد آسپیره‌یا بیوپسی‌می‌تواند ازکناره‌داخلی‌یا حاشیه‌داخلی‌زخم‌برداشت‌شود. این‌مواد را می‌توان‌روی‌لام‌گذاشت‌تا خشک‌و برای‌جستجوی‌میکروسکوپی‌آماده‌شود. علاوه‌بر این‌روش، از روشهای‌مختلف‌آزمایشگاهی‌دیگر نظیر کشت،تلقیح‌به‌حیوان‌آزمایشگاهی، آزمون‌لیشمانین‌و… نیز می‌توان‌استفاده‌کرد.این‌بمیاری‌قابل‌درمان‌می‌باشد وداروهای‌مؤثری‌برای‌درمان‌آن‌وجوددارد که‌با نظر پزشک‌معالج‌تجویز می‌شود.
پیشگیری:
۱ – اسپری‌حشره‌کش‌های‌ابقایی‌و به‌کاربردن‌مواد دورکننده‌روی‌پوست:شایان‌ذکر است‌اسپری‌کردن‌یک‌اقدام‌کنترل‌مؤثر برای‌لیشمانیوزپوستی‌شهری‌است‌ولی‌برای‌نوع‌روستایی‌غیرمعمول‌است.
۲ – مبارزه‌با مخزن‌بیماری: در نوع‌شهری‌اتلاف‌سگ‌های‌ولگرد، حذف‌محیطهای‌مساعد زندگی‌و تکثیر آنهاو همچنین‌پوشیدن‌زخم‌سالکی‌برای‌جلوگیری‌از آلوده‌شدن‌پشه های‌ناقل‌لازم‌است.
در نوع‌روستایی‌مبارزه‌با جوندگان‌ازطریق‌طعمه‌گذاری‌و لانه‌کوبی،دفع‌صحیح‌زباله‌و حذف‌زمینه های‌مساعدرشد و تکثیر جوندگان‌مؤثر خواهدبود.
۳ – مبارزه‌با ناقل‌بیماری: تأمین‌بهداشت‌محیط، حذف‌مناطق‌رشد وتکثیر پشه‌مانند محل‌های‌تجمع‌زباله،نخاله های ساختمانی‌و کودحیوانی،ساختمانهای‌نیمه‌کاره‌و تسطیح‌وبهسازی‌حوالی‌مناطق‌مسکونی‌ازاولویت‌ویژه‌ای‌برخوردار است.سمپاشی‌از اقدامات‌نهایی‌است‌که‌درصورت‌لزوم‌آن‌هم‌در نوع‌شهری‌می‌تواند مورد استفاده‌قرار گیرد. البته‌به‌لحاظ خطر بروز انواع‌مقاوم‌نسبت‌به‌سم، عوارض‌زیست‌محیطی‌آن‌واحتمال‌مهاجرت‌ناقل‌به‌مناطق‌مجاورو جدید سمپاشی‌از کمترین‌اولویت‌برخوردار است.
با توجه‌به‌اینکه‌در نوع‌روستایی‌محل‌رشد و تکثیر پشه ها عمدتا در لانه‌جوندگان‌می‌باشد و معمولا افراد درهنگام‌غروب‌در خارج‌از اماکن‌موردگزش‌قرار می‌گیرند سمپاشی‌کمترین‌تأثیر را در کنترل‌ناقل‌خواهد داشت.
۴ – حفاظت‌فردی: از مهمترین‌بخش‌های‌پیشگیری‌آموزش‌مردم‌جهت‌حفاظت‌خود از گزش‌پشه‌ناقل‌می‌باشد. نصب‌توری‌پنجره، استفاده‌ازپشه‌بندهای‌آغشته‌به‌سم(دلتامترین)،خودداری‌از انباشتن‌زباله‌و کودحیوانی‌در مناطق‌مسکونی، بهسازی‌اماکن، رعایت‌فاصله‌مناسب‌زندگی‌انسان‌و دام، پوشاندن‌زخم‌و تمیزنگهداشتن‌آن، شناسایی‌و درمان‌مبتلایان‌به‌سالک‌به‌منظور کاهش‌مخازن‌انگلی، تخریب‌اماکن‌متروکه،کنترل‌کودکان‌جهت‌بازی‌در مکانهای‌آلوده‌در ساعات‌عصر و غروب‌آفتاب‌و رعایت‌احتیاط در موقع‌کشاورزی‌در ساعت‌خاصی‌از روز همگی‌ازنکات‌مهمی‌هستند که‌باید در آموزش‌روشهای‌پیشگیری‌مورد توجه‌قرارگیرند.
تولید واکسن‌نیز در کشور ایران در دست‌تحقیق‌و تجربه‌می‌باشد که‌تا کنون‌واکسن‌مناسب‌قابل‌استفاده‌برای‌عموم‌تولید نگردیده‌است.
