کارشناس برنامه : دکتر دهقان نیری متخصص بیماری های عفونی
اصولا تعریف بیماری های مشترک بین انسان و دام که صحیح تر است که بگوییم بیماری های قابل انتقال بین انسان و دام و باز دقیق تر این است که از اصطلاح بیماری های قابل انتقال بین انسان و حیوان نام برده شود ، چون گاهی حیوانی است که جزء دام ها طبقه بندی نمی شود بیماری ای دارد که قابل انتقال به انسان است و اینکه از کلمه مشترک استفاده می کنیم بابت این است که شاید بعضی از این عوامل در خود حیوان ایجاد بیماری نکند ولی در انسان ایجاد بکند و بین این ها قابل انتقال باشد . یعنی در حقیقت بیماری مشترک نیست بلکه رد حقیقت عامل بیماری مشترک است . پس دقیق تر این است که به عنوان بیماری های قابل انتقال بین انسان و حیوان یاد بکنیم بنابراین تعریف مشخص شد . به هر طریقی که در تماس مستقیم یا غیر مستقیم بین انسان و حیوان عواملی قابل انتقال باشد به آن ها این اصطلاح تلقی می شود و گفته می شود .
از نظر آمار هم متاسفانه با توجه به اینکه وسعت این بیماری ها بسیار زیاد است دقیقا هنوز تعدادشان مشخص نشده بعضی از آمارها بیش از ۴۰۰ بیماری را ذکر کردند و اخیراً بعضی ها آمار بالای ۶۰۰ نوع بیماری و عامل میکروبی و قابل انتقال را ذکر می کنند که می تواند بین انسان و حیوان یا هر دو عامل بیماری باشد و بین این دوتا هم قابل مبادله باشد .
در بعضی از جاها اختلاف نظر در تعریف بیماری است . یعنی بعضی ها معتقدند که باید حتما در هر دو ایجاد بیماری بکند تا اطلاق شود ، گاهی بعضی ها می گویند نه صرف انتقال و اینکه در یکی از این دو تا هم ایجاد بیماری بکند کا فی است برای اینکه در این تعریف بگنجد . این است که آمارهای متعددی داده می شود . ولی آن چیزی که ما باید از آن برداشت بکنیم و در پیشگیری از آن استفاده کنیم این است که باور کنیم بیماری های بسیار متعدد و فراوانی است که بین انسان و حیوانات قابل مبادله است .
سوال : بیشتر چه افرادی در معرض خطر هستند ؟
جواب : اصولا این بیماری ها در اکثر موارد به عنوان بیماری های شغلی از آن یاد می شود به خاطر اینکه در بسیاری از موارد افراد به خاطر اشتغال به یک شغل مخصوص در معرض خطر بیشتر قرار می گیرند . گروه هایی که در معرض خطر هستند در رأس این افراد کسانی هستند که در دامپروری ها حضور دائم دارند و شغل شان در آن جا هست ، کسانی که از این دام ها مراقبت می کنند ، دامپزشک ها و تکنسین های دامپزشکی و در درجه بعد همه اهالی روستاها که به نوعی همه این ها خودشان یکی از این دو نقش را ایفا می کنند . اکثر روستاییان در کشورهای منطقه ما نقش دامپروری دارند و در کنار زندگی عادی و مشاغل دیگرشان با دام تماس دارند ضمن اینکه در محیط های طبیعی روستایی حیوانات دیگر هم بیشتر حضور دارند و احتمال تماس هست .
سوال : بیماری هایی که شما گفتید که بهتر است با این عنوان خطاب بکنیم ، بیماری ها ی قابل انتقال بین انسان و حیوان ، شامل چه دسته هایی می شوند ؟
جواب : اگر ما میکروب ها را دسته بندی کنیم در گروه بیماری های عفونی می گویند عوامل باکتری هایی که خودشان فراوان هستند خیلی هاشان می توانند جز بیماری مشترک باشند مثل تب مالت و عوامل متعدد دیگر . اکثر بیماری های انگلی عواملی هستند که بین انسان و حیوان قابل انتقال هستند و عوامل انگلی دیگر کرم ها و امثال این ها . بیماری قارچی فراوانی داریم که بین انسان و حیوان قابل انتقل است . بیماری های ویروسی همین طورزیاد هستند مانند آنفولانزاها که امثال این ها زیاد است .
عامل جنون گاوی که DNA ناقص است که جزء ویروس و انگل وباکتری تقسیم بندی نمی شود و اصطلاحا پریون گفته میشود که این هم از طریق دام به انسان منتقل می شود . عواملی که اصطلاحا ریکدزیا گفته می شود مثل تیفوس ، تیفوس شپشی و امثال این ها می تواند بین دام و انسان منتقل بشود . همه انواع بیماری های این چنینی که در انسان تقسیم بندی می شود به عنوان عوامل بیماری زا اکثرشان اعضا و نمونه هایی را دارند که قابل انتقال بین انسان و حیوان هستند .
منتهی آن چیزهایی که بیشتر مشکل ساز و شایع تر است در جامعه ما و ما مثال هایی را از آن می توانیم یاد بکنیم در بیماری های انگلی کیست هیدراتیک در رأس آن هست ، خیلی دردسر ساز است . این انگل می تواند برای بدن می تواند گاهی مشکلات حیاتی ایجاد کند ، کبد ، طحال ، ریه و اعضای مهم را می تواند بگیرد ، در بیماری های باکتریایی چیزی که خیلی در این منطقه شایع است همین بروسلوز است . گاهی عوارض نا گواری می تواند بدنبالش داشته باشد .
اکثر بیماری های قارچی پوستی سطحی ایجاد می کنند . بیماری های انگلی و ویروسی نیز همین طور . جنون گاوی خوشبختانه در منطقه ما به آن معنا بطور واضح مشخص نشده و شیوعی ندارد و به هرحال این بیماری مهم است و می تواند منجر به مرگ انسان شود وباید که مواظبش باشیم .
زمانی که بحث پیشگیری مطرح می شود ما خیلی وقت ها در پیشگیری آن قدر خاطرمان جمع است و مطمئن هستیم به کار پیشگیری مان که بحث از ریشه کنی بیماری می کنیم ،مثلا آبله تا به حال ریشه کن شده ، فلج اطفال در دنیا نزدیک به ریشه کنی است ، سرخک و سرخجه را هم می خواهیم ریشه کن بکنیم و خیلی از بیماری های دیگر را .
منتهی از بیماری های مشترک یا قابل انتقال بین انسان و حیوان تقریبا در پزشکی خیلی کم صحبت از ریشه کنی می شود . یکی از مشکلات اساسی همین است که عامل میکروبی می تواند در فازهایی در حیوانات حضور داشته باشد و حیوانات هم قابل جمع و جور کردن و واکسن زدن و یا ریشه کن کردن بیماری در آن ها نیست . بنابراین ما در اکثر موارد که بیماری قابل انتقال بین انسان و حیوان مطرح است در ذهنمان اصلا ریشه کنی نیست چون کار بسیار مشکل و محالی است . پس پیشگیری بابت مواردی باید به کار برود که اقداماتی بکنیم که تماسمان را با آن عوامل میکروبی کمتر بکنیم .
البته درست است که گفته شده این بیماری ، بیماری های شغلی هستند ولی در همه موارد کسانی که شهر نشین هستند و شاید هم در محیط اطرافشان دام نداشته باشند ، با پرنده ها کم و بیش سر و کار دارند ، در رفت و آمد به مناطق روستایی ،پیکنیک ها و مسافرت ها ، تماس های اتفاقی با حیوانات می تواند اتفاق بیفتد برایشان . گزش های حیوانی ، سگ گرفتگی ،گاز گرفتگی ، موش و …. این ها می شود که اتفاق بیفتد . بنابراین همه بایستی یکسری نکات را رعایت بکنند . در مناطق روستایی این قضیه حادتر و شدیدتر است . یکی از مواردی که خیلی شایع است و می تواند خیلی راحت بیماری ها را منتقل بکند مثل تب کنگو کریمه را بحث زایمان دام است . اصولا افرادی که به مراقبت از دام ها می پردازند این را بایستی باور کنند و یاد بگیرند که در زمان کمک به زایمان دام چون ترشحات زایمان دام می تواند بسیار آلوده کننده باشد حتما بایستی لباس متفاوتی بپوشند ، ماسک بزنند که ذرات آلوده وارد سیستم تنفسی نشود ، دستکش بپوشند و حتی کفششان متفاوت باشد که این یکی از نکته های مهم است .
در مصرف فرآورده های دامی ما باید همیشه به سلامت غذا توجه داشته باشیم ، اگر نیاز به پاستوریزه کردن غذا هست مثل شیر ، همه فرآورده ها پاستوریزه شود . اگر نیاز به طبخ کامل است گوشت باید کامل پخته شود . اگر از پوست دام استفاده می شود باید گندزدایی و ضدعفونی شود . گاهی یک عامل مثل بیماری سیاه زخم تا پنجاه سال می تواند در محیط بیرون زنده بماند و حتی از چربی دام وقتی که اصطلاحا سفیداب درست می کنند که برای تمیز کردن در حین استحمام بعضی افراد به کار می برند ، این می تواند در این پروسه و فرآیند عامل سیاه زخم زنده بماند و بعد عامل انتقال به انسان شود .
بحث گاز گرفتگی و سگ گرفتگی از هر کدام از گربه سانان می تواند هاری را به انسان منتقل کند . هاری بیماری است که قابل درمان نیست و هر کس به این مرحله از بیماری برسد از بین خواهد رفت . پیشگیری مهم است که بحث واکسیناسیون است و امثال این ها .
دیگر اینکه به بچه ها آموزش دهیم که سگ ها را تحریک نکنند که باعث حمله و گازگرفتگی شود . سگ ها را واکسینه بکنیم . برای آن ها قلاده بگذاریم . محیط زندگی ما طوری نباشد که در نزدیکی ما موش زندگی بکند . انبار نکردن فضولات دامی در کنار محل سکونتمان ، این ها همه مواردی است که می تواند قابل انتقال باشد . سالک از بیماری هایی است که از پشه بین انسان و حیوان منتقل می شود .
از اصلی ترین راه های پیشگیری برای این نوع بیماری این است که که ما طوری زندگی کنیم که محیطمان رشد و تکثیر پشه نباشد که در اینصورت می توان از صدها نوع بیماری پیشگیری کرد . یعنی محیطمان سالم باشد و فاضلاب به درستی دفع شود ، در اطرافمان آب های راکد نداشته باشیم ، انباشت زباله نداشته باشیم . این ها نکات مهمی است که در پیشگیری می تواند کمک بکند .
به نقل از تبیان
