رفع مشکلات روانی
والدین با توجیه کودک و فراهم کردن شرایط مناسب روانی برای او، به بهبود روند درمان کمک خواهند کرد.
تشنج (اختلالات حمله‌ای)
اختلالات حمله‌ای دستگاه عصبی منجر به تغییرات ناگهانی و برگشت‌پذیر در وضعیت ذهنی یا عملکرد سوماتوسِنسوری (مرکز درک حواس پیکری) می‌شوند که تمایل به داشتن طبیعت کلیشه‌ای و تکراری دارند. طول مدت این حملات از چند ثانیه تا چند دقیقه (به ندرت چند ساعت) متفاوت است، به طور ناگهانی خاتمه می‌یابند و به بازگشت تدریجی به حد پایه منجر می‌شوند. ممکن است علامت هشدار دهنده قبل از حمله وجود داشته باشد یا یک حالت کاهش هوشیاری بعد از حمله وجود داشته باشد.
تشنج ناشی از تب
تشنج ناشی از تب (۱) نوعی تشنج است که از دمای بالای بدن، یعنی دمای بالاتر از ۳۹ درجه سانتی‌گراد که همراه عفونت در بخشی از بدن غیر از مغز روی می‌دهد، ناشی می‌شود. تشنج ناشی از تب ممکن است در کودکان ۶ ماهه تا ۵ ساله رخ دهد. این نوع تشنج هر چند وحشت‌آور است و معمولاً خطرناک نیست.
علت
تشنج ناشی از تب از بالا رفتن سریع دمای بدن ناشی می‌شود و معمولاً در شروع بیماری‌ها همراه با تب رخ می‌دهد.
این نوع تشنج معمولاً با بیماری‌های عفونی دستگاه تنفسی فوقانی، هم‌چون سرماخوردگی همراه است. کودکان به این دلیل که مغزشان هنوز کامل نشده است به این نوع تشنج دچار می‌شوند.
علائم
نخستین مرحله تشنج حدود نیم‌دقیقه طول می‌کشد و ممکن است با این علائم همراه باشد:
– بیهوشی
– سخت شدن بدن
– توقف تنفس تا نیم دقیقه؛ تنفس وقتی مجدداً آغاز شد، ممکن است کم‌عمق و نامحسوس باشد.
– دفع غیرارادی ادرار یا مدفوع یا هر دو
مرحله دوم معمولاً کمتر از ۵ دقیقه طول می‌کشد. کودک در حالت بیهوشی باقی می‌ماند و ممکن است علائم زیر نیز وجود داشته باشد:
– حرکات تشنج‌آمیز دست و پا یا صورت یا هر دو
– بالا رفتن چشم‌ها و پدیدار شدن سفیدی آن‌ها
در پایان مرحله دوم، کودک هشیاری خود را به دست می‌آورد و ممکن است به مدت یک یا دو ساعت به خواب عمیق برود. هنگام بیدار شدن ممکن است گیج، خواب‌آلود و بدخلق باشد.
مراجعه به پزشک
اگر کودک تشنج دارد یا دمای بدن او بیش از ۳۹ درجه سانتی‌گراد است، باید فوراً با پزشک تماس بگیرید. اگر تشنج بیش از ۵ دقیقه طول کشید یا با وجود مصرف دیازپام (که یک داروی ضد تشنج است)، بیش از ۱۵ دقیقه طول کشید باید آمبولانس خبر کنید.
شیوه کمکی
اگر کودک شما تب دارد، باید سعی کنید آن را پایین بیاورید تا از تشنج پیش‌گیری شود.
اگر کودک دچار تشنج ناشی از تب شد، باید او را در وضعیت احیا قرار دهید. برای کاهش تب کودک اقدام کنید تا از تشنج مجدد پیش‌گیری شود.
۱- از کودک محافظت کنید.
– اطراف کودک بالش، پتو، حوله یا لباس تاشده قرار دهید تا صدمه‌ای نبیند.
– در طی تشنج او را حرکت ندهید.
۲- کودک را خنک کنید.
– لباس‌های کودک را درآورید و ملحفه را کنار بزنید تا دمای بدن او پایین بیاید.
– تمام بدن کودک را از سر تا به پا، با آب ولرم اسفنج بکشید.
– کودک را خشک نکنید، بلکه اجازه دهید رطوبت روی پوست تبخیر شود.
– اجازه ندهید بدن او خیلی سرد شود.
۳- کمک بخواهید
– کسی را دنبال آمبولانس بفرستید یا خودتان بروید.
۴- مصدوم را تحت نظر بگیرید
– دمای بدن کودک را در فواصل منظم اندازه‌گیری کنید.
– پس از رسیدن دمای بدن او به ۳۷ درجه سانتی‌گراد، خنک کردن را متوقف کنید.
نکته
– برای بی‌حرکت نگه داشتن کودک از زور استفاده نکنید.
– چیزی در دهان کودک نگذارید.
کار پزشک
اگر نخستین‌باری باشد که کودک دچار حمله تشنج می‌شود، ممکن است در بیمارستان بستری شود تا آزمایش مننژیت صورت گیرد. آزمایش‌های دیگری نیز ممکن است برای شناسایی علت تب صورت گیرد. اگر عفونت میکروبی وجود داشته باشد ممکن است آنتی‌بیوتیک تجویز شود.
به شما راهنمایی خواهد شد تا در صورت تشنج مجدد بدانید چه کنید. پزشک احتمالاً دیازپام برای استفاده در منزل تجویز خواهد کرد؛ تنقیه آن به مقعد کودک هنگام تشنج، مدت تشنج را کوتاه خواهد ساخت.
کاهش تب کودک
برای کاهش تب، اسفنج آغشته به آب خنک، اما نه آب سرد، به بدن کودک بمالید. اگر کودک دچار تشنج شده، او را در وان قرار ندهید زیرا ممکن است خفه شود.
چشم‌انداز
حدود یک‌سوم کودکانی که یک‌بار دچار حمله تشنج می‌شوند، معمولاً ظرف ۶ ماه دچار حمله دوم آن نیز می‌شوند؛ اما کودکان بالاتر از ۵ سال بعید است دچار حمله تشنج شوند. اندکی از کسانی که مبتلا به تشنج ناشی از تب می‌گردند، بعداً دچار صرع می‌شوند.
۱- Febrile Convulsions
صرع یا اِپی‌لِپسی
حمله‌های تشنج ادواری که صرع (۱) نامیده می‌شود، حدوداً در ۱ کودک از هر ۲۰۰ کودک رخ می‌دهد. هنگام تشنج، فعالیت مغزی آشفته و نامنظمی حاکم است که موجب تغییر در هشیاری و گاهی حرکات بدون کنترل دست و پا و یا سر یا هر دو می‌شود. غیر از صرع، علل بسیار دیگری نیز برای تشنج وجود دارد. کودکی که یک بار دچار تشنج شود نباید فرض شود که دچار صرع است.
علت
کودکان مبتلا به صرع، گاهی دچار ناهنجاری ساختاری در مغز هستند، اما در بیشتر موارد هیچ‌گونه علت آشکاری را نمی‌توان یافت.
در برخی کودکان، ممکن است وقوع حمله از یک عامل تحریک‌کننده، هم‌چون چراغ چشمک‌زن ناشی شود. در برخی کودکان نیز حمله‌ها بدون هیچ عامل تحریک‌کننده آشکاری رخ می‌دهد.
علائم بیماری
حمله صرع انواع مختلفی دارد. در کودکان، حمله صرع بزرگ از همه شایع‌تر است؛ بیش از سه چهارم کودکان مبتلا به صرع، دچار این نوع حمله می‌شوند.
نوع بعدی از نظر میزان شیوع در کودکان، حمله صرع کوچک (از خود رفتن) است.
ویژگی‌های عمده این حمله‌ها به شرح زیر است:
۱- Epilepsy
حمله‌های صرع بزرگ
– بدخلقی یا رفتار غیر عادی به مدت چند دقیقه قبل از حمله
– انقباض شدید عضلات که تا ۳۰ ثانیه طول می‌کشد و در طی آن کودک معمولاً بیهوش بر زمین می‌افتد و تنفس او نامنظم می‌گردد.
– حرکات تشنج‌آمیز دست و پا یا صورت که ممکن است از ۲۰ ثانیه تا چند ساعت طول بکشد. کودک ممکن است زبان خود را گاز بگیرد و نیز ممکن است کنترل مثانه یا روده را از دست بدهد.
– پس از توقف تشنج، ممکن است چند دقیقه یا در موارد نادرتر تا ۱۰ دقیقه بیهوش بماند.
– وقتی که کودک به هوش می‌آید اغلب احساس گیجی و سردرگمی می‌کند، ممکن است سردرد داشته باشد و احتمالاً تمایل به خواب خواهد داشت.
کودک را روی زمین در وضعیت احیا بخوابانید. سر باید هم سطح بدن یا کمی پایین‌تر باشد. از فرو کردن چیزی در دهان برای جلوگیری از گاز گرفتن زبان خودداری کنید.
حمله‌های صرع کوچک (از خود رفتن)
در این حالت، کودک فعالیت‌های عادی خود را متوقف می‌کند و ۱۰ تا ۱۵ ثانیه به فضای خالی خیره می‌شود و به اطراف خود توجه ندارد، اما به زمین نمی‌افتد.
فعالیت مغز در حین حمله صرع
این نوع حمله بسیار کوتاه است و نوعاً فقط ۱۰ تا ۱۵ ثانیه طول می‌کشد.
کودک حمله را به یاد نمی‌آورد.
شکلی از صرع که شیوع کم‌تری دارد و صرع کانونی خوش‌خیم نامیده می‌شود، موجب کشیده شدن یک طرف صورت یا یکی از دست و پاها می‌شود. کودک ممکن است هشیاری خود را نیز از دست بدهد.
در بیشتر موارد، کودک فقط یک نوع از حمله‌های صرع را دارد؛ اما برخی کودکان دچار شکل‌های پیچیده‌تری از صرع هستند و به دو یا چند نوع مختلف از حمله‌های آن مبتلا می‌شوند.
شیوه کمکی
اگر کودک شما دچار حمله صرع بزرگ شد، او را در وضعیت احیا قرار دهید و صبر کنید تا به طور کامل به خود آید.
در انواع دیگر حمله صرع، کودک را در نقطه آرامی بنشانید و صبر کنید تا کاملاً به خود آید و هشیار شود. با لحنی آرام و اطمینان‌بخش با کودک صحبت کنید. سعی نکنید با سیلی‌زدن یا تکان‌دادن کودک حمله صرع را متوقف سازید.
مراجعه به پزشک
اگر کودک قبلاً هرگز دچار حمله بزرگ صرع نشده است، فوراً با پزشک تماس بگیرید. اگر بیش از ۱۰ دقیقه ناهشیار ماند، حتی اگر حمله برای بار اول نباشد، آمبولانس خبر کنید یا کودک را به نزدیک‌ترین بیمارستان ببرید.
هرچند انواع دیگر حمله صرع به اندازه حمله بزرگ خطرناک نیست، وقت معاینه پزشکی بگیرید. هر یک از مرتبه‌های بعدی حمله صرع را نیز به پزشک اطلاع دهید.
کار پزشک
پزشک احتمالاً از شما می‌خواهد رفتار کودک و علائم او را قبل از حمله، در حین آن و بعد از آن شرح دهید. برای شناسایی تحریک‌کننده‌های احتمالی، ممکن است از شما سؤال کند که کودک بلافاصله قبل از حمله چه می‌کرده است.
معمولاً برای کمک به تعیین نوع صرع، نوار مغزی گرفته می‌شود. احتمالاً اسکن مغز نیز برای تعیین این که ناهنجاری ساختاری در مغز وجود دارد یا خیر انجام می‌شود. گاهی آزمایش خون برای مشخص کردن دیگر علل احتمالی حمله، مثل پایین بودن قند خون صورت می‌گیرد.
درمان
کودکان مبتلا به صرع معمولاً نیاز به مصرف منظم داروهای ضد تشنج دارند. داروهای ضد تشنج معمولاً تا ۲ الی ۴ سال بعد از آخرین حمله داده می‌شود و ممکن است پس از آن به تدریج ظرف چند ماه قطع شود.
اگر دارو حمله‌های کودک را مهار نکند و اسکن مغزی ناهنجاری ساختاری در مغز را نشان دهد، در موارد بسیار نادری امکان عمل جراحی برای رفع مشکل مغزی بررسی می‌شود.
پزشک به شما خواهد گفت که چه احتیاط‌های احتمالی را شما و کودک‌تان باید به عمل آورید و از چه فعالیت‌های احتمالی باید اجتناب کنید.
چشم‌انداز
چشم‌انداز بیماری صرع، بسته به نوع آن متغیر است. بیش از دوسوم کودکان مبتلا به حمله صرع بزرگ که مدت ۲ سال به آن دچار نشده‌اند، دیگر هیچ‌گاه به آن مبتلا نمی‌شوند.
بیشتر کودکان مبتلا به صرع کانونی خوش‌خیم کم‌کم که بزرگ می‌شوند دیگر به آن مبتلا نمی‌شوند و بعد از بلوغ نیاز به هیچ‌گونه درمان دارویی ندارند.
آینده بیماری برای کودکان مبتلا به حمله صرع کوچک کمتر قابل پیش‌بینی است. بیشتر کودکان، حتی آن‌ها که بعد از بزرگ شدن کماکان به بیماری دچارند، به معلولیت دیگری مبتلا نمی‌شوند و می‌توانند به مدرسه‌های معمولی بروند در بیشتر ورزش‌ها شرکت جویند.
سردرد و میگرن
سردرد ادواری
تقریباً همه کودکان گاهی به سردرد مبتلا می‌شوند و یک علامت شایع در کودکان و نوجوانان است. بیشتر سردردها وابسته به بیماری‌های ویروسی و تب است. سردرد می‌تواند اولین نشانه بیماری‌های جدی مانند مننژیت یا تومورهای مغزی باشد، بنابراین یک بررسی سیستماتیک لازم است.
برخی از کودکان دچار سردردهای ادواری می‌شوند که ممکن است شدیداً مخل فعالیت‌های آن‌ها و مانع از انجام تکالیف درسی‌شان شود. دو شکل عمده سردرد ادواری، میگرن و سردرد عصبی است. در موارد بسیار نادری، سردردهای ادواری از یک اختلال مغزی ناشی می‌شوند.
میگرن
کودکان مبتلا به میگرن (۱) غالباً سابقه خانوادگی این بیماری را دارند. شایع‌ترین عامل محرک حمله‌های میگرن فشار احساسی است. برخی غذاها مثل مرکبات با پنیر، گرسنگی، زیاد قرار گرفتن زیر آفتاب و خستگی از دیگر محرک‌های احتمالی هستند.
علائم
حمله‌های میگرن به ندرت بیش از یک یا دو بار در ماه رخ می‌دهد. اندکی از کودکان علائم اخطار دهنده اولیه مانند دیدن نورهای چشمک‌زن یا خطوط زیکزاک را می‌بینند. علائم احتمالی بعدی که از ۲ ساعت تا ۲ روز طول می‌کشد، شامل موارد ذیل است:
– درد، در یک طرف سر یا هر دو طرف آن
– استفراغ
– دوست نداشتن نور و صدا
– منگی و سرگیجه
– احساس مور مور شدن، ضعف، یا کرخی یکی از دست‌ها یا پاها
در صورت وجود علائم میگرن، کودک باید مورد معاینه پزشک قرار گیرد.
درمان
پزشک احتمالاً پیشنهاد می‌کند حتی‌الامکان عوامل محرک را شناسایی و از آن‌ها پرهیز کنید. شاید داروهای ضدتهوع برای جلوگیری از استفراغ در حین حمله‌ها تجویز شود. اگر حمله‌های میگرن مداوم باشد، ممکن است پروپرانولول (۲) که داروی پیش‌گیری از میگرن است تجویز شود. خوردن استامینوفن و دراز کشیدن در یک اتاق تاریک قاعدتاً باید به تسکین درد در هنگام حمله میگرن کمک کند.
چشم‌انداز
به دنبال حمله‌های مکرر میگرن، ممکن است دوره‌های طولانی بدون وقوع میگرن نیز رخ دهد. اگر کودک شما از محرک‌های شناخته شده احتراز کند، ممکن است تعداد حمله‌ها محدود شود. پروپرانولول تعداد دفعات وقوع حمله‌های میگرن را کاهش می‌دهد.
۱- Migraine
۲- Propranolol
سردرد عصبی
درد در سردرد عصبی ممکن است از کشش عضلانی در صورت و گردن، مثلاً در اثر به هم فشردن دندان‌ها ناشی شود. فشار روانی شایع‌ترین محرک این نوع سردرد است.
علت
میگرن یا سردرد عصبی ممکن است از کار زیاد در مدرسه، مثلاً در تلاش برای رقابت با همکلاسان یا در نتیجه نگرانی در مورد امتحانات ناشی شود.
علائم
علائم این نوع سردرد که ممکن است هر روز وجود داشته باشد عبارت‌اند از:
– درد که در هر قسمت سر ممکن است رخ دهد
– گاهی علائم دیگر فشار روانی، مثل درد شکم
درمان
برای تسکین درد به کودک استامینوفن بدهید و سعی کنید علل احتمالی فشار روانی را شناسایی و کاهش دهید. اگر سردردها تداوم یافت، به پزشک مراجعه کنید. پزشک ممکن است کودک را به یک مشاور ارجاع دهد.
