بیماری MS چیست ؟
بیماری MS یک بیماری دستگاه عصبی مرکزی بوده و در این بیماری پوشش محافظ اعصابی که در داخل و اطراف مغز نخاع قرار دارند تخریب می شود که این خود باعث ایجاد طیف گسترده ای از علائم مثل از دست دادن کنترل عضلات هماهنگی بین آنها تا اختلالات بینائی می شود.
این بیماری در زنان شایعتر از مردان بوده و همچنین در نقاطی از دنیا مثل اروپای شمالی، آمریکا و کانادا نیز از شیوع بالاتری برخوردار است. همچنین افرادی که در خانواده خود بیمار مبتلا به MS را دارند، ریسک بالاتری برای ابتلا به این بیماری را نسبت به سایر افراد جامعه دارند.
علت بروز این بیماری چیست ؟
تاکنون دلیل پیدایش این بیماری مشخص نشده است ولی بنظر می رسد که بروز این بیماری ارتباطی با پاسخهای خود ایمنی داشته باشد. چیزهائی مثل یک ویروس ممکن است باعث تحریک سیستم ایمنی شده و بدن را وادار به تولید پادتنهائی کند که به اشتباه به عناصر خودی بدن حمله میکنند، در بیماری MS این پادتنها به میلین ( Myelin ) که پوشش اعصاب می باشد حمله کرده و آنها را نابود می کنند. میلین باعث می شود که پیامهای عصبی به سرعت در طول عصب منتقل شود. حال اگر این ماده تخریب شود بر روی عصب نقاطی بدون میلین بنام پلاک بوجود می آید و با گسترش این پلاکها انتقال پیام عصبی در طول عصب کند شده و یا با مشکل مواجه می شود که خود باعث بروز علائم بیماری MS می شود.
البته علاوه بر ویروس ، محققان معتقدند که پاسخهای خود ایمنی ( یعنی عملکرد دستگاه ایمنی علیه میزبان و نه یک عامل خارجی ) می تواند در اثر عوامل محیطی و یا ژنتیکی نیز اتفاق بیفتد.
علائم بیماری MS چیست ؟
بیشتر بیماران در سنین ۴۰-۲۰ سال متوجه علائم بیماری MS می شوند. نوع این علائم و چگونگی پیشرفت آنها نیز بستگی به محل پلاکها در دستگاه عصبی مرکزی بیمار دارد. آسیب میلین مربوط به اعصابی که پیام عصبی را به ماهیچه ها می برند باعث ایجاد علائم حرکتی می شود ولی درگیری اعصابی که باعث انتقال حس می شوند سبب اختلال حواس مربوطه می شود. علائم معمولاً با خستگی غیر قابل توضیح و گنگ شروع می شود و بدنبال آن ضعف کلی بدن ایجاد می شود. البته این ضعف ممکن است فقط در یک پا و یا یک دست رخ دهد. بعضی از بیماران دچار تاری دید و یا دیددوگانه ( دود بینی ) می شوند. همچنین علائمی مثل کرختی و سوزن سوزن شدن صورت، دستها و پاها، بدن، اختلال تعادل ، لرز گیجی، اختلال در بلع و یا اختلال در صحبت کردن، از بین رفتن کنترل مثانه هم در بیماری MS مشاهده می شود.
بیماران زیادی که مبتلا به MS می باشند، دچار درد مزمن هم هستند و گروه کمی از این بیماران دردهای حاد را نیز تجربه می کنند که این دردهای حاد، ناگهانی و شدید بوده و اغلب در صورت و یا ناحیه کمر ایجاد می شوند.
روند بیماری MS کلاً غیر قابل پیش بینی است. این بیماری دارای مرحله علامتدار و فعال و مرحله نهفته می باشد. بعضی از بیماران پس از مرحله علامتدار و فعال بیماری وارد یک مرحله نهفته طولانی می شوند که در آن علائم بسیار خفیف می باشد. ولی بعضی دیگر با وارد شدن در هر مرحله فعال، طول مدت مرحله نهفته آنها کوتاهتر و کوتاهتر می شود و یا کلاً وارد مرحله نهفته نمی شوند. این بیماران که فاز نهفته کوتاهی دارند به احتمال بیشتری دچار ناتوانی های دائمی مثل فلج می شوند. گرما و استرس هم می توانند باعث بدتر شدن علائم بیماری شوند. بسیاری از بیماران مبتلا به MS، افسرده هم می شوند گرچه محققان مطمئن نیستند که آیا افسردگی از علائم این بیماری است و یا فقط پاسخی به یک بیماری مزمن به شمار می رود. بیماری MS بطور کلی تأثیری بر روی طول عمر بیمار ندارد.
چگونه این بیماری تشخیص داده می شود ؟
پزشکان موقعی به MS مشکوک می شوند که بیمار نسبتاً جوان با علائم حرکتی و یا حسی که مرتباً حالت فعال و سپس خفته بخود می گیرد مواجه شوند. پزشکان مانند هر بیماری دیگری باید یک تاریخچه پزشکی دقیق را در کنار معاینه فیزیکی فرد قرار داده تا بتوانند به تشخیص MS نزدیک شوند. البته برای رسیدن به یک تشخیص قطعی باید مجموعه ای از تستها را برای کنار گذاشتن سایر بیماریهای مشابه انجام داد. بهترین وسیله برای نشان دادن نقاطی از دستگاه عصبی مرکزی ( مغز و نخاع ) که میلین در آنها از بین رفته است و پلاک ایجاد شده MRI می باشد.
پزشک همچنین ممکن است « آزمایشات پتانسیل برانگیخته » را که می توان روی اعصاب و حواس مختلف مثل بینائی، شنوایی ، … انجام داد، درخواست کنند. در این آزمایشات این اعصاب تحریک شده و سرعت انتقال پیام الکتریکی در آنها اندازه گیری می شود. بیماران مبتلا به MS پاسخ کندتر و آهسته تری نسبت به تحریک اعصاب از خود نشان می دهند. پزشک همچنین ممکن است آزمایش بررسی مایع مغزی- نخاعی ( که از طریق کمر این مایع گرفته می شود و بر روی آن آزمایشاتی انجام می گیرد ) را درخواست نماید. مایع مغزی – نخاعی در افراد مبتلا به MS حاوی سطوح بالای پروتئین و WBC سفید بالاتر از حد معمول می باشد. این بیماری مسری نبوده اما نقش ژنتیک در ایجاد آن تایید شده است. در حال حاضر هیچ درمان قطعی برای این بیماری وجود ندارد اما شیوه های درمان موجود در تغییر سرعت روند بیماری مؤثر هستند.
بیماری ام.اس (مولیتپل اسکلروزیس) یکی از شایعترین بیماریهای سیستم اعصاب مرکزی (مغز و نخاع) است و در اثر تخریب غلاف میلین ایجاد می شود. میلین غلافی است که فیبرهای عصبی را احاطه می کند و در انتقال سریع امواج عصبی نقش بسیار مهمی دارد. در حالت طبیعی با وجود این غلاف امواج عصبی به سرعت منتقل شده و موجب توانایی بدن در ایجاد حرکات هماهنگ و موزون میگردند.
در بیماری ام.اس این غلاف عصبی به تدریج تخریب می شود و بدین ترتیب امواج عصبی از مغز به خوبی منتقل نمی شود و علایم مختلف بیماری ام.اس ظاهر می شود. این بیماری مسری نبوده و از دسته بیماریهای ارثی هم محسوب نمیشود، اما نقش ژنتیک در ایجاد آن تایید شده است. در حال حاضر هیچ درمان قطعی برای این بیماری وجود ندارد اما شیوه های درمان موجود در تغییر سرعت روند بیماری مؤثر هستند. علایم بیماری ام.اس
علایم بیماری ام.اس، بسته به اینکه چه منطقه ای از سیستم اعصاب مرکزی گرفتار شده باشد، بسیار متغیر هستند و الگوی بیماری ام.اس از هر فردی به فرد دیگری متفاوت است. این علایم حتی در یک فرد خاص در طول سیر بیماری تغییر می کند.
علایم شایع این بیماری شامل:
۱- اختلالات بینایی : تاری دید ، دو بینی ، حرکات غیر ارادی و سریع چشم و به ندرت از دست دادن کامل بینایی.
۲- اختلالات تعادل : لرزش ، عدم تعادل در راه رفتن ، سرگیجه ، ضعف و کرختی اندامها ، اختلال در انجام حرکات موزون.
۳- سفتی عضلات
۴- اختلالات حسی : گزگز و مور مور ، احساس سوزش، بی حسی و درد.
۵- اختلالات تکلم : صحبت کردن آهسته و شمرده ، تغییر حالت تکلم ، کشیدن کلمات و اختلال بلع.
۶- خستگی.
۷- مشکلات مثانه و اختلال در اجابت مزاج
– اختلالات مثانه شامل : تکرر ادرار ، فوریت در ادرار کردن، دفع ناقص مثانه یا دفع غیر ارادی.
– اختلالات اجابت مزاج شامل : یبوست و به ندرت بی اختیاری.
۸- مشکلات جنسی : ناباروری ، کم شدن میل جنسی.
۹- حساسیت به گرما : گرما در بسیاری از موارد باعث تشدید علایم می شود.
۱۰- اختلالات شناختی : اختلال در حافظه کوتاه مدت ، اختلال در تمرکز و قدرت تصمیم گیری.
باید توجه داشت که علاوه بر علایم آشکار، نشانه های پنهانی چون خستگی ، اختلالات حافظه و تمرکز هم در بیمار ایجاد میشود که چندان مورد توجه اطرافیان قرار نمیگیرد.
درمان بیماری MS چیست ؟
هنوز درمان قطعی برای MS پیدا نشده است. امروزه ترکیب درمان داروئی و درمان فیزیکی برای کاهش علائم و یا حتی به مرحله نهفته بردن بیماری توصیه می شود. درمان بیماری MS توسط یک تیم شامل متخصص مغز و اعصاب و متخصص درمان فیزیکی انجام می گیرد. استفاده از داروهای استروئیدی مثل متیل پردنیزون و پردنیزون برای تخفیف علائم بیماری مفید می باشند البته اگر در یک دوره کوتاه مدت مصرف شوند. استروئیدها همچنین می توانند به بهبود اشکالات بینائی در این بیماران کمک کنند. سایر داروها مثل « بتا اینترفرون » و « گلاتیامر » هم می توانند تعداد حمله های حاد بیماری را کاهش دهند. داروهای اخیر که تزریقی هستند باعث جلوگیری از حمله سیستم ایمنی به پوشش اعصاب میلین می شوند. سایر داروها هم ممکن است برای رفع علائم همراه بیماری مثل افسردگی، مشکلات ادراری و یا اسپاسم عضلات مورد استفاده قرار گیرند. اسپاسم عضلات بخوبی به تزریق « سم بوتولینوم » پاسخ می دهد که با رفع اسپاسم، درد ناشی از آن نیز بر طرف می شود. بیماران با مشکلات شدید مثانه ممکن است برای تخلیه ادرار خود به نصب لوله ادارای نیاز پیدا کنند. درمانهای فیزیکی و شغلی نیز به بیمار کمک می کندکه محدوده حرکات خود، قدرت عضلات و انعطاف پذیری آنها را حفظ کنند و همچنین تکنینهائی را برای جبران اختلال هماهنگی بین حرکات در تعادل را بیاموزند تا بتواند علیرغم ناتوانائی هائی که دچار آن شده اند، کارکرد خود را حفظ کرده و به شغل خود ادامه دهند. برای رفع خستگی نیز علاوه بر بعضی از داروها، تنظیم روش زندگی خود برای قرار دادن دوره های مکرری از زمان جهت استراحت و تجدید قوا می تواند مفید باشد.
نکاتی در مورد مراقبت بیمار مبتلا MS از خود
هنوز محققان راهی را که بتوان از ابتلا به MS جلوگیری کرد، پیدا نکرده اند. اگر فردی تشخیص MS روی او گذاشته شد، در قدم اول و مهمترین مورد حمایت خوب خانواده، دوستان و اعضای تیم درمانی از وی می باشد تا او خود را تنها احساس نکند. البته نکاتی را هم خود بیمار مبتلا به MS باید رعایت کند از جمله استفاده از یک روش صحیح و سالم برای زندگی، مصرف منظم داروهای تجویز شده، برنامه منظم برای فعالیت فیزیکی و ورزش، داشتن استراحت به میزان کافی که می تواند فرد را به وضعیت بهتری از سلامت رهنمون شود. همچنین کاهش سطوح استرس فرد بیمار می تواند در کاهش علائم او مؤثر باشد. همچنین اجتناب از فعالیت زیاد در محیطهای بیرون خصوصاً در هوای زیاد گرم که می تواند باعث تشدید بیماری شود، لازم است. حمام سونا، وان حاوی آب خیلی گرم، دوش با آب گرم گرفتن همگی می توانند باعث بدتر شدن علائم شوند که پرهیز از آنها مفید بنظر می رسد.
بیماری MS بیماری است که مجموعه ای از عوامل در ابتلا و بروز آن ، دخیل می باشند.این بیماری نیاز به استعداد ژنتیکی و زمینه ژنتیکی خاص دارد . ژن های ایمنی و سایر ژن ها در بیماری ، نقش دارند . سیستم ایمنی بدن و پیدایش و پیشرفت بیماری ، نقش مهمی دارد.سلول های T پادتن ها ، آنتی بادی و ماکروفاژها در بروز بیماری نقش دارند.عوامل محیطی مثل ویروس ها ، باکتری ها ، آلودگی ها و سموم محیطی و یکسری عوامل ناشناخته نظیر استرس ، فشار و هیجانات روحی ، زندگی ماشینی ، داروها ، غذاها و … نیز مطرح می باشند.
در حال حاضر در دنیای پزشکی ،مسایلی نظیر ژنتیک ، سرطان ریال ایدز و …مورد توجه خاص قرار گرفته که بیماری MS نیز در این ردیف می باشد. بویژه در طول ۵-۶ سال اخیر ، دیدگاه های درمانی MS تغییر یافته است و قطعاً در آینده نیز مطالب جدیدتری افزوده خواهد شد.
محورهای درمان :
پیشگیری اولیه : یعنی جلوگیری از ابتلا به بیماری و مربوط به مراحلی است که فرد هنوز دچار بیماری نشده و بیماری در او بروز نکرده است که در هر بیماری ، مهم است . در مورد M S هنوز پیشگیری اولیه مشخص نیست . در این زمینه ، برروی عوامل ژنتیکی و دستکاری های ژنتیکی ، بررسی فراوانی شده ولی هنوز موفقیت آمیز نبوده است . در حال حاضر ، در مورد واکسن M S هم اقداماتی در دست انجام است ولی هنوز واکسنی پیدا نشده است .
سیربالینی و انتخاب درمان :
بیماری MS ، سیر خاصی دارد . می تواند بصورت عود کننده ، دوره ای و حمله ای باشد. الگوی غالب بیماری فرمی است که در آن ، علائم یک دوره بهتر و یک دوره بدتر می شود. در فرمی دیگر ممکن است اول پیشرفت کند و بعد بهتر شود. در عودها و دوره های حمله بیماری ، دو دارو استفاده می شود:
· کورتیکو استروئیدها.
· پلاسمافرز که جایگزین پلاسما می شود.
محور سوم در درمان ، توجه به جلوگیری از پیشرفت بیماری است . در M S ، قسمت هایی از مغز و نخاع بنام میلین که مسئول انتقال صحیح پیام های عصبی از سراسر بدن هستند تخریب می شوند.
مسئله مهم این است که جلوی این تخریب گرفته شود ، جهت جلوگیری از پیشرفت بیماری و یا کند کردن پیشرفت و یا جلوگیری از حملات ، داروهای زیر تجویز می شوند:
· اینتر فرون ها
· ایمونو گلوبولین داخل وردیدی (IVIg )
· کوپاکسون
و سایر داروها که روی سیستم ایمنی اثر دارند.
محور چهارم این است که چگونه این تخریب را جبران و بازیابی کنیم ؟ زیرا مهم ترین بخشی که در MS از بین میرود ، میلین مغز و نخاع است .
محورپنجم درمان علامتی(Symptomatic Therapy)می باشد.علائم شایع بیماری خستگی ، افسردگی ، اضطراب ، اختلال حافظه ، مشکلات اداری و جنسی ، لرزش ، عدم تعادل ، سفتی پاها.
محور ششم ، سازگاری در رابطه با بیماری مزمن M S است . در تمام بیماری های مزمن باید روش هایی رابه بیمار یاد دادکه بتواند با بیماری سازگار شود. غیر از این درمان دارویی ، درمان های ورزش ، توان بخشی ، تغذیه مناسب ، توکل به خدا و امید در این زمینه مفید است .
وقتی تشخیص MS مسجل شد ، پزشک متخصص بیماری مغز و اعصاب (نورولوژیست ) آن را تائید می کند . بدین ترتیب موارد زیر توصیه می شود:
۱. درمان را هر چه سریعتر شروع می کنیم ، e ariy treatment ، حتی اگر تشخیص محتمل باشد.
۲. برحسب شرایط ، باید درباره بیماری به بیمار توضیح دهیم ، لازم است بیمار از بیماریش مطلع باشد و بداند بیماریش مزمن است . ممکن است مداوم باشد و چندین سال طول بکشد . باید بداند چگونه با بیماری کنار بیاید ، چه کارهایی بکند تا بهتر شود ، چه درمان ها و داروهایی برایش انجام شود .
۳. به نوعی از پیشرفت بیماری جلوگیری کنیم .
۴. حملات حاد و عودها را کنترل کنیم .
۵. سیر و روند بیماری را تغییر دهیم . جلوی پیشرفت بیماری را بگیریم .
۶. آنچه از دست رفته را بازیابی کنیم .
۷. علائم و عوارض باقیمانده را کنترل کنیم .
محورهای درمان :
پیشگیری اولیه : هنوزموفق نشده اند که ژن ها را طوری تغییر دهند که مانع از بروز M S شوند.
یا اینکه بتواند فرد مستعد به MS را از بدو تولد شناسایی کنند و با دستکاری ژن ها ، مانع از بروز بیماری شوند.سیر بالینی : بیماری اکثراً حمله ای و دوره ای است . در دوره هایی عود می کند با ضعف پاها ، عدم تعادل ، سرگیجه ، استفراغ ، دوبینی، گزگز دست ها و صورت . همه علائم بیماری مربوط به عود نیست . حمله یا عود ، بروز یکسری مشکلات در بیمار است که برای پزشک قابل شناسایی باشد و حداقل ۲۴ h یا ۴۸ h ادامه پیدا کند . اگر علائم تنها چند دقیقه باشد و بعد رفع شود ، عود نیست و ممکن است بطور طبیعی در هر بیماری رخ دهد. در مورد عود ، دو روش درمانی مرسوم است :
یک دوره درمانی با کورتن (متیل پردنیزولون)، تزریقی ، ۵-۳ روز . کورتن فقط در مرحله حاد مصرف می شود. روی پیشرفت و جلوگیری از عود تأثیر ندارد ولی باعث می شود حمله حاد بیمار زودتر بهبود یابد و التهاب را رفع می کند.
در عودهای خیلی شدید و علائم زیاد و عدم پاسخ به کورتن ، درمان تعویض و جایگزینی پلاسمای خون است . نکته مهم این است که هنوز به هیچ وجه مصرف کورتن در درازمدت توصیه نمی شود.
جلوگیری از پیشرفت : اینترفرون ها از پیشرفت MS جلوگیری می کنند . اینترفرون ها بطور طبیعی در بدن وجود دارند و می توانند مفید یا مضر باشند . در دوران MS ، در سراسر دنیا ، سه نوع اینترفرون (INF ) موجود است :
اینترفرون B
یا بتا اینترفرون که شامل داروهای ۱-آونکس ۲-ربیف ۳- بتافرون یا بتاسرون می شوند.
در MS ، اینترفرون INF اهمیت دارد و کنترل تخریب و فعالیت سلول های تخریبی را بعهده دارد. آونکس بصورت زیر جلدی یا زیرپوستی ، یک روز در میان ، ۱۵ بار در ماه و آونکس عضلانی ، هفته ای یک عدد. Rebif زیر جلدی ، ۱۲ تا در ماه ، یک روز در میان. بتاسرون نیز زیر جلدی و تزریق آن هفته ای سه روز می باشد. (گفتنی است این داروها بعد از تزریق حالت کسالت و سرما خوردگی مانند ایجاد میکنند که برای رفع آن دو ساعت قبل از تزریق و بفاصله چهار ساعت به چهار ساعت یک قرص استامینوفن یا آسپرین کدئین برای مدت یک روز باید خورد ضمن اینکه سعی کنید بعد از ظهر تزریق را انجام دهید و پس از آن به استراحت بپردازید)کاربردهای بالینی اینترفرون :
آنچه مورد اتفاق همه است شامل : افرادی که بیماری MS در آنها مسجل شده است ، بیماران با عود کننده که بدون کمک راه می روند.
بیماران هر یک از فرم های اینترفرون که در بالا ذکر شد را می توانند مصرف کنند. در حال حاضر ، در مورد اینکه کدامیک موثر تر است ، اقدامات زیادی در حال انجام است . آخرین مطلب در سمینار اخیر آمریکا این بود که بنظر می رسد اگر اینترفرون با دوز بالاتر و دفعات بیشتر استفاده شود ، بهتر است ولی هنوز ثابت نشده است . در مورد عوارض دارو ، در طی این ۱۲ سالی که INF در دنیا مصرف شده ، هنوز عارضه ای که منجر به قطع دارو شود ، گزارش نشده است . در بروشور دارو ذکر شده که دارو باید حداقل دو سال مصرف شود . طبق سمینار بین المللی MS ، عقیده بر این است که تا وقتی بیمار می تواند INF را استفاده کند و عارضه ای ندارد و برایش مفید بوده و مادامی که درمان موثرتر و بهتری مطرح نشده ، می تواند از آن استفاده کند . اولین دارو اینترفرون و بعد از آن ، داروهای شیمی درمانی مطرح می باشند.
(اندیکاسیون) کاربردهای بالینی داروهای شیمیایی : افرادی که بیماریشان در حال پیشرفت سریع است و عودهای شدید عدم پاسخ به اینترفرون .
از جمله این داروها ، متوکسانترون ( Mitoxantrone ) که حداکثر ۲-۳ سال می توان مصرف نمود . روش مصرف : هر سه ماه یکبار و همراه سرم می باشد.
کوپکسان (۱ : ( Co polymer حد اثر بخشی و موارد مصرف آن مانند اینترفرون ها است . مزیت آن بر اینترفرون ، این است که عوارض موضعی و مقطعی را ندارد ، نظیر تب ، لرز ، درد استخوان ، سفتی پا ، راه مصرف آن زیر پوستی ، روزانه بصورت تزریقی می باشد. در بازار دارویی ایران موجود نیست .
ایمونوگلوبولین داخل وریدی Ivig : مطالبات که مصرف ماهانه جلوی پیشرفت بیماری را می گیرد ولی مولفین ، هنوز معتقدند که به اندازهINF موثر نیست . سایر داروها , ایموران (IMURAN ) ، متوتوکسات ، سیکلوفسفامید و کلادویریدین (ciadiribine ) و … می باشند که تاحدی موثرند اما کمتر از Ivig و سایر داروهایی که ذکر شد . بیشتر بصورت درمان ترکیبی بکار می رود مثلاً :
INF + اندوکسان therapy) (combination
در حال حاضر ، در زمینه جبران از دست رفته ها هم کار کرده اند ، تلاش در جهت سنتز میلین و تحریک سلول های مغز استخوان و مغز برای ساخت میلین ، در حال انجام است . البته این اقدامات هنوز در حد مراحل تحقیقاتی است و به بازار نیامده است .
درمان های علامتی :
خستگی مشکل شایعی در این بیماران است ، تقریباً همه بیماران آن را تجربه می کنند . آماندتادین جهت درمان آن توصیه شده است .امولین ، مدافیلین و (درایران نیست ) باعث کاهش خستگی می شوند.
آنچه مهم است اینست که بیمار بداند چه چیزی او را خسته می کند یا بیشتر خسته می کند . نکته مهم این است که ۱۰ دقیقه کار کند و ۵ دقیقه استراحت کند . به هیچ وجه خودش را خسته نکند چه از لحاظ جسمی و چه از لحاظ روحی . راه سوم روش های توانبخشی و ورزش ها برای جلوگیری از خستگی است . راه چهارم اینکه بنحوی برنامه ریزی کند که انرژی زیادی برای انجام کار صرف نکند .
افسردگی ، در این بیماران بسیار شایع است . استرس و هیجانات روحی در پیدایش علائم نقش دارد. هر چند که علت بروزشان نیست . بیمار همیشه باید آرام باشد ، گروه درمانی بسیار مفید است . تا جائی که ممکن است دلشوره ها را کاهش دهد .
اختلال حافظه : با مرور زمان و پیشرفت بیماری ، آتروفی قحر رخ می دهد . INF و کوپکسان علاوه بر جلوگیری از پیشرفت ، مانع آتروفی قحر شده و آن را به تأخیر می اندازد . بیماران ، تمرکز و توجه کافی ندارند. بخشی از این مسئله مربوط به آتروفی قحر است . برای تقویت حافظه روش های زیادی وجود دارد،اولین کار،کاهش اضطراب است واینکه توجه وتمرکز خود را به آنچه می خواهیم معطوف کنیم .
مشکلات ادراری و جنسی : در بیماری MS شایع است . تکرر ادرار شایع ترین مشکل ادراری است . روش های زیادی در درمان وجود دارد. اکسی بوتینین در موارد خاص بکار می رود و موثر است.جهت رفع مشکلات جنسی،روش های دارویی،روانشناسی و وسایل(device)استفاده می شود.
لرزش : همه بیماران MS ، لرزش را تجربه کرده اند. اکثراً لرزش ها خوب به دارو پاسخ می دهند. در لرزش مخچه ای که عمدتاً همراه عدم تعادل است ، هنوز درمان قطعی ودرستی برای آن یافت نشده است . مشکلات چشمی : دوبینی ،تاری دید، که درمان خاص خودش را دارد.
اسپاستیسیتی یا سفتی پا : مهمترین روش درمان ریال استفاده از روش های کششی و ورزش های توانبخشی است . داروها نیز در درمان بکار می روند . اسپاستیسیتی و سفتی پاها می تواند باعث خستگی بیش از حد شود . ورزش ، توانبخشی و تغذیه نیز از روش های درمان است .
تغذیه :
آیا تغذیه در درمان MS ، جایی دارد ؟ هیچ رژیم غذایی مشخص و ثابت شده ای وجود ندارد .
توصیه اکید اینست که قطع هیچ ماده غذایی منطقی نیست ، اما ببمار باید تعادل رژیم غذایی balance diet ) داشته باشد تا بتواند انرژی خود را تأمین کند و افزایش وزن نامعمول پیدا نکند (چاق نشود) و کالری بمیزان کافی دریافت کند. مصرف روغن های مایع غیراشباع مانند روغن آفتابگردان ، مایع و زیتون برای بیمار مفید است ولی قطعی نیست . رژیم غذایی حاوی میوه جات ، سبزیجات تازه ، ویتامین ها ، مایعات مناسب ۳-۴ لیتر در روز ، بعلت داشتن مواد آنتی اکسیدان توصیه می شود. استفاده از درمان های جایگزین توصیه نمی شود.مسائلی که بیمار MS باید بداند :
۱. فعالیت شدید که باعث افزایش درجه حرارت بدن شود ، نباید انجام دهید . گرما ، هدایت عصب را مختل می کند . لازم است بیمار همواره خودش را خنک نگه دارد .
۲. حمام آب داغ نگیرید.
۳. استرس و فشار روحی و جسمی نداشته باشید.
۴. وزن متعادل داشته باشید .
۵. پیاده روی و نرمش و ورزش و شنا در آب ملایم داشته باشید. اما ورزشی که دما را زیاد بالا ببرد و یا سونا ممنوع است . ورزش های هوازی انجام دهید.
۶. خواب خوبی داشته باشید .
۷. منتظر عود حمله و عوارض بیماری نباشید.
۸. MS یک بیماری تنها نیست . مکانیسم بیماری و اثرات آن در هر فرد متفاوت است . هر کس بیماریش مختص خودش است . یکسری معیارها برای پیشگویی است ولی قطعی نیست .
۹. آرامش داشته باشید.
۱۰. به پزشک خود اعتماد کنید.
۱۱. سوالاتی که دارید از پزشک خود بپرسید.
۱۲. همیشه امیدوار باشید ، شاید روزی به تنهایی بتوانید MS را از پای در آورید.
تغذیه در مالتیپل اسکلروزیس سلامتی به مقدار زیادی به آنچه که شما روزانه می خورید بستگی دارد . خوب خوردن ضرورت برای همه است ، اما مخصوصاً برای افراد مبتلا به MS مهم است .
آنچه که در این فصل می خوانید در ارتباط با یک رژیم غذایی متعادلی است که به شما انرژی می دهد و کمک می کند تا بهتر بتوانید با عفونتها مبارزه کنید و از توانایی طبیعی بدن شما در بهبود زخمهایتان پشتیبانی می کند و مشکلات شما را کاهش می دهد.
رژیم غذایی خود را با هرم غذایی تطبیق دهید :
ما عادت داریم در ارتباط با ۴ گروه غذایی صحبت کنیم . اخیراً یک هرم غذایی ارائه شده است که به طور واضح بخش های یک رژیم غذایی متعادل و خوب را نشان می دهد . اگر شما سفارشات این هرم را دنبال کنید ، ۵۵ تا ۶۵% انرژی روزانه شما از کربوهیدراتها مانند میوه ها ، سبزیجات و نشاسته بدست می آید ، ۱۵% انرژی شما از پروتئین ها که در گوشت ها ، گوشت مرغ ، ماهی ، تخم مرغ ، لوبیا ، لبنیات و گردو و فندق و ۲۵% دیگر از چربی ها بدست می آید. از شیرینی جات گاهی اوقات استفاده می شود.
راهنمایی برای انتخاب غذای روزانه :
۱- نان – حبوبات – برنج – ۶ تا ۱۱ وعده
۲- میوه ها ۲ تا ۴ وعده روزانه
۳- سبزیجات ۳ تا ۵ وعده روزانه
۴- مرغ – گردو و فندق
۵- لوبیا ۲ تا ۳ وعده روزانه
۶- گوشت و ماهی – تم مرغ
۷- لبنیات ۲ تا ۳ وعده روزانه
۸- چربی ها – شیرینی ها – روغن ها با احتیاط استفاده شود.
از غذاهای هرم غذایی استفاده کنید :
این هرم غذایی ابزار مورد احتیاج شما را برای دریافت یک رژیم غذایی سالم تهیه می کند،اما چطور می توانید این دستورات را به مرحله عمل درآورید؟ منظور از یک وعده چیست ؟
یک وعده از نان و حبوبات و … :
یک وعده = برشی از نان به میزان ۱ اونس (۲۸ گرم ) یا ۲/۱ تا ۴/۳ فنجان از برنج پخته شده ، سیب زمینی و لوبیا است . یا یک اونس (در حدود ۴/۳ فنجان ) از حبوبات آماده برای خوردن است .
اگر چه اندازه هر وعده بنظر کوچک میرسد ، شما ۱۱-۶ وعده در مدت یک روز دریافت کنید . حداقل ۵۵% و بیشتر از ۶۵% رژیم غذایی شما باید از غلات بدست آید.
واضح ترین مورد پیشنهاد شده در هرم افزایش در مصرف نشاسته و کاهش درمصرف مواد پروتئینی می باشد. منظور از تغییر این است که شما گوشت کمتری بخورید مخصوصاً گوشت قرمز و بیشتر نان ، برنج و مواد نشاسته ای مصرف کنید.
همه انواع حبوبات از گندم ، جو دو سر ، جو و گندم سیاه باید به رژیم غذایی شما اضافه شود. چونکه تمام غلات سبوسدار ، حبوبات ، نان ها و برنج دارای فیبر ، ویتامین ها و مواد معدنی بیشتر از محصولات سفید (بدون سبوس ) می باشند و مصرف آنها صرفنظر از تمام صحبت هایی که در مورد مواد نشاسته ای وجود دارد از جمله اینکه چاق کننده هستند، برای شما بهتر است .
از مواد نشاسته ای استفاده کنید . مواد نشاسته ای خوب هستند چونکه انرژی زیادی را تولید می کنند . از مواد نشاسته ای بدون قند و چربی در فواصل غذاها استفاده کنید.
یوگا و ام اس
بسیاری از مبتلایان به ام اس به انجام تمرینهای یوگا پرداخته و گزارشهای زیادی مبنی بر مفید بودن این تمرینها وجود دارد از اثرات مثبت یوگا میتوان کاهش در سفتی عضله ها و بدست آوردن آسایش روحی را نام برد. در کمال تعجب مطالعه رسمی روی ام اس و یوگا هنوز صورت نگرفته است. در نشست اخیر عصب شناسان گروهی از بیماران ام اس انتخاب شده و به سه دسته تقسیم شدند برای گروه اول کلاس تمرینهای یوگا در نظر گرفته شد برای گروه دوم تمرینهای عادی شامل دوچرخه سواری (دوچرخه های ثابت) در نظر گرفته شد و برای گروه سوم نیز هیچ تمرینی در نظر گرفته نشد. پس از شش ماه وضع این بیماران مورد بررسی قرار گرفت و نتیجه این بود که دو گروه اول و دوم کاهش چشمگیر در میزان بی رمقی خود را گزارش کردند
داروهای رایج در بیماری ام اس
داروهای نام برده شده در زیر داروهای رایجی است که برای تخفیف بیماری ام اس در دنیا بکار میرود اینکه کدام دارو برای چه کسانی مناسب است بطور کامل در حیطه نظر پزشک متخصص معالج شماست لذا قصد من از ترجمه این متن که از سایت انجمن ام اس آمریکا دریافت کردم آشنا کردن بیماران با انواع این داروها و افزایش آگاهی و دانش آنهاست نهایتا اینکه به هیچ وجه اینکار جنبه تبلیغاتی نداشته و منظور توصیه هیچ دارویی نیست.نوانترون:
نوانترون دارویی است که برای درمان ام اس پیشرونده (حاد) ثانویه – عود کننده پیشرونده – یا ام اس عود کننده فروکش کننده که به مرور بدتر میشود. بکار میرود . این دارو برای درمان ام اس پیشرونده اولیه بکار برده نمی شود. اشخاصی که از نوانترون استفاده میکنند عود بیماری کمتری را خواهند داشت و بمدت بیشتری میتوانند تحرک داشته باشند.
نوانترون بوسیله سرم در رگ دست تزریق میشود و هر سه ماه یکبار تزریق صورت میگیرد برای مدت دو تا سه سال یعنی ۸ تا ۱۲ دوز اگر چه با توجه به وضعیت بیمار تعداد دوزها میتواند تغییر کند.
آونکس:
آونکس نوعی اینترفرون بتا می باشد. اینترفرونها پروتئینی هستند که بطور طبیعی در بدن تولید میشوند تا با عفونتهای ویروسی در بدن مبارزه کنند ضمنا به تنظیم سیستم ایمنی کمک میکنند. آونکس از گروه مشابه اسید آمینه است که, مشابه بلوکهای پروتئین ساخته شده بوسیله بدن هستند. تصور میشود ام اس بیماریی است که در آن سیستم ایمنی بدن علیه میلین (عایق پوشاننده فیبرهای عصب) واکنش نشان میدهد و آنرا تخریب میکند. اعتقاد بر این است که آونکس واکنش سیستم ایمنی بدن را تنظیم کرده باعث کاهش حمله علیه میلین میشود.
بتاسرون:
بتاسرون (اینترفرون بتا – ۱ ب ) ساخته شده از پروتئین خشک , استریل و تصفیه شده , بوسیله تکنیکهای نوترکیب DNA ایجاد و برای تزریق آماده شده است. اینترفرون بتا-۱ ب بوسیله تخمیر باکتری یایی Escherichia coil که دارای خصوصیت ژنتیکی پلاسمین مهندسی شده و حاوی ژن انسانی interferon beta ser17 است. ژن محلی از فیبروبلاست انسانی بدست آمده و بگونه ای اصلاح شده تا جایگزین اسید امینه طبیعی برای پس ماند سیستئین در position 17 شود.
ربیف:
ربیف ( اینترفرون بتا-۱ a ) بوسیله فرآیند تکنولوژی زیستی که آن را شبیه اینترفرون بتا ۱ طبیعی که در بدن یافت میشود ساخته می شود. اینترفرونها پروتئین هایی هستند که بطور طبیعی در بدن بوجود می آیند و دارای پروتئین ضد ویروس هستند که به هدایت سیستم ایمنی کمک میکند. آنها به سلولهای دفاعی بدن برای مبارزه با بیماریها و کاهش تورم (در سیستم مرکزی اعصاب) کمک میکنند.
تیزانیدین tizanidine :
نام تجاری: پاتانول زانافلکسpatanol Zanaflex (Elan/Athena Neurosiences )
مورد استفاده: مدیریت و بسامان کردن افزایش سفتی عضله ها و انقباض عضلانی متناوب و شدید.
Tizanidine اولین درمان جدید خوراکی طی بیست سال گذشته ( بعد از بکلوفن) است که برای کنترل و بسامان کردن افزایش سفتی عضلات همراه با انقباض عضلانی ناشی از ام اس یا جراحت ستون فقرات ساخته شده است۰
ویتامین D و اثر آن بر بیماری MS
پژوهشگران معتقدند مصرف ویتامین D نه تنها باعث پیشگیری از بیماری MS میشود، بلکه علایم آن را نیز تخفیف میدهد. محققان تغذیه اعلام کردند تجویز شکل فعال ویتامین D به موشهای مبتلا به بیماری شبیه MS نه تنها باعث پیشگیری از بیماری گردید بلکه باعث تخفیف علایم MS در آنها نیز شد. بر اساس مطالعات جدید ، همچنین حفظ سطح خونی مناسب ویتامین D در بیماران مبتلا به MS از سرکوب فعالیت بیماری اهمیت دارد و در پیشگیری از عوارض کمبود ویتامین D همچون پوکی استخوان و در پی آن شکستگی نیز موثر است.
بر اساس مطالعات قبلی هم مشاهده شده بود که شیوع بیماری MS در مناطقی که کمبود ویتامین وجود دارد، بالاتر است. بیماری MS یا مولتیپل اسکلروز نوعی بیماری اعصاب است که در جوانی آغاز میشود و با فلج شدن حسی و حرکتی بیماران ظاهر میشود و میتواند سیری تشدید شونده و مهلک و یا سیری آهسته و مزمن داشته باشد.علت این بیماری رسوب نوعی پروتئین در بخشهایی از مغز است. اما عامل دقیق این رسوب‌گذاری هنوز دقیقا دانسته نشده است. در اثر بیماری مالتیپل اسکلروسیز (Multiple sclerosis ؛به لاتین:Encephalomyelitis disseminata) یا ام اس (MS) نواحی از مغز و نخاغ دمیلینه شده و این نواحی به مرور زمان گسترش مییابد. در اثر این بیماری، اغلب عصبهای بینایی ،عصبهای نخاعی و Cerebellar Conections آسیب می‌‌بینند که منجر به نوروپاتی نوری، آتاکسی و …و نهایتاً مرگ میشود. این بیماری اغلب در سنین بین ۲۰ تا ۴۵ سالگی بروز میکند و در بین زنان شایعتر است. علت اصلی این بیماری هنوز مشخص نیست، اما این بیماری در اغلب موارد دارای توارث ژنتیکی میباشد و فرزندان افراد مبتلاً به MS، دارای ریسک زیادی برای ابتلا به MS میباشند. گمان میرود این بیماری با این آنتی ژنها در ارتباط باشد.بر این اساس یک ژن فرضی برای این بیماری در نظر گرفته شده است که MSSG نامیده میشود. همچنین بتازگی مشخص شده است که جهش در ژن PTPRC ،که بر روی کروموزوم ۱، قرار دارد، نیز در بروز MS نقش دارد. پروتئین PTPRC یا CD45 یک رسپتور غشایی است که در غشاء همه سلولهای خونی، بجز گلبولهای قرمز بالغ، وجود دارد. این رسپتور، نقش تیروزین فسفاتازی دارد ودر غیر فعال کردن JAK-کیناز، نقش دارد.
درمان و پیش آگهی بیماری MS
درمان
در مبتلایان به نوع عود کننده-بهبود یابنده تزریق عضلانی اینترفرون B1-a به صورت هفتگی یا تزریق زیرپوستی اینترفرون
B1-b به صورت یک روز درمیان سبب کاهش میزان عود بیماری خواهد شد. تزریق زیر پوستی روزانه گلاتیرامراستات نیز موثر است. اینترفرون B1-a و گلاتیرامراستات علاوه بر پیشگیری از عود بروز, ناتوانی شدید را نیز در موارد عود کننده به تاخیر میاندازد. ایمونو گلوبین وریدی IVIG نیز ممکن است سبب کاهس میزان عود بیماری شود. اما اطلاعات در این زمینه هنوز کامل نیست.
شایعترین عوارض اینترفرون ها سندرمی شبیه سرماخوردگی ودر مورد ا ینترفرون B1-b واکنش در محل تزریق است. گلاتیرامراستات عموما بدون عارضه است اما ممکن است سبب بروز واکنش در محل تزریق شود. ودر حدود ۱۵ درصد از بیماران پس از تزریق دچار حملات گذرای برافروختگی تنگی نفس احساس گرفتگی سینه طپش قلب و اضطراب میشوند. هرسه دارو جهت استفاده در اسکلروز مولتیپل عود کننده مورد تایید هستند اما بهای آنها باید در مقایسه با کاهش نیاز به مراقبت های پزشکی و کاهش غیبت از کار در نتیجه استفاده از این دارو ها رخ میدهند در نظر گرفته شود.
کورتون ها ممکن است سبب تسریع بهبود حمله حاد شوند اما بر میزان بهبودی نهایی موثر نیستند. استفاده طولانی مدت از کورتون ها مانع عود نمیشود و به سبب عوارض متعدد نباید مورد استفاده قرار گیرد. روش پذیرفته شده ای جهت استفاده از کورتون ها وجود ندارد . ACTH ( کورتیکوتروپین ) بدین منظور دیگر مورد استفاده قرار نمیگیرد.
روش مشخصی جهت درمان مناسب حالت اولیه یا ثانویه وجود ندارد. اخیرا نشان داده شده است که اینترفرون B1-b سبب کاهش سرعت پیشرفت بیماری در MS پیشرونده ثانویه بر اساس معیارهای بالینی و MRI میشود اما در مورد تاثیر گلاتیرامراستات در این موارد اطلاعات کافی وجود ندارد. داروهای سایتوتوکسیک مانند سیکلوفسفامیاد ازاتیوپرین مjوjروکسات cladribine mitoxantrone ممکن است سب کاهش سرعت پیشرفت بیماری در موارد پیشرونده ثانویه شوند اما تاثیر این داروها قطعا ثابت نشده است. پالس مقادیر بالای methy prednisolone یعنی ۱ گرم روزانه در برخی موارد موثر است و عوارض طولانی مدت کمتری نسبت به داروهای سیتوتوکسیک دارد.
درمان موثری جهت موارد پیشرونده اولیه وجود ندارد و صرفا از اقدامات علامتی استفاده میشود. حفظ سلامت عمومی و درمان نباید در درمان مبتلایان به اسکلروز کولتیپل فراموش شود. ورزش و درمان فیزیکی دارای اهمیت
است اما از ورزش بیش از حد به خصوص در دوره عود باید پرهیز کرد. خستگی پذیری زودرس مشکلی عمده در بسیاری از بیماران است و گاه با مصرف آمانتادین و یا یکی از داروهای ضد افسردگی مهار کننده برداشت اختصاصی سروتونین بهبود مییابد. درمان گرفتگی عضلانی و نیز درمان مشکلات مثانه و روده ای اغلب مورد نیاز میباشد. متاسفانه درمان دیگر مشکلات این بیماری مانند اختلالات شناختی لرزه و اتاکسی معمولا موفقیت آمیز نیست.
MS در زنان حامله
کلیه داروهای ذکر شده در صورتی که فایده آنها برای مادر روشن شده باشد میتوانند در طول حاملگی ادامه داده شوند. این بیماران ممکن است به داروهای ضد اسپاسم پیشگیری جهت عفونتهای ادراری و روان درمانی نیز نیاز داشته باشند. به خانمهایی که مبتلابه MS هستند باید آگاهی لازم در مورد افزایش میزان عفونتهای دستگاه ادراری, یبوست, و تشدید خستگی و مشکلات حرکتی در طی حاملگی داده شود. زنانی که مبتلا به فلج پاها یا هر چهار اندام هستند در معرض خطر زایمان زودرس هستند. زنانی که ضایعه ای در مهره ششم خود دارند در معرض خطر مشکلاتی هستند( اصطلاحا دیس رفلکسی اوتونومیک).
گرچه بعضی زنان علایم پیشرونده نسبتا کمی در طول دوره حاملگی دارند اما شعله ور شدن بیماری در طول سه ماه اول پس از زایمان شایع استدر اینحالت شیر دادن از سینه ممکن است قطع گردد و بیمار برای مراقبت از نوزاد نیاز به کمک داشته باشد.
پیش آگهی
بیمار حد اقل تا حدودی پس از حمله حاد بهبود مییابد اما پیش گویی زمان حمله بعدی غیر ممکن است. خصوصیاتی که نشان دهندهپیش آگهی مناسب تر میباشند عبارتند از جنس مونث شروع قبل از ۴۰ سالگی و تظاهر با علایم چشمی یا حس پیکری در مقابلعلایم محچه ای و هرمی. در نهایت بیمار تا حدودی دچار ناتوانی خواهد شد اما ناتوانی در نزدیک به نیمی از بیماران ۱۰ سالپس از شروع علایم خفیف تا متوسط است.
تازه ترین کشف دانشمندان در مورد بیماری MS
بر اساس فرضیه بهداشت دانشمندان متوجه شدند روابطی میان برخورد مستقیم کودک با نوزادان دیگر در زمان نوزادی و ابتلا به بیماری ها در زمان بزرگسالی و تاثیر آن بر سیستم ایمنی بدن وجود دارد. دلیل ابتلا به MS عفونت های ویروسی می باشد.
برای ارزیابی این مطلب می بایست رابطه برخورد کودک با خواهر و یا برادر در سالهای ابتدایی زندگی و خطر ابتلا به بیماری MS در بزرگسالی ، مکانیزم ایمنی بدن و همچنین الگوی ابتلا به ویروس تغییر یافته “اپیستین-بار”(EBV) را مورد بررسی قرار داد.
افرادی که مورد آزمایش قرار گرفتند بصورت کنترل شده از میان مناطق آسیب دیده سونامی و استرالیا در سالهای ۱۹۹۹ تا ۲۰۰۱ و بر اساس سن و جنس، ۱۳۶ مورد مبتلا به MS و ۲۷۲ مورد کنترل شده انتخاب شدند.
بر اساس نتایج حاصله برخورد و تماس مستقیم با کودکان زیر ۲ سال در ۶ سال اول زندگی با کاهش خطر ابتلا به MS همراه بوده است. در واقع میزان تماس کودکان با کودکان دیگر در زمان نوزادی با عکس العمل و تاثیرپذیری بدن در مقابل ویروس EBV رابطه معکوس دارد. البته رابطه معکوس میان ارتباط بیشتر با همسالان و ابتلا به MS هیچ ارتباطی با چگالی ویروس EBV ندارد.
