هاری یک بیماری عفونی حاد و کشنده ویروسی است این بیماری مخصوص گوشتخواران اهلی و وحشی بوده، انسان و سایر حیوانهای خونگرم پستانـدار، بهطور تصادفی و اغلب ازطریق حیوانگزیدگی به آن مبتـلا میشوند.
اهمیت بیماری هاری بهدلایل زیر است:
1.میـزان کشندگی بـالا(صـددرصـد)، بهطـوری کـه پس از ظهور عـلائم بالینی چه در انسان و چه در حیـوان، قابل درمان نبوده و بیمار محکوم به مرگ خواهدبود.
2.افزایش روند موارد حیوانگزیدگی در انسان، بهطوری که بهناچار سالانه مبالغ زیادی صرف خرید سرم و واکسن ضد هاری جهت درمان پیشگیری آسیبدیدگان میشود.
3.تلفات دام و خسارتهـای اقتصادی نـاشی از این بیمـاری کـه در دامهـا ایجادمیشود.
در ایران بیش از ۸۵% از مـوارد حیـوانگزیدگی تـوسط سگ اتفاقمیافتد که بیشتر این موارد به سگهای خانگی و سگ گله اختصاصدارد و متأسفانه علت اصلی آن، عدم قلادهگذاری است.
عامـل بیماری
عامل هاری، ویروس هاری است.
راه های سرایت بیماری به حیوان و انسان
۱. گازگرفتن
اصلیترین راه سـرایت بیماری، گازگـرفتن بهوسیله حیـوان هار است. البته ازطریق کشیدهشدن پنجه آغشته به بزاق حـاوی ویروس هـاری بهویژه در گربه و گربهسانان نیز بیماری منتقلمیشود.
۲. پوست
ازطریق پوست سـالم، هـاری سرایتپذیر نیست؛ ولی از راه کوچکترین خراش یا زخم در پوست، این بیماری منتقلمیشود.
۳. ویـروس هـاری ازطریق مخاط آلـوده نیـز بـه انسان و حیـوانهـای دیگر منتقلمیشود. بنابراین، سگها و گربه های بهظاهر سالم که در اواخر دوره نهفتگی بیماری هاری هستند و هنوز علائم هـاری در آنهـا ظاهر نشدهاست، ازطـریق لیسیـدن لب، چشم و بینی کـودکانی که با آنها بازی میکنند بیماری هـاری را انتقالمیدهند.
تمـام پستانداران خـونگرم اهلی و وحشی به بیمـاری هـاری حساس هستند و میزبانهـای مختلفی مـوجب گستـرش وسیع هـاری میگـردنـد
درخصوص بروز علائم هاری در حیوان باید به این نکته مهم توجه داشت که در برخی موارد، ۳ تا۱۰ روز قبل از بروز علائم در سگ و گربه، ویروس موجود در بزاق حیوان میتـواند بیماری را منتقلکنـد. به عبارت دیگر اگر بزاق سگ و گربـه در زمان گازگرفتن به ویـروس هاری آلوده باشـد، علائم حداکثر تا ۱۰ روز بعد در حیـوان ظاهرشـده و سپس حیوان خواهد مرد.
پس از طی دوره نهفتگی، اولین علامت بیماری، تغییر در رفتار و عادتهای حیوان است بهنحویکه یا بیش از اندازه به صاحب خـود انس و الفت پیدامیکند و مثل اینکه از او کمک میطلبد یا عصبانی و بدخو شـده، غذای خـود را به دلیـل اختلال در بلع بهخوبی نمیخورد.
پیشرفت بیماری در برخی موارد بهصورت فلجی(هاری ساکت) بوده، حیوان بهگوشهای پناه میبرد و ابتدا دستهـا، سپس پاهـا و بعد سـایر انـدامهـا فلجشـده و درنهایت بـهعلت فلج دستگاه تنفسی میمیرد؛ ولی در بیشتر مـوارد، پس از دوره تغییر رفتـار، حیـوان پریشان و مـضطرب و کمکم وحشی و درنـده(هـاری خشمگین) میشـود و بـه هـرکس و هـر حیوان سر راه خود حملهمیبـرد. درنهایت، پس از مدتی بهعلت عدم قـدرت بلع، کف از دهـانش سرازیرشـده ، صدای پـارس حیـوان خشن، نـاموزون و بریـدهبـوده و درندگی در چهرهاش هویدا است. در اغلب موارد، مردم سگها را میکشند و اگر فرارکنند، بهزودی در اثر فلجدستگاه تنفسی خـواهند مرد. اگر هاری در گربه اتفاق بیفتد پس از طی دورهنهفتگی به محل تاریکی میرود و ازطریق پنجهکشیدن، مشابه گازگرفتن سگ یـا گـرگ، هـاری را انتقالمیدهـد.
درمـان
درصـورت شـروع علائم هـاری، بیماری درمـانپذیـر نیست و بـا وجـود مراقبتهای کـامل، بیماران در طی یک تـا دو هفته پس از شـروع علائم میمیرند.
برای کنترل بیماری هاری هر فردی باید در این زمینه احساس مسئولیت نماید انجام اقدامات زیر می تواند در کنترل بیماری هاری موثر باشد
۱.خـودداری از نگهداری سگ و گـربـه در منزل، مگر در مـوارد استثنایی و درصـورت نگهداری،قلادهزدن و واکسیناسیون آنها علیه هـاری
2.خودداری از تردد سگهای خانگی و صاحبدار در معابر عمومی و پارکهـا
3.جلوگیری از نزدیکشدن کودکان به سگهای ولگرد
4.توجه خاص به گازگرفتگی حیوانها هر چند جزئی و بهصـورت خراش باشد، و مراجعه فوری فرد مجروح به مرکز بهداشت
5.خودداری از ریختن زباله و پسمانده های غذایی در اطراف منازل و گذرگاه ها و معابر عمومی و استفاده از کیسه های مخصوص حمل زباله و همکاری با مأموران شهرداری در هنگام جمعآوری زباله
6.همکاری با مأموران شهرداری و اداره حفاظت محیطزیست در نابودی سگهـای ولگرد
7.جلوگیری از تماس سگهای خانگی با سگهای ولگرد
8.درصـورت بـروز هـرگونـه تغییر رفتار در حیوانات، بـایـد فـوری به دامپزشکی اطلاع دادهشـود.
در کشور ما برای کسانی که بوسیله حیوان مشکوک به هاری گاز گرفته شده باشند واکسیناسیون ضد هاری برا ی پیشگیری از بیماری انجام می شود که برنامه آن به شرح زیر است
الف ـ پس از مواجهه: جهت افرادی است که به هر نحو مورد گزش حیوانات قرار می گیرند و توسط آنها مجروح می شوند که خود به دو شکل کامل و ناقص انجام می شود.
واکسیناسیون کامل ۵ نوبتی : جهت افرادی که حیوان مهاجم از نظر هاری مثبت بوده یا متواری شده باشد و یا در صورتی که حیوان مهاجم سگ یا گربه است حداکثر تا ۱۰ روز پس از گاز گرفتن حیوان مزبور از بین برود و یا علائم هاری را نشان دهد که پنج نوبت واکسن در روزهای صفر (روز مراجعه )- روز سوم ، هفتم ،چهاردهم و سی ام تزریق می شود.
واکسیناسیون ناقص : جهت افرادی که حیوان مهاجم از نظر هاری منفی بوده و یا در صورتی که سگ یا گربه است تا ۱۰ روز پس از گازگرفتن سالــم بماند که ۳ نوبت در روزهای صفر (روز مراجعه )- روز سوم و هفتم تزریق می گردد.
ب – قبل از مواجهه – که به منظور ایمنسازی افرادی که بیشتر در معرض خطر ابتلاء به هاری قرار دارند انجام می شود. این افراد عبارتند از : دامپزشکان، تکنسین ها و کاردانهای دامپزشکی، کارکنان و بازرسان گوشت در کشتارگاه ها، شکارچیان، شکاربانان حفاظت محیط زیست و پرسنل مسئول هاری در مراکز بهداشت و کارکنان آزمایشگاه هایی که با ویروس هاری سر و کار دارند و دانشجویان رده های مختلف دامپزشکی و … که به دو صورت در روزهای صفر(روز مراجعه )،روز هفتم و روز ۲۱بیست و یکم و یا صفر(روز مراجعه ) ـ روز بیست وهشتم و روز پنجاه و ششم تزریق می گردد.
کمک های اولیه درگاز گرفتگی توسط سگ و گربه
دهان حیوانات حاوی میکروبهایی است در موارد گاز گرفتگی توسط حیوانات به نکات زیر توجه کنید :
1- سریعا ناحیه گاز گرفته شده را با آب و صابون تمیز کنید .
2- جلوی خونریزی را نگیرید بلکه اجازه دهید که خون جاری شود و میکروبها را بیرون بریزد.
3- مصدوم را به پزشک برسانید تا واکسن کزاز و آنتی بیوتیک تجویز کند
4- اگر به هاری مشکوک هستید ، مصدوم را به بیمارستان برسانید
