آیا بین کلمات حمد، مدح و شکر تفاوت هست؟ چه ارتباطی با هم دارند؟
پاسخ اجمالی
حمد، مدح و شکر در لغت و اصطلاح
۱. واژه «حَمد»، در لغت به معنای ثناء و ستایش است.[۱] و در اصطلاح، عبارت است از: ستایش بر کار شایسته و صفت پسندیده ای که به صورت اختیاری انجام و ظاهر شود.[۲]
۲. واژه «مَدح» نیز، به معنای «ستایش» است،[۳] و از جهتی حمد و مدح با هم مترادف اند؛[۴] ولی فرق آن با حمد در این است که مَدح در برابر کارِ پسندیده خارج از اختیار آدمی گفته می شود.[۵] با این بیان، ارتباط و فرق میان حمد و مدح روشن می شود. نکته دیگر این که حمد خدا، ستایش او در برابر فضیلت[۶] او است.
۳. واژه «شُکر»، به معنای یاد آوری نعمت و اظهار و نشر آن است.[۷] در فارسی به معنای «سپاس» نیز آمده است.[۸] شکر از سوی خدا به معنای پاداش و سپاس است،[۹] و خداوند از این جهت شاکر و شکور است.[۱۰]
در باره ارتباط و تفاوت شکر با حمد دیدگاه هایی مطرح شده که دو نمونه ذکر می شود:
الف. شکر در برابر نعمت خاصّی با زبان، قلب و دیگر اعضای بدن انجام می گیرد؛ در این صورت، حمدِ با زبان یکی از مصادیق شکر محسوب می شود.[۱۱]
ب. حمد، ستایش نیکو و زیبا به قصد تعظیم در برابر نعمت و غیر نعمت بوده، حال آن که شکر سپاسی است به قصد تعظیم در برابر نعمت.[۱۲]
پی نوشت:
[۱]. لسان العرب، ج ۳، ص ۱۵۵؛ کتاب العین، ج ۳، ص ۱۸۸و ۱۸۹، واژه «الحمد»؛ فرهنگ ابجدی عربی – فارسی، ص ۲۵.
[۲]. طباطبایى، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ۱، ص ۱۹، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ ق؛ حسینى همدانى، سید محمد حسین، انوار درخشان، تحقیق، بهبودی، محمد باقر، ج ۱، ص ۱۵، کتابفروشى لطفی، تهران، چاپ اول، ۱۴۰۴ق؛
۳]. لسان العرب، ج ۲، ص ۵۸۹، واژه «المَدح».
[۴]. زمخشرى، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ج ۱، ص ۸، دار الکتاب العربی، بیروت، ۱۴۰۷ق.
[۵]. المیزان فی تفسیر القرآن، ج ۱، ص ۱۹؛ انوار درخشان، ج ۱، ص ۱۵.
[۶]. المفردات فی غریب القرآن، ص ۲۵۶.
[۷]. لسان العرب، ج ۴، ص ۴۲۳؛ المفردات فی غریب القرآن، ۴۶۱؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج ۶، ص ۹۹ و ۱۰۰، واژه «الشّکر».
[۸]. التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج ۲، ص ۲۸۰؛ فرهنگ ابجدی عربی – فارسی، ص ۸۱ و ۵۱۲.
[۹]. لسان العرب، ج ۴، ص ۴۲۳.
[۱۰]. بقره، ۱۵۸ و فاطر، ۳۰.
[۱۱]. الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ج ۱، ص ۸ و ۹.
[۱۲]. مجمع البحرین، ج ۳، ص ۳۹، واژه «الحمد».
