توقعات، عمر آدمی را می سوزاند

یکی از بلاهایی که در زندگی خود با آن مواجه هستیم وگاهی تمام ذهن و زندگی را به خود مشغول کرده و نابود می کند ،موضوع توقع است .
گاهی اوقات می بینیم که هر کسی به خاطر توقعاتی که از دیگران دارد، ناراحت است .
گاهی از خدا ناراضی است ؛ ای خدا ! چرا چنین کردی؟
گاهی از دین ناراضی است ؛ آخر این چه دینی است ، چرا چنین شد؟ چرا چنان شد و…
– توقعات مخالفان از پیامبر اسلام
بحث توقع موضوع جدید وامروزی نیست ، بلکه موضوعی است که از صدر اسلام به گونه های مختلف مطرح بوده و آثار و پیامدهای خود را نیز داشته است ؛
در آیات قرآن مشاهده می شود که مخالفان از پیامبرنیز توقعات نا به جا داشته و به آزار و اذیت می پرداختند ؛
1- « وَ قالُوا لَنْ نُؤْمِنَ لَکَ حَتَّى تَفْجُرَ لَنا مِنَ الْأَرْضِ یَنْبُوعاً ؛ و می ‌گفتند: اگر می‌خواهی ما به تو ایمان بیاوریم، چشمه ای برای ما جاری کن! »۱
2- « أَوْ تَکُونَ لَکَ جَنَّهٌ مِّن نخَِّیلٍ وَ عِنَبٍ فَتُفَجِّرَ الْأَنْهَرَ خِلَالَهَا تَفْجِیرًا ؛ توقعشان از پیغمبر این بود که اگر می‌ خواهی ما به تو ایمان بیاوریم ، شرطش این است که باغ خرما و انگور داشته باشی .» ۲
3- «أَوْ تُسْقِطَ السَّمَاءَ کَمَا زَعَمْتَ عَلَیْنَا کِسَفًا أَوْ تَأْتىِ‏َ بِاللَّهِ وَ الْمَلَئکَهِ قَبِیلاً ؛ آسمان را به پایین بیانداز وخدا و فرشتگان را در کنار ما احضار کن . »
4- « أَوْ یَکُونَ لَکَ بَیْتٌ مِّن زُخْرُفٍ ؛ تو اگر پیغمبر هستی، خانه‌ای طلایی بوجود بیاور .»
5- «قالَ الَّذینَ لا یَرْجُونَ لِقاءَنَا ائْتِ بِقُرْآنٍ غَیْرِ هذا أَوْ بَدِّلْهُ ؛ حتی کارشان به جایی رسید که از پیامبر خدا توقع آوردن قرآن جدید را داشتند !» ۴
6- گاه می ‌گفتند: « فَأْتُوا بِآبائِنا ؛ پدر و پدربزرگ ما را زنده کن ! »۵
در جامعه ی امروزی خودمان هم کم نیستند افرادی که مرتب بهانه تراشی می کنند ، خود کنار نشسته و از دیگران عیب گیری و توقع می کنند .
گاهی اوقات فکر می کنیم چون فلانی مسئول شده ، باید جامعه گلستان شود و هیچ نقص و عیبی وجود نداشته باشد .
چون پدر در خانواده مسئول پول در آوردن است ،پس همه ی بار های اقتصادی باید بر دوش او باشد و تمام اعضا فقط وظیفه دارند که از او متوقع باشند !
اما از این موضوع غافل هستیم آن زمانی که حتی معصوم (ع) نیز حضور داشت ، جامعه از مشکلات مبرا نبود ، از این غافل هستیم که هرکدام ما به نوبه ی خود در هر جایگاهی ، وظایفی داریم که با انجام همه ی آنها به ایده آل ها خواهیم رسید ونباید فقط خصلت و خوی متوقع بودن را در خود پرورش دهیم ؛ باید دندان توقع را بکشیم!
قرآن می فرماید : اگر درِ خانه ای را زدید و صاحب خانه در منزل بود ولی به دلایلی گفت که از پذیرفتن شما معذور است و بر گردید ، شما بدون هیچ نارحتی و دل خوری ، باید برگردید ؛ ، « وَ إِنْ قیلَ لَکُمُ ارْجِعُوا فَارْجِعُوا»
قدرت و حکومت تنها از آن خداوند است
اگر در خاطرمان بسپاریم که آن کسی که همه ی عالم در دست و قدرت اوست تنها خداوند است ، کمتر دچار توقع خواهیم شد ؛ « تَبارَکَ الَّذی بِیَدِهِ الْمُلْکُ وَ هُوَ عَلى‏ کُلِّ شَیْ‏ءٍ قَدیرٌ » ۶
گاهی در یک جامعه ، رئیس جمهور « بِیَدِهِ الْمُلْکُ » ، حکومت در دست او است ، اما « وَ هُوَ عَلى‏ کُلِّ شَیْ‏ءٍ قَدیرٌ » نیست.
در زمین به دنبال فرشته نگردید
حدیث داریم اگر دنبال یک رفیقی می ‌گردید که هیچ عیب ونقصی نداشته باشد ، تا آخر عمر دوستی پیدا نخواهید کرد .- توقعات نابجا در زندگی اجتماعی
توقع از مردم ؛ چرا من را تحویل نگرفتند؟!چرا به من سلام نکرد ؟!چرا به من زنگ نزد ؟!چرا وقتی سرزده رفتم ،من را تحویل نگرفت ؟! چرا …؟
نسخه ی قرآن در مقابله با مردم
قرآن نسخه ای می دهد که اگر مردم تحویلتان نگرفتند چه کار کنید
می فرماید : اگر درِ خانه ای را زدید و صاحب خانه در منزل بود ولی به دلایلی گفت که از پذیرفتن شما معذور است و بر گردید ، شما بدون هیچ نارحتی و دل خوری ، باید برگردید ؛ ، « وَ إِنْ قیلَ لَکُمُ ارْجِعُوا فَارْجِعُوا »‌۷
– شیوه برخورد با رفتارهای ناشایست جاهلان
« ادْفَعْ بِالَّتی‏ هِیَ أَحْسَنُ ؛ اگر کسی به تو بدی کرد ، تو به او خوبی کن! »۸
«وَ إِذا خاطَبَهُمُ الْجاهِلُونَ قالُوا سَلاماً ؛ اگر جاهلی به شما اهانت کرد ، جوابش را ندهید و رد شوید » ۹
خشم را باید قورت داد
« وَ الْکاظِمینَ الْغَیْظ ؛خشمتان را فرو برید و به آن توجه نکنید .»۱۰
آقا و خانم محترم ؛ موقع رانندگی اگر یک جاهلی ، خطایی کرد ،سبقت بی جاگرفت ، بوق بی موقع زد ، خدایی ناکرده اهانتی کرد ، لطفاً از نسخه ی پزشک حاذق عالم (خداوند حکیم) استفاده کنید و از او بگذرید ، شما اشتباه او را تکرار نکنید و اورا ببخشید ! « وَ إِذا ما غَضِبُوا هُمْ یَغْفِرُونَ » ۱۱- تکلیف به میزان توان
نکته دیگری که قابل توجه است این است که باید به اندازه ی توان هرکسی از او توقع داشته باشیم نه بیشتر !
در خانواده اگر زن به اندازه ی توان مرد و بالعکس مرد به اندازه ی توان زن از او انتظار داشته باشد ، دیگر هیچ مشکلی پیش نخواهد آمد .
اگر در جامعه همه ی اعضای جامعه به وظایف و حیطه ی کاری خود آگاه باشند واز یکدیگر به اندازه ی توان وحیطه ی مربوط به خود انتظار داشته باشند ، جامعه گلستان می شود .
حتی خود خدا نیز به اندازه ی توان بندگان از آنها تکلیف می خواهد نه بیشتر ؛ « لا یُکَلِّفُ اللَّهُ نَفْساً إِلاَّ وُسْعَها » ۱۲
در خیلی از موارد خداوند می فرماید : من توقع فلان مورد را داشتم ولی چون شما ضعیف بودید و این توقع از توان شما خارج بود، توقع را پایین می آورم ؛
« الْآنَ خَفَّفَ اللَّهُ عَنْکُمْ وَ عَلِمَ أَنَّ فیکُمْ ضَعْفا » ۱۳
اگر تلاش کردید و نتوانستید نماز را ایستاده بخوانید ، نشسته بخوانید ؛ « قِیاماً وَ قُعُوداً وَ عَلى‏ جُنُوبِهِم‏» ۱۴
خدا درابتدا در مورد موضوعات مختلف فرمود : حق مطلب را به جا آورید ؛ « وَ جاهِدُوا فِی اللَّهِ حَقَّ جِهادِه ‏» ۱۵ ، « اتَّقُوا اللَّهَ حَقَّ تُقاتِه ‏» ،۱۶ « یَتْلُونَهُ حَقَّ تِلاوَتِه‏ » ۱۷ « حَقَّ جِهادِه » ۱۸
اما از آن طرف که می ‌داند که مردم نمی توانند حق هر مطلب را به خوبی به جا آورند فرموده : « مَا اسْتَطَعْتُم ‏» ، « فَاتَّقُوا اللَّهَ مَا اسْتَطَعْتُم‏ » ،۱۹ « وَ أَعِدُّوا لَهُم مَا اسْتَطَعْتُم » ۲۰
هنگامی که خداوند ابراهیم (ع) را به مقام امامت رساند ، « قالَ إِنِّی جاعِلُکَ لِلنَّاسِ إِماما » ابراهیم از خداوند در خواستی می کند که ؛ « قالَ وَ مِنْ ذُرِّیَّتی ؛ خدایا حالا که من امام شدم، ذریه، نسل من هم امام شود.‏» خداوند می فرماید : این توقع بی جا است ؛ « قالَ لا یَنالُ عَهْدِی الظَّالِمین ؛ عهد من و پیمان من به آدم ظالم نمی ‌رسد.»
توقع استجابت دعا بدون اجابت فرمان خدا
از خدا توقع داریم که هر دعایی می ‌کنیم، مستجاب شود .
می گوییم : مگر خدا نگفته است ؛ « ادْعُونی‏ أَسْتَجِبْ لَکُمْ » ۲۱ دعا کنید مستجاب می‌شود ؛ چرا پس من هر چه دعا کردم، دعایم مستجاب نمی شود ؟!
و حال آنکه فراموش کرده ایم که در قرآن آیه دیگری هم وجود دارد ؛ « یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اسْتَجیبُوا لِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ ؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید ، دعوت خدا و رسول را پاسخ دهید .»۲۲
مبحث استجابت یک رابطه ی دو طرفه است ، نه یک طرفه !
رد درخواست ها ی نا به جا از هر فردی!
هنگامی که خداوند ابراهیم (ع) را به مقام امامت رساند ، « قالَ إِنِّی جاعِلُکَ لِلنَّاسِ إِماما » ۲۳ ابراهیم از خداوند در خواستی می کند که ؛ « قالَ وَ مِنْ ذُرِّیَّتی ؛ خدایا حالا که من امام شدم، ذریه، نسل من هم امام شود.‏» ۲۴ خداوند می فرماید : این توقع بی جا است ؛ « قالَ لا یَنالُ عَهْدِی الظَّالِمین ؛ عهد من و پیمان من به آدم ظالم نمی ‌رسد. ‏»۲۵
حضرت نوح سال‌ها تبلیغ کرد، کسی به حرفش گوش نکرد. خدا به او گفت : کشتی بساز و کسانی که ایمان آوردند را سوار بر کشتی کن . من از زمین و آسمان آب را می‌جوشانم و همه‌ ی زمین زیر آب می ‌رود ومؤمنین نجات پیدا می کنند. نوح گفت : « فَقالَ رَبِّ إِنَّ ابْنی‏ مِنْ أَهْلی‏ ؛ پسرم اهل من است. پسرم هم سوار شود »۲۶
خداوند فرمود : توقع تو بیجا است ؛ « قالَ یا نُوحُ إِنَّهُ لَیْسَ مِنْ أَهْلِک‏ ؛. پسر تو هست اما چون همفکر تو نیست ، اهل تو نیست. »۲۷
اگر نگاهمان را به دنیا و مشکلات آن عوض کنیم و به یقین برسیم که دنیا خوابگاه و عشرتکده نیست که تنها از دیگرا انتظار داشته باشیم که بهترین ها را برای ما مهیا کنند ، بلکه دنیا میدان رشد است ، دیگر در این میدان جز از خود از هیچ کس توقع و انتظار نخواهیم داشت .
پی نوشت ها :
1- اسراء /۹۰
2- همان / ۹۱
3- همان
4- یونس /۱۵
5- دخان /۳۶
6- ملک /۱
7- نور / ۲۸
8- مؤمنون / ۹۶
9- فرقان / ۶۳
10- آل عمران /۱۳۴
11- شوری /۳۷
12- بقره /۲۸۶
13- انعام /۶۶
14- آل عمران / ۱۹۱
15- حج /۷۸
16- آل عمران / ۱۰۲
17- بقره /۱۲۱
18- حج / ۷۸
19- تغابن /۱۶
20- انفال /۶۰
21- غافر /۶۰
22- انفال /۲۴
23-بقره / ۱۲۴
24- همان
25- همان
26- هود / ۴۵
27- همان / ۴۶