استکبار سبب انحراف انسان :
انسان را خداوند با اراده و اختیار آفرید، و لازمه این اختیار بدین صورت و کیفیت که بتواند انتخاب کارهای خوب و یا کارهای بد را کند، تسلط شیطان و اغوای او به وسیله دعوت و ترغیب به زشتی هاست، تا آنکه انسان مجاهد و استوار شناخته شود و به مقام کمال و فعلیت برسد، و انسان هوسباز و هوسران نیز شناخته شود؛ و لِیَهْلِکَ مَنْ هَلَکَ عَن بَیِنَهٍ وَ یَحْیَی’ مَنْ حَیَ عَن بَیِنَهٍ؛ تا هر که گمراه می شود از روی حجت گمراه شود، و هر که هدایت می شود، از روی حجت هدایت شود (قسمتی از آیه ۴۲ سوره انفال) وگرنه خوب و بد و نیکی و زشتی از هم جدا نبودند، و همه میخواستند خود را جا زنند و در مقام و شکل اولیای خدا بر مسند قرب قرار گیرند.
باری، آنچه موجب انحراف انسان از سبب تکوین و جاده مستقیم شد، همین استکبار و خودپسندی بود که او را بر خلاف اصالت واقع در نظر خودش بلند و بالا جلوه میداد؛ و این باید بسوزد و نابود شود و در جهنم گداخته گردد، زیرا که جز حق و آثار حق و صفات حق، چه کسی در توان دارد که مستقلاً از خود چیزی را بداند. در این خصوص قرآن کریم در آیه ۷۶ سوره غافر می فرماید که: فَبِئْسَ مَثْوَی الْمُتَکَبِرِینَ؛ «پس بد است جایگاه متکبران و جهنم جایگاه متکبران است.
استکبار شیطان سبب طردش از بهشت :
شیطان امر خدا را در سجده و فروتنی نسبت به آدم اطاعت نکرد، و استکبار ورزید. همه فرشتگان اطاعت کردند مگر ابلیس که إبا و امتناع نمود و از سجده کردن خودداری کرد، و از کافران شد:
إِلاَ´ إِبْلِیسَ أَبَی ‘ وَاسْتَکْبَرَ وَ کَانَ مِنَ الْکَـ’فِرِینَ؛ جز ابلیس که ابا کرد و برتری جست و از کافران گردید (آیه ۳۴ سوره بقره)
إِلاَ´ إِبْلِیسَ اسْتَکْبَرَ وَ کَانَ مِنَ الْکَـ’فِرِینَ؛ مگر ابلیس که بزرگی فروخت و از کافران شد. (آیه ۷۴ سوره ص)
أَسْتَکْبَرْتَ أَمْ کُنتَ مِنَ الْعَالِینَ؛ آیا دچار خودبزرگ بینی شدی یا اصلاً از برتری طلبان بودی؟ (آیه ۷۵ سوره ص)
ابلیس دعوی انانیت کرد و در مقابل حضرت حق، وجود و هستی را به خود نسبت داد و گفت: أَنَا خَیْرٌ مِنْهُ؛ من از آدم بهترم، چون مرا از آتش آفریدی و او را از گل ! (قسمتی از آیه ۱۲ سوره اعراف) و چون آتش رو به بالا میرود و استکبار دارد، لذا خود را بر آب و خاک که گل را می سازند مقدم و برتر می بیند. همین استکبار بود که خطاب «اهْبِطْ را به شیطان رسانید: قَالَ فَاهْبِطْ مِنْهَا فَمَا یَکُونُ لَکَ أَن تَتَکَبَرَ فِیهَا فَاخْرُجْ إِنَکَ مِنَ الصَـ’غِرِینَ؛» «خداوند به ابلیس گفت: پائین برو از این بهشت، تو چنین توان و موقعیتی نداری که در بهشت خود را بزرگ ببینی و بزرگ بدانی و بزرگی کنی. پس خارج شو که حقاً تو از پست شدگان می باشی.» (قسمتی از آیه ۱۳ سوره اعراف) استکبار یعنی خود را بزرگ دیدن ـ موجب هبوط و نزول شیطان از بهشت شد، و او را ملعون و جهنمی نمود، و مطرود و منفور شد.
چرا که در قبال حق، خود را ذی أثر دانست، /و این خیالی است عظیم و گناهی است نابخشودنی.
جهنم جایگاه متکبران :
بر اثر همین کِبر و تکبر و استکبار است که بشر هم پیوسته خود را از بهشت دور میکند و به جهنم و عالَمِ بُعد نزدیک می سازد. و همواره این استکبار او را به باطل گرایش میدهد، و به موهومات و تخیلات و امور اعتباریه دلبند میکند، و از حقائق دور و مهجور؛ و چنان در عالم خیالات و موهومات فرو میرود و زیست میکند که گویا در عالم خارج و هستی مطلق و ذات حضرت حی قیوم ذوالجلال و الاکرام، غیر از وجود تخیلی خود چیزی نمی پندارد، و انکار حق را بالمَره می نماید؛ رسولان خدا را کوچک می شمارد، و سخن حق را قبول نمی کند و زیر بار حق نمیرود.
أَفَکُلَمَا جَآءَکُمْ رَسُولُ بِمَا لاَ تَهْوَی’ أَنفُسُکُمُ اسْتَکْبَرْتُمْ فَفَرِیقًا کَذَبْتُمْ وَ فَرِیقًا تَقْتُلُونَ؛ (خداوند در مقام مؤاخذه در خطاب با یهودان که سر از فرمان پیامبران می پیچیدند می فرماید:) «آیا هر وقت که رسولی چیزی برای شما آورد که نفوس شما بدان میل نداشت و آنرا نمی پسندیدید، استکبار و بلندمنشی می نمودید؟ پس جماعتی از آن رسولان را تکذیب نموده و به دروغ نسبت میدادید، و جماعتی از آنان را می کشتید!» (آیه ۸۷ سوره بقره)
وَ أَمَا الَذِینَ کَفَرُوا أَفَلَمْ تَکُنْ ءَایَـ’تِی تُتْلَی’ عَلَیْکُمْ فَاسْتَکْبَرْتُمْ وَ کُنتُمْ قَوْمًا مُجْرِمِینَ؛ «و اما کافران (در روز قیامت به آنان چنین خطاب می شود: آیا اینطور نبود که آیات ما چون بر شما خوانده می شد، شما استکبار می نمودید، و شما از طائفه مجرمان بودید؟» (آیه ۳۱ سوره جاثیه)
وَ الَذِینَ کَذَبُوا بِـَایَـ’تِنَا وَاسْتَکْبَرُوا عَنْهَآ أُولَـ’ئِکَ أَصْحَـ’بُ النَارِ هُمْ فِیهَا خَـ’لِدُونَ؛ «آن کسانیکه آیات ما را تکذیب نموده و به دروغ نسبت دادند، و خود را از پذیرش آنها بالا و بلندتر دانستند، و ترفع و تکبر به خرج دادند؛ آنانند اهل آتش که در آن مخلد می مانند» (آیه ۳۶ سوره اعراف)
