جستارهایی درباره علل افزایش سن ازدواج

مقدمه

نیاز جنسى، بخشی جداناشدنی و انکارناپذیر ماهیت زیستی ـ روانی انسان است که پاسخ گویی به هنگام و مشروع به آن، نقش بسیار مهمی در سلامت روانی فرد و جامعه دارد. آموزه ‏های دینى، ازدواج دیرهنگام را بر نمی‏ تابد و به افرادی که در این باره کوتاهی می‏ورزند، نگاهی از سر ناخشنودی دارد و ازدواج به هنگام را امتیازی برای شخص می‏داند.

  به تعبیر مقام معظم رهبرى:
اسلام اصرار دارد که پسرها و دخترها در همان سنینی که برای ازدواج آماده‏اند ازدواج نمایند. هر چه زودتر بهتر؛ یعنی از همان وقتی که دختر و پسر احساس نیاز می‏کنند به داشتن همسر، هر چه این کار زودتر انجام بگیرد، بهتر است. علتش نیز آن است که اولاً: برکات و خیراتی که در امر ازدواج وجود دارد، در وقت خود و زودتر از اینکه زمان بگذرد و عمر تلف شود برای انسان حاصل می‏شود؛ ثانیاً جلو طغیان‏های جنسی را می‏گیرد.[۱]
متأسفانه چند سالی است سن ازدواج بالا رفته و این امر سرنوشت ساز، به وادی تأخیر فرو افتاده است. بی‏گمان این رخداد نامبارک، مانند هر پدیده اجتماعی دیگر، سر در عوامل و ریشه‏ هایی دارد که در این نوشته بدانها اشاره می‏کنیم.

۱ – شرایط نامناسب اقتصادىبسیاری از جوانان، به سبب تهی‏دستی و کم بهره‏ بودن از مواهب مادّی ازدواج نمی‏کنند و برآنند تا نخست به امکانات مادی دلخواه دست یابند و سپس تن به ازدواج دهند. همین بینش نادرست، موجب می‏شود سال‏ها ازدواج آنها به تأخیر افتد واز حلاوت ازدواج به هنگام محروم بمانند. در حالی که این نگرش، با آموزه ‏های اصیل دینی ناهماهنگ و در تعارض است؛ چنان که در حدیثی از امام صادق(ع) در این باره می‏خوانیم که:
هر که از ترس تهی‏ دستی ازدواج نکند، به خدای عز و جلّ گمان بد برده است؛ زیرا خداوند عزّ وجلّ می‏فرماید: «اگر تهی دست باشند، خداوند از فضل خود توانگرشان می‏سازد».[۲]
همچنین در حدیث دیگری از آن حضرت می‏خوانیم: «الرّزق مع النساء و العیال؛ روزى، همراه زنان و فرزندان است».[۳]
دلیل افزایش رزق و روزى در اثر ازدواج را نیز می‏توان با اندکی تأمل پیدا نمود و آن اینکه: انسان تا مجرّد است، در خود چندان احساس مسئولیت درباره درآمد و کسب رزق و روزى نمی‏کند و انگیزه ‏ای ندارد، ولی پس از ازدواج شخصیت طفیلی او به شخصیتی خودکفا و مستقل تبدیل می‏شود؛ به گونه ‏ای که به یک‏باره خود را مسئول اداره یک خانواده می‏یابد که باید به خوبی از عهده آن برآید و آن را سر پا نگه دارد. در نتیجه، همه توان و تلاش و تدبیر خود را برای سامان دهی مادی و اقتصادی خانواده خویش به کار می‏گیرد و بدین گونه، دریچه‏ های مواهب مادی را به روی خویش و خانواده می‏ گشاید و دیر یا زود به شکوفایی اقتصادی دست می‏یابد.

۲ – وسواس در انتخاب همسر
گر چه دقت بایسته در گزینش همسر مناسب و توجه به ویژگی‏های اخلاقى، رفتارى، معنوی و ظاهری او، امری ضروری و سرنوشت ساز است، وسواس در انتخاب همسر، مانع گزینش به هنگام و سبب تأخیر در ازدواج خواهد شد. داشتن معیارهای دست نیافتنی و ناممکن، به دنبال فر ایده ‏آل و همسر رؤیایی بودن، سخت‏گیری‏های بی‏مورد و نابجا، تردیدها و حساسیت‏های زیاده از اندازه، همگی عواملی هستند که از روح وسواسی شخص خبر می‏دهد و تأخیر در امر ازدواج در پی خواهند داشت. به تعبیر مقام معظم رهبرى:
دخترها و پسرها به دنبال ایده‏ آل نباشند. در امر ازدواج، هیچ کس ایده‏ آل نیست. انسان نمی‏تواند ایده ‏آل خود را پیدا کند. باید بسازند و زندگی کنند. خداوند ان شاء الله زندگی را شیرین خواهد کرد و به آنها برکت خواهد داد. آدم اول که نگاه می‏کند، همه ‏اش حُسن است. بعد که وارد می‏شود، اخلاقیاتی هست، نقایص و کمبودهایی هست، ضعف ‏هایی وجود دارد که به تدریج در یکدیگر کشف می‏کنند. اینها نباید موجب سردی بشود. باید با این کمبودها ساخت؛ چون بالاخره مرد ایده‏ آل بی ‏عیب، و زن ایده ‏آل بی ‏عیب در هیچ کجای عالم پیدا نمی‏شود.[۴]
به گفته آیت الله امینی در کتاب همسردارى:
آرزوی هر مرد و زنی است که همسر ایده‏ آلی پیدا کند که از همه عیب‏ها و نقص‏ها دور باشد و نقطه ضعفی نداشته باشد. من گمان نمی‏کنم در دنیا چنین همسری پیدا شود که صد در صد کامل و بی‏عیب باشد. چون این گونه افراد همسرشان را با آن موجود خیالی ذهنشان مطابق نمی‏بینند، از ازدواجشان اظهار پشیمانی می‏کنند و خود را شکست خورده و بدبخت می‏شمارند؛ البته این ایده ‏آل اندیشى، غالباً به وسواسی در انتخاب همسر و تأخیر در امر ازدواج می‏انجامد.[۵]
گفتنی است وسواس در انتخاب همسر، معمولاً به انتخاب نامناسب نیز خواهد انجامید؛ چرا که در اثر تأخیر حاصل از وسواس در انتخاب همسر، شخص دچار دلهره و سرگردانی و آن گاه بی‏حوصلگی می‏شود و این بار برای رهایی از این آشفتگی روحی و بدون به کار گرفتن حوصله لازم در شناخت درست همسر آینده، دست به ازدواج می‏زند و طبیعی است چنین ازدواجی بر اساس انتخاب سنجیده و شایسته نخواهد بود.

۳ – تجملات و تشریفات زیاده از اندازهتشریفات غیرضروری ازدواج، رسم‏ های نادرست و کمرشکن، مهریه‏ های سنگین و اسراف ‏های ویرانگر در مراسم ازدواج، سبب شده است که این موهبت الهی در نظر جوانان بسیار دشوار جلوه کند. و برای بسیاری از آنها، همانند امر ناممکن درآید و در نتیجه، میانگین سن ازدواج افزایش یابد. بدیهی است راه چاره در این باره، کاستن از توقع‏های کم ‏اهمیت و تشریفات و مخارج غیرضرور می‏باشد. زیاده روی در مخارج ازدواج، افزون بر اثرگذار بودن در تأخیر این امر مهم، معمولاً به بدهکار شدن شخص از نظر مالی نیز خواهد انجامید که این مسئله، خواه ناخواه از شیرینی لطف ازدواج خواهد کاست.
مقام معظم رهبرى در این باره می‏فرماید:
جوان‏ها می‏گویند اگر ازدواج کنیم، بعدش چه کار کنیم برای خانه؟ برای شغل؟ و مانند اینها. این موارد قیودی هستند که همیشه جلو کارهای اصلی و اساسی را می‏گیرد. خدای متعال وعده داد که آنها را کفایت خواهد کرد. ازدواج در وضع معیشت انسان، دشواری خاصی به وجود نمی‏آورد، بلکه به عکس، خداوند آنها را از فضل خود بی‏نیاز می‏کند. بله، این ما هستیم که برای خودمان به قول معروف به جای خرج، برج درست می‏کنیم، اضافه‏ های زندگی و نیازهای کاذب به وجود می‏آوریم، که البته مشکل پیش می‏آید. تجملات برای یک جامعه بد و مضر است. با تجملات زیادی جامعه زیان می‏کند. بنده راضی نیستم از کسانی که با خرج‏ های سنگین و با اسراف در امر ازدواج کار را بر دیگران مشکل می‏کنند و به تأخیر در امر ازدواج دامن می‏زنند. عروسی شیرین، آن عروسی‏ای نیست که در آن، خیلی خرج می‏شود و اسراف زیاد در آن می‏شود. عروسی شیرین، عروسی صمیمانه است. هر چه مراسم را کمتر و ساده‏تر بگیریم، بهتر است. بگذارید آن کسانی که ندارند، به ازدواج تشویق شوند و مأیوس نشوند. بعضی لباس عروس گران قیمت می‏خرند نه! این کار چه لزومی دارد.
بعضی هم لباس عروس را کرایه می‏کنند. چه مانعی دارد؟ آیا ننگ دارد؟ نه‏! چه ننگی دارد؟ چه مانعی دارد؟ بعضی‏ها این را ننگ می‏دانند. ننگ این است که انسان یک پول گزافی بدهد یک چیزی بخرد که یک بار آن را مصرف کند، بعد بیندازد دور.[۶]
دگرگونی در زندگی افراد به واسطه تحول جامعه از سنتی به صنعتى، اجبارها و پیامدهایی را نیز به همراه داشته، که از جمله آنها دگرگونی در مسئله ازدواج و تأخیر در این امر بوده است. بی‏گمان در جریان تغییر الگوی مصرف، نوع پوشاک، مسکن و سطح انتظار افراد شکل می‏گیرد و حتی گاه مفهوم زندگی نیز دچار دگرگونی می‏شود. برای مثال، هر چه از جمعیت روستاها کاسته و بر جمعیت شهرها افزوده می‏شود، به همان میزان ازدواج سنّتی که ازدواج به هنگام از آثار مثبت آن بوده است، دستخوش فراموشی می‏گردد. تشکیل زندگی مشترک که در نخستین سال‏های جوانی و بنا بر اصول نظام سنتی امری معقول به نظر می‏رسید، در جامعه صنعتی و شهری تا سی‏ سالگی و بیشتر به تأخیر می‏افتد و فرهنگ شهرنشینی و جامعه صنعتى، هر روز موانع بیشتری را بر سر راه ازدواج جوانان به بار می‏آورد. ویل دورانت در این باره می‏نویسد:
در حالی که شهر نشینی و صنعت، موانعی سر راه ازدواج می‏گذارد، در همان حال، برای تحریک غریزه جنسی و تسهیل ارضای آن، همه گونه وسایل را آماده می‏سازد. رشد جنسی مانند گذشته زود دست می‏دهد، ولی رشد اقتصادی دیرتر می‏رسد. محدود ساختن شهوات که در زندگی سنتی و روستایی امری بدیهی بود، در جامعه صنعتی که ازدواج را تا سی سالگی به تأخیر می‏ اندازد، امری دشوار و غیرطبیعی می‏نماید. شهوت، ناگزیر سر بر می‏آورد و کف نفس مشکل می‏گردد و عفّت که جزو فضایل بود، مردود می‏شود و حجب و حیا که بر شدت عشق و محبت می‏افزود، از میان می‏رود.[۷]
وی همچنین می‏گوید:
انتقال از جامعه کشاورزی به جامعه صنعتی و از ده به شهر، زن را آزاد ساخته و ازدواج را سست کرده و اخلاقیات قدیم را نقض کرده و تجمل را جایگزین ریاضت، و لذت‏جویی را جانشین تقدس ساخته است.[۸]

۴ – کاهش سطح اخلاقی جامعهبدحجابى، چشم چرانى، داشتن ارتباط نامشروع دختر و پسر و آزادی به مفهوم غربی و غیراسلامی آن، امکان لذت جویی و پاسخ گویی جنسی را از راه غیر ازدواج فراهم می‏کند، به گونه‏ ای که احساس نیاز به ازدواج و تأمین نیازهای عاطفی و غریزی از راه مشروع، رنگ می‏بازد و مجرد زیستن، امری عادی می‏شود. طبیعی است در این هنگام، قداست ازدواج و تشکیل خانواده رنگ می‏بازد و میانگین سن ازدواج افزایش می‏یابد و در مواردی هم، اصل ازدواج هرگز تا پایان عمر شکل نمی‏گیرد. نتیجه آن می‏شود که جوانی که تا دیروز، بیرون آمدن از دوران تنهایی و گام نهادن در باغ سرسبز و باشکوه ازدواج را افتخار می‏دانست، امروز در اثر پایبند نبودن به موازین اخلاقی و آزادی‏ای که در خود حس می‏کند، به سادگی و راحتی به ازدواج تن نمی‏دهد. ویل دورانت در این باره می‏نویسد:
برخی از جوان‏ها آن قدر در امر ازدواج تأمّل می‏کنند که از سر ملامت تن به ازدواج می‏دهند. بعضی از آنها در پارک‏های شهر اطلاعاتی دست دوم درباره امور جامعه و زندگی به دست می‏آورند و غالباً از گناهی به گناه دیگر درمی‏غلتند و پس از آنکه به بی‏ثمری تجرّد پی بردند. مشکلات ازدواج در نظرشان ناچیز می‏نماید و مسئولیت روزافزون ازدواج و مسائل پیچیده آن را صدبار برای بی‏ حاصلی و بوالهوسی تجرد ترجیح می‏دهند. در جامعه ‏ای که سطح اخلاقی جامعه کاهش یافت، نمی‏توان از جوانان توقع عفت و کفّ نفس داشت ،مگر آنکه اوضاع و احوال دوره‏ای را که این امور در آن فضیلت محسوب می‏شد، از نو زنده کنیم و تدابیری به کار گیریم که ازدواج، زودتر و در سال‏های طبیعی آن انجام گیرد.[۹]

پی نوشت ها:
[۲۱]. مطلع عشق، ص ۱۳.
[۲۲]. عبد علی بن جمعه العروسی الحویزى، تفسیر نور الثقلین، تصحیح و تعلیق: سید هاشم رسولی محلاتى، قم، دارالکتب العلمیه، ج ۳، ص ۵۹۷.
[۲۳]. همان، ص ۵۹۵.
[۲۴]. مطلع عشق، ص ۱۰۸.
[۲۵]. ابراهیم امینى، همسردارى، قم، دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم، ۱۳۸۰، چ ۱۷، ص ۸۱.
[۲۶]. مطلع عشق، صص ۱۱۸، ۱۱۹ و ۱۲۳.
[۲۷]. ویل دورانت، لذات فلسفه، ترجمه: عباس زریاب خویى، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگى، چ ۱۸، ص ۹۴.
[۲۸]. همان، ص ۳.
[۲۹]. همان، صص ۹۴ و ۹۵.