حشر کلى از نظر قرآن

قرآن کریم با تعبیرات متنوع و رازگونه از معاد و حشر عموم موجودات یادکرده است. گاه براى کل آفرینش و هستى معاد را گوشزد مى کند و زمانى به بیان حشر اجزاى مهم جهان مى پردازد. اینک شواهدى از قرآن در تثبیت این برهان را مى آوریم:
أَوَ لَمْ یَرَوْا کَیْفَ یُبْدِأُ اللَّهُ الخَلْقَ ثُمَّ یُعیدُهُ اِنَّ ذلِکَ عَلَى اللَّهِ یَسیرٌ قُلْ سیروُاْ فِى الْاَرْضِ فَانْظُرُواْ کَیْفَ بَدَأَ الْخَلْقَ ثُمَّ اللَّهُ یُنْشِى ءُ النَّشْأَهَ الْآخِرَهَ؛ آیا کافران نمى بینند چگونه خداوند آفرینش را آغاز کرده، سپس آن را اعاده و برگشت مى دهد؟! این کار براى خدا آسان است. بگو: در زمین بگردید و بنگرید خداوند چگونه آفرینش را آغازکرده است. سپس خداوند به همین گونه جهان آخرت را ایجاد مى کند.
مقصود از «خلق» تمام جهان آفرینش است. اعاده نیز به اصل خلقت بر مى گردد. در آیات گذشته، از آغاز آفرینش و ایجاد جهان آخرت سخن به میان آمده است. فلسفه خلقت و اعاده، لقاء اللّه است و در مورد انسان، جزا و پاداش یا کیفرى. اعاده مبتنى بر فروپاشى نظامات موجود است و گرنه اعاده موجود با حفظ نظامات وجودى معنا ندارد. اعاده آفرینش، پس از ویرانىْ مفهوم صحیح پیدا مى کند. بنابراین اعاده خلق و آغاز آفرینش در طول هم قرار دارند و همچون علت و معلول به هم بستگى دارند. تا آغازى نباشد، انجامى نیست. تا دنیا نباشد، آخرت وجود نخواهد داشت.
شمارى از آیات به انهدام و تبدیل زمین و آسمان و تجدید آنها به نظام دیگر اشاره مى کند:
یَوْمَ نَطْوِی السَّماءَ کَطَىِّ السّجِلِّ لِلْکُتُبِ کَما بَدَأْنا أوَّلَ خَلْقٍ نُعیدُهُ وَعْداً عَلَیْنا إنّا کُنّا فاعِلینَ؛ روزى که آسمان را چون طومارى در هم مى پیچیم، (سپس) همان گونه که آفرینش را آغاز کردیم، آن را باز مى گردانیم. این وعده اى است بر ما، وقطعاً آن را انجام خواهیم داد.
آیه دیگر متلاشى شدن آسمان را با تعبیر ظریفى بیان مى دارد: «وَإِذا السَّماءُ کُشِطَتْ (۱۷)؛ آن روز که قشر و پوست آسمان کنده شود».
صورت ظاهرى آسمان زایل شده، چهره باطنى آن آشکار مى گردد. پوستى که همواره صورت ظاهرى آسمان را پوشانده بود، در نتیجه ظهور قیامت از میان رفته و سیماى حقیقى آن آشکار مى گردد. وجود ظاهرى آسمان با تحقق رستاخیز مى رود و چهره باطنى و حقیقى آن نمایان مى شود.
اعاده هر موجودى ملازم با خلق آن است. خلق و ایجاد هر موجودى همراه با اعاده و برگشت آن است. به عبارت دیگر اعطاى وجود به موجودات از سوى حضرت حق، توأم با خصوصیت عود و برگشت و سیر و حرکت به سوى مبدأ کمال است، زیرا در متن ذات و فطرت هر موجودى، عشق و شعور به کمال مطلق نهاده شده است و موجودات به دنبال شور و شوق واقعى بر اساس مسیر معیّن حرکت مى کنند. بنابراین براى تمامى موجودات جهان، مانند شمس و قمر، ستاره و کهکشان، جماد و نبات، حیوان و انسان حشر و نشرى مناسب با مرتبه و فلسفه وجودى آنها وجود دارد.