حضرت علی(ع) و انتخاب اسامی فرزندان

پرسش:
همانطور که حضرت علی(ع) اسامی فرزندان خود را که خداوند بر آنها نهاد را، درخواست کرد از عبری به عربی برگردانده شود؟ چرا ما هم اسامی عربی را و از جمله نام اهل بیت را که عربی است به فارسی برنگردانیم و یا اصلاً استفاده نکنیم؟
پاسخ:
فرض سؤال شما تصوری است که از تغییر اسامی فرزندان حضرت علی(ع) از عبری به عربی و به درخواست حضرت صورت گرفته است. که باید گفت چنین نبوده بلکه مطلب به گونه‌ای دیگر است. ماجرا از این قرار است: هنگامی که امام حسن(ع) به دنیا آمدند، انتخاب نام این کودک به عهده‌ی پیامبر اکرم(ص) نهاده شد و ایشان نیز در این امر بر خدای خود پیشی نگرفتند لذا جبرئیل نازل شد و عرض کرد، از آنجا که جایگاه علی بن ابیطالب نسبت به شما مانند جایگاه هارون نسبت به موسی است، نام عربی فرزندان هارون (حسن و حسین) را بر فرزندان علی بن ابیطالب قرار بده و ایشان نیز چنین کردند.۱و چنین نبوده که جبرئیل اسامی عبری فرزندان هارون را ابلاغ کند و بعد حضرت علی(ع) تغییر آنها را تقاضا کند. به هر حال چه این تغییر اسامی را بپذیریم و چه نپذیریم باید توجه داشت که:
1. یکی از نکات مهم در بکارگیری الفاظ و واژه‌ها تفاهم عرفی آنهاست بگونه‌ای که مشکلی در تلفظ و استفاده پیش نیاید. در زمان حضرت علی(ع) دو زبان عبری و عربی کاملاً از یکدیگر متمایز و جدا بودند و استفاده از واژه‌های عبری کار پسندیده‌ای به نظر نمی‌رسید ولی در زمان ما چنین تمایز و جدائی بین زبان عربی و فارسی وجود ندارد و اصلاً نمی‌توان فارسی را از واژه‌های عربی جدا نمود. لذا استفاده‌ی از اسامی عربی ـ آن هم با این سابقه‌ی طولانی در استفاده و آشنایی ما با آنها ـ اشکالی ندارد.
2. با توجه به اینکه محتوای دین اسلام و کتاب آسمانی آن قرآن، کامل‌ترین محتواست، باید این کامل‌ترین محتوا در کامل‌ترین قالب ریخته شود که آنهم زبان عربی است، پس تغییر کلمات از زبان عبری به عربی حرکت از ناقص به کامل است و نوعی پیشرفت محسوب می‌شود، آیا تغییر اسامی از عربی به فارسی نیز پیشرفت است؟ علاوه بر اینکه عربی بعنوان زبان قرآن، اسلام و مکتب ما از جایگاه و شأن خاصی برخوردار است. و استفاده از نام‌های اسلامی نوعی فرهنگ سازی و گسترش فرهنگ دینی بشمار می‌آید که حرکتی مثبت است.
3. تغییر اسامی از زبانی به زبان دیگر هر چند ممکن است، ولی باید توجه داشت که تمام معنای کلمه هنگام تغییر و ترجمه، منتقل نمی‌شود و هیچگاه واژه‌ی ترجمه شده آن پیشینه‌های تاریخی و جهات مثبت و منفی کلمه‌ی اصلی را به همراه ندارد. یعنی معادل هر واژه‌ای از اصل آن ناقص‌تر است.علاوه بر اینکه اسامی افراد و مکان‌ها قابل ترجمه و تغییر نیستند، مثلاً نمی‌توان هنگام ترجمه‌ی مطلبی پیرامون «شهید کشوری(ره) فامیل او را مثلاً به انگلیسی تغییر داد و گفت: civil (به معنای کشوری)، باید متذکر شد که اسامی ائمه(ع) همگی حالت وصفی دارند یعنی در صورت تغییر و ترجمه اینگونه می‌شوند، محمد ? ستوده، علی ? بلند مرتبه، صادق ? راستگو و … که البته معادل‌های آنها بار معنایی واژه‌ی اصلی را نمی‌رساند.
4. یکی از حقوق فرزندان بر پدر و مادر انتخاب نام نیک و خوب است و این وظیفه‌ای است که هر پدر و مادری نسبت به فرزندان خود باید به خوبی انجام دهد.از امام علی(ع) در حدیثی حکایت شده: «حق کودک بر پدر و مادر این است که اسم نیکویی بر او بگذارند، او را با آداب اسلامی و آداب نیکو پرورش دهند و به او قرآن را بیاموزند.»۲
5. هدف از خلقت و زندگی انسان سعادت یافتن اوست و تمام کارها باید در این راستا قرار گیرد حتی نامگذاری و انتخاب اسم. هر اسمی تاثیرات خاص خود را دارد چنانچه هر چیزی اثرات خود را بروز می‌دهد. انتخابٍ نامٍ خوب و زیبا مقدمه‌ای برای تشویق به خوبی‌ها و صفات پسندیده است. اسمی که از یک پیشینه‌ی مثبت برخوردار است باعث تلقین همان خوبی‌ها در فرد می‌شود و این درباره‌ی اسامی با پیشینه بد و منفی نیز صادق است.
به عنوان مثال: تاثیر پوشیدن لباس‌های مختلف:
کسی که لباس سفید و تمیز می‌پوشد از مکان‌های آلوده و کثیف پرهیز می‌کند، و سعی می‌کند که لباس سفید تمیزش، تمیز و سفید باقی بماند. یا ورزشکاری که لباس ورزشی می‌پوشد و تاثیر روانی خاص دارد برای ورزش کردن انگیزه‌ی بیشتری دارد تا زمانی که لباس مخصوص ورزش را نپوشیده است.
6. یکی از علائم و نشانه‌های دوستی و دشمنی ما نسبت به افراد، استفاده و یا عدم استفاده‌ی ما از اسامی ایشان است. بهتر است اسامی افراد مورد علاقه‌ی خود را بر فرزندان خود انتخاب کنیم. نام‌های ائمه(ع) به عنوان محبوب‌ترین افراد نزد ما بهترین اسامی برای فرزندانمان محسوب می‌شوند.
یکی از وظایف ما زنده نگهداشتن نام و یاد بزرگان است که می‌‌تواند با قراردادن نام این بزرگان بر کودکان محقق شود. همانگونه که امام حسین(ع) برای زنده نگه داشتن نام و یاد پدر بزرگوارش امام علی(ع)، نام تمام پسران خود را علی قرار داد.
7. یکی از آثار و نتایج استفاده از نام‌های ائمه(ع) ایجاد یک فضای پر مهر و عطوفت در خانه است زیرا در احادیث متعدد از پیامبر اکرم(ص) حکایت شده:
«هر گاه نام فردی را «محمد» قرار دادید، کارهایش را زشت مشمارید (سوء ظن نداشته باشید) خواسته‌ی او را رد نکنید و در مجالس خود او را جای دهید.»۳
با چنین توصیه‌هایی که در مورد افراد با اسامی ائمه(ع) شد، اگر افراد به احترام صاحب اسم همدیگر، حرمت یکدیگر را نگه دارند. دیگر جایی برای بد اخلاقی و سایر صفات زشت در محیط مقدس خانواده باقی نمی‌ماند.
8. باید یادآوری کرد که استفاده از اسامی ائمه(ع) خیرات و برکات مادی و معنوی فراوانی در زندگی ما به ارمغان می‌آورد که بسیاری از این برکات از توجه ما به دور است. بعنوان مثال از امام باقر(ع) حکایت شده: «شیطان از نام «محمد» و «علی» متنفر و گریزان است و از شنیدن نام دشمنان ما اهل بیت خوشحال و مغرور می‌شود.»۴
یا پیامبر اکرم(ص) می‌فرمایند: خانه، مجلس و گروهی که فردی با نام «محمد» در آن باشد، مبارک و سرشار از برکات است.۵
و در برخی کتب فقهی از امام رضا(ع) حکایت شده: «خانه‌ای که در آن افرادی با نام محمد یا احمد یا علی و یا حسن یا حسین یا جعفر یا طالب یا عبدالله یا فاطمه از زنان آنان باشد؛ در آن خانه فقر داخل نمی‌شود.»۶
ملاک‌های انتخاب بهترین اسم:
1. گویای خصلت نیکو و اخلاق خوب و پسندیده باشد.
2. نشان و علامتی از آرمان، عقیده و مکتب اعلای شیعه داشته باشد.
3. بدور از خرافات و هوس‌ها باشد.
4. یادآور افتخارات گذشته و افتخار آفرینان گذشته باشد.
5. همراه عقل، خرد و اندیشه‌ی صحیح باشد.
بر طبق ملاک‌های بالا ترتیب اسماء انتخابی چنین است:
1. یکی از نام‌ها و صفات نیکوی الهی مانند، عبدالله، عبدالرحیم و …
2. یکی از نام‌های انبیاء و ائمه اطهار(ع) باشد مانند: موسی، عیسی، ابراهیم، محمد، علی، فاطمه، مریم، حسن و حسین و مهدی و…
3. بر گرفته از اسامی رهپویان راه حقیقت مانند: سلمان، مقداد، اباذر و … باشد.
معرفی کتاب:
برای مطالعه‌ی بیشتر در این باره مراجعه فرمایید به:
1. کتاب «فرهنگ نامگذاری در آیات و روایات»، محمد موحدی نژاد
2. کتاب فاطمه الگوی زن مسلمان، احمد صادقی اردستانی، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، تابستان ۷۴.