پرسش. چرا زن مجبور است برای خروج از خانه از شوهرش اجازه بگیرد؟
پاسخ: به نظر مشهور فقها و به فتوای امام نیز اگر در ضمن عقد نکاح شرط شود که زن اجازه خروج از منزل را داشته باشد و نیازمند اذن و اجازه شوهر نباشد و یا اینکه عقد مبنی بر اجازه خروج زن از منزل انجام شده باشد (مانند اینکه زن اشتغال به کار در خارج از منزل داشته و شوهر هم میدانسته و مخالفت نکرده و عقد ازدواج هم در همین اوضاع و احوال و با علم و آگاهی و توافق ضمنی و یا صریح انجام بگیرد؛ در این دو صورت (شرط ضمن عقد و عقد مبنی برای جواز خروج زن) نیازمند اذن شوهر نیست و او نمیتواند از خروج زن ممانعت کند؛ مگر اینکه مفسدهای در بین باشد که در این صورت از باب دیگری و به خاطر حکم دیگری شوهر میتواند جلوگیری کند. همچنین اگر مردی حقوق اقتصادی زن را تأمین نکند و زن مجبور شود که برای تأمین مخارج خود کار کند، خروج او از منزل برای کار جایز است. همچنین است خروج زن برای هر امر لازم و واجب عقلی و شرعی، بنابراین نیاز به اجازه شوهر در صورتی است که هیچ ضرورت عقلی و شرعی در کار نباشد و این حکم خود دارای فلسفه های متعددی میباشد از جمله اینکه: زندگی خانوادگی اقتضائاتی دارند (از قبیل لزوم انضباط و نظم و کنترل صحیح و نیز تفاهم و علاقه و محبت و صمیمیت بین زن و شوهر و رعایت علایق و عواطف و احترام به یکدیگر) و چه بسا خروج زن بدون رضایت شوهر از منزل مفاسدی داشته باشد و مشکلاتی ایجاد نماید و یا حقی از شوهر ضایع شود و به استمرار و بقای زندگی خانوادگی آسیب رساند. از این رو برای جلوگیری از این گونه آسیبها به زندگی مشترک، چنین حکمی قرار داده شده است و روشن است که این حکم به معنای مردسالاری نیست، زیرا اولاً مردسالاری واژه ای ابهام آمیز است و به انحای گوناگون قابل تصویر میباشد. ثانیاً از نظر اسلام، خود مرد نیز اجازه ندارد به میل و هوی و هوس و تمایلات خودش زندگی کند تا چه رسد به اینکه زن و فرزند تابع محض و بیچون و چرای او باشند؛ بلکه نظام خانواده در اسلام بر اساس حقوق و وظایف متقابل پایهریزی شده و در آن هم مردسالاری و هم زن سالاری غلط است و آنچه صحیح است خداسالاری، دین سالاری، عقل سالاری و قانون سالاری است. بنابراین به طور خلاصه مردسالاری که به معنای تسلط بیچون و چرای مردان به زنان است، در اسلام وجود ندارد. بر اساس نگرش اسلامی، هیچ انسانی بر انسان دیگر تسلط ندارد و آدمیان ملک حقتعالی هستند و اگر حقوقی برای فردی قرار داده شده باشد، به تناسب آن حقوق وظایفی نیز بر گردن او گذاشته میشود؛ یعنی، حقوق، همراه با تکلیف و مسئولیت و حقوق متقابل میباشد.
در احکام شرعی نیز مشاهده میشود که در قبال حقوقی که برای مرد قرار داده شده، تکالیفی (مانند مهریه و نفقه) نیز بر گردن او گذاشته شده است. گذشته از این، حقوق مرد نیز محدود و مشروط است به اینکه موجب عسر و حرج و ضرر برای زن نباشد.
آری، اداره زندگی خانواده به عهده مرد است که باید بر اساس عقل و شرع خانواده را اداره کند؛ یعنی، خانواده و زندگی خانواده نیز به میل و اختیار او واگذار نشده است و او در اداره خانواده نیز محدود و مقید به رعایت احکام شرع میباشد، به علاوه میدانیم که انسان چه زن و چه مرد کامل خلق نشده است و هر کدام از زن و مرد نقایص و نارساییها و نیازهای خود را دارند. در زندگی مشترک نیز، با تفاهم و همدلی میتوانند همدیگر را کامل نمایند و هر کدام در راه و مسیر کمال و تعالی و خروج از نقصان و ضعف و نارسایی، نیازمند دیگری است: «انتم لباس لهن وهن لباس لکم». (بقره: ۱۸۷)
امیرالمؤمنین علیه السلام در پاسخ سؤال پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله که: «همرست را چگونه یافتی؟». فرمود: «نعم العون علی طاعه اللّه»؛ (حارالانوار، ج ۴۳، ص ۱۱۷.) «خوب یاوری است بر طاعت و بندگی خدا (و مسیر کمال و تعالی و ترقی و شکوفایی انسانی)».
از طرفی حضرت زهرا فرموده است: «بهترین چیز برای زن آن است که مرد بیگانه او را نبیند و…». این سخن به معنای الزام و وجوب نیست؛ یعنی، در عین حال که خروج زن از منزل و حضور او در صحنه اجتماع با رعایت موازین و حدود شرعی جایز است؛ اما برای زنان بهتر آن است که از اختلاط با مردان اجتناب کنند. وجود مبارک فاطمه زهرا علیهاالسلام نیز گرچه به ضرورت در صحنه اجتماع و سیاست حضور یافتند، اما بنای زندگی و روش ایشان در زندگی به اختلاط با مردان نبوده است.
در نگاه اول به نظر میرسد که این گفتار بیشتر ناظر به جهات معنوی حیات زنان باشد؛ اما تجربه بشری نشان میدهد که این مطلب درباره زندگی مادی و معیشتی و اجتماعی و خانوادگی زنان نیز صادق است؛ زیرا امروزه در دنیای غرب ـ که سالیان درازی است که اختلاط بین زن و مرد وجود دارد و راهها و طرق گوناگون و متعدد و متنوع نیز برای ارتباط آزاد جنسی و ارضای شهوات موجود است ـ با این همه، زنان به دشت تحت آزار و استثمار جنسی مردان قرار دارند. (برای آگاهی بیشتر ر.ک: آنتونی کیدنز، جامعه شناسی )
پس در تجربه اجتماعی و تاریخی نیز دیده میشود که آزادی ارتباط و اختلاط به نفع بانوان نبوده است. برخی از اندیشمندان نیز با مطالعه احکام اسلام به این نظر رسیدهاند اسلام نوعی حیات و زندگی در داخل محیط خانواده و حمایت و تعالی زنان را در این محیط خواهان است تا زنان در چارچوب زندگی خانوادگی و در منزل به کمالات و رشد و برطرف نمودن نیازها و شکوفایی انسانی و تحقق وجودی و… نائل گردند. تجربه بشری نیز نشان میدهد که چنین زندگی و حیاتی برای بانوان بهتر است. از طرف دیگر، اسلام چنان چتر حمایتی در قوانین خود برای زن ایجاد کرده که او هیچگاه برای تأمین نیازمندیهای خود، نیازمند خروج از خانه نباشد و همواره مرد را موظف به تأمین او کرده است. (برگرفته از کتاب پرسش و پاسخ دانشجویی، ص ۲۵۳.)
