خشونت، متهم ردیف اول

پرخاشگریشاید خیلی از فعالیت‌های روزانه ما همراه با یکی از انواع پرخاشگری باشد که به دلیل عادی شدنش، متوجه زشتی عمل و آثار مخرب آن نیستیم. دکتر احمدعلی نوربالا، استاد روان‌پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران، مسئله پرخاشگری، بخصوص پرخاشگری کلامی و بازتاب‌های آن، را در آموزه‌های فرهنگی و دینی بررسی کرده است که بخشی از آن را در ادامه می‌خوانید.تعریف پرخاشگری
دو ویژگی مهم در تعریف پرخاشگری وجود دارد: اول اینکه فرد با عمل خود به طرف مقابل صدمه‌ و آسیب وارد می‌کند؛ و دوم اینکه نیت عمد داشته باشد، یعنی قصد تخریب یا آسیب زدنی جدی به فردی دیگر دارد. پرخاشگری را در دو گروه پرخاشگری جسمی و زبانی یا کلامی دسته‌بندی کرده‌اند. در علم روان‌شناسی، پرخاشگری یک جور علامت است. بسیاری از رفتارها ممکن است آسیب جسمی ایجاد نکند، ولی جزو پرخاشگری تلقی ‌شوند. اعمال زور، مچ‌گیری، ایجاد ترس و وحشت برای دیگران، و محروم کردن عده‌ای از مردم از امکانات اجتماعی از مصادیق بارز پرخاشگری است.عوامل پرخاشگری
عده‌ای از روان‌شناسان رفتار محیط و شرایط اجتماعی را منشا یادگیری پرخاشگری می‌دانند. عده‌ای دیگر بر این باورند که ضربه جسمانی، تحقیر و تمسخر کلامی عامل رفتارهای پرخاشگرانه‌ است. نظریه یادگیری‌ مشاهد‌ه و تصویرهایی مثل خشونت‌های موجود در سینما، تلویزیون و کامپیوتر که منجر به بروز خشونت ابتدا در کودکان و بعد در بزرگسالان می‌شود، را عامل مهمی می داند. آلودگی هوا، گازهای بدبو، ‌آلودگی صوتی، ‌شلوغی و ترافیک از عوامل محیطی پرخاشگری هستند. تغییر در سیستم فیزیولوژیک، عوامل هورمونی داخلی یا تغییرات مواد شیمیایی بیرونی، برانگیختگی جنسی، احساس مظلوم واقع شدن،‌ وراثت، مواد مخدر، بعضی از داروها و بالاخره، درد نیز از عوامل پرخاشگری محسوب می‌شود.انواع پرخاشگری
به گفته دکتر نوربالا، اولین نوع پرخاشگری که فراگیرتر از سایر انواع آن است، پرخاشگری جسمی است . دومین حالت پرخاشگری از نوع نوشتاری است که به صورت مقاله، شعر، داستان، تحلیل، طنز و کاریکاتور در روزنامه‌ و کتاب مشاهده می‌شود. کاریکاتورهایی که در کشورهای غربی علیه پیامبر اسلام(ص) به قصد صدمه زدن منتشر شده از همین دست است. قهر کردن، با ایما و اشاره نگاه کردن، و نگاه معنی‌دار کردن نیز می‌تواند پرخاشگری محسوب شود.
برای کاهش اثر منفی تماشای صحنه‌های خشن، بهتر است موقع تماشای برنامه کنار بچه‌ها باشید. اگر موقع تماشا، صحنه‌ خشنی دیدید، برای کودک واقعیت صحنه را توضیح دهیم و به زبان خودمانی بگوییم که همه اینها فیلم است و همه شخصیت‌ها بیرون قصه با هم دوستند.پرخاشگری کلامی
دکتر نوربالا می‌گوید طغیان زبان نامتعارف و ناهماهنگ با موقعیت‌های اجتماعی پرخاشگری کلامی است، اما از نظر روان‌شناختی این حمله یا زخم زبانی است که با نیت آسیب رساندن انجام می‌شود. یادگیری اجتماعی، اهانت به دیگران، و جبران نقص در مهارت‌های بحث و گفت‌وگو از عوامل پرخاشگری کلامی است. این استاد دانشگاه شش عمل را از مصادیق پرخاشگری کلامی برشمرد: هرزه‌گویی و فحاشی، کنایه‌گویی و زخم زبان برای تحقیر، متلک‌گویی و تکه انداختن به قصد صدمه زدن از قبیل جوک که در پیامک‌ها زیاد دیده می‌شود، غیبت، غرولند زدن، ابزارگویی مانند بوق زدن ماشین‌ها به قصد فحش دادن یا استفاده از شیپور و سوت برای ابراز مخالفت. پرخاشگری کلامی باعث ایجاد آسیب روانی در افراد می‌شود. وقتی شخصیت یک فرد خرد شد، به آسانی، زمینه انواع اختلالات روانی برای آسیب جسمی و حتی قتل فراهم می‌آید و از همه بدتر،‌ عامل انتقام‌گیری می‌شود.خشونتپرهیز از خشونت در آمیزه‌های دینی
دکتر نوربالا به حدود بیست آیه قرآن در نکوهش پرخاشگری کلامی اشاره کرد و گفت خدا در سوره اسرا می‌فرماید حتی با آدم‌های اسراف کننده که برادر شیطان هستند، سخن آسان و نرم بگو. در سوره جاثیه، به پرهیز از دروغگویی فرمان می‌‌دهد و در سوره همزه، عیب‌جویان را نکوهش می‌کند. پرهیز از استهزا و عیب‌جویی و لقب بد دادن و سوءظن که از مصداق‌های پرخاشگری کلامی است، در سوره حجرات سفارش می‌شود. قرآن حتی مومنان را از دشنام به کافران در سوره انعام بر حذر می‌دارد و می‌فرماید به اینها فحش ندهید، چون آنها هم از روی دشمنی به خدای شما فحش می‌دهند. در جایی دیگر خطاب به پیامبر(ص) می‌فرماید خدا کاری کرد که شما رقیق‌القلب و رحیم و پرمهر باشی، که اگر تندخو و سختدل و پرخاشگر بودى، قطعاً از پیرامون تو پراکنده می شدند.»مقابله با پرخاشگری کلامی
دکتر نوربالا در آخرین بخش از سخنان خود در مورد پرخاشگری کلامی چند راه‌ برای رفع این مشکل پیشنهاد داد. ابتدا، برای پایان دادن به پرخاشگری باید ارتباط‌های دوجانبه و چندجانبه را تقویت کرد. بحث و گفت‌وگو هنر و مهارت است. تقویت مهارت‌های مدیریت سازنده تعارض قدم بعدی است .بهتر است سراغ آدم‌هایی که پرخاش کلامی می‌کنند نرویم؛ خودمان رعایت کنیم و حداقل تحریک کننده نباشیم. به دنبال مشکل بگردیم و ببینیم کجای بحث از حالت سازندگی به حالت تخریبی تبدیل می‌شود. باید بپذیریم که افراد سلیقه‌های متفاوتی دارند و باید روی اشتراک‌ها کار کنیم. عصبی و پرخاشگر نشویم. ضمن آگاهی از موقعیت‌هایی که می‌تواند پرخاشگری کلامی را تحریک کند، اگر دیدید که گفت‌وگو به جدل و بحث ناروا کشیده می‌شود، بهتر است بحث را متوقف و موقعیت را ترک کنید.در باران خشونت چتری ازصلح بسازیم
با این همه، یک نکته را نباید فراموش کنیم؛ باید تا آنجا که می‌شود از تاثیر منفی برنامه‌های خشونت‌آمیز کاست و به‌گونه‌ای عمل کرد که نه بچه‌ها از جامعه دور بیفتند و نه همچون عنصری پرخاشگر و نامطلوب جلوه کنند. پس چه باید کرد؟
یادمان باشد به کودک تاکید کنیم که شخصیت منفی قصه جزای کارهای بد و زشتش را می‌بیند و همیشه طرف خشونت را گرفتن مایه موفقیت و پیروزی نیست
با توجه به تاثیر و نقش روش‌های نظارتی والدین بر تماشای تلویزیون و با به کارگیری سه روش فرزندپروری قاطعانه، مستبدانه و سهل‌گیر می‌توان سه روش مداخله فعال، محدودکننده و انفعالی (هم‌تماشایی) را مطرح کرد. در مداخله فعال، بین کودک و والدین بحث‌هایی درباره محتوای برنامه‌ها، تفسیر و توضیح معانی، ارزیابی انگیزه‌ها، قضاوت‌های ارزشی و تمایز بین واقعیت و خیال صورت می‌گیرد. در روش محدود کننده، مقررات محدود‌ کننده‌ای برای استفاده از رسانه اعمال می‌شود. هم‌تماشایی نیز نوعی تماشای ساده تلویزیون همراه با کودک است که در آن هیچ‌گونه اظهار نظری درباره برنامه‌ها صورت نمی‌گیرد.
به عبارت ساده‌تر، برای کاهش اثر منفی تماشای صحنه‌های خشن، بهتر است موقع تماشای برنامه کنار بچه‌ها باشید. اگر موقع تماشا، صحنه‌ خشنی دیدید، برای کودک واقعیت صحنه را توضیح دهیم و به زبان خودمانی بگوییم که همه اینها فیلم است و همه شخصیت‌ها بیرون قصه با هم دوستند. بگذاریم کودک از بودن کنار ما احساس آرامش کند تا بتواند صحنه‌های خشنی را که دیده فراموش کند. برای آنکه دیدن صحنه‌های خشن برای کودک عادی نشود بر دردی جسمانی ناشی از خشونت صحنه تاکید کنیم.
برای کودک بگوییم که اگر برفرض شخصیت مثبت داستان دست به خشونت می‌زند، این امری کوتاه‌مدت است و از سر ناچاری، چون آدم خوب داستان برای اهداف والایی چون دفاع از خود، سرزمین، قانون و ناموس دارد می‌جنگد.
برای کودک توضیح دهیم که دلیل اینکه نمی‌گذاریم برخی از برنامه‌ها یا فیلم‌ها را ببیند چیست، و حواسمان باشد به‌گونه‌ای عمل نکنیم که کودک بیشتر ترغیب شود برای دیدن برنامه‌ای که منعش کردیم.
بله، دیدن «تام‌ و جری» برای ما بسیار لطیف و شادی‌آور است و هرچند ممکن است دیدن صحنه‌های خشن در بافتی طنزآمیز از تاثیر منفی آن بکاهد، یادمان باشد که استمرار تماشای کارتون‌هایی از این دست برای کودکان می‌تواند رفتارهای خصومت‌آمیز را در آنها افزایش دهد. پس برای ساکت نشاندن بچه‌ها همیشه دست به دامن کارتون‌ها نشویم و به‌جای آن سعی کنیم خودمان با بچه‌ها بازی کنیم.