خلال کردن بعد از طعام

خیلى از مواقع بعضى از زیادیهاى غذایى که در بین دندانها وجود دارد با مضمضه کردن خارج نمى شود، بلکه به وسیله مسواک کردن نیز مشکل است که آنها را خارج کنیم پس احتیاج به استعمال وسیله دیگرى داریم که آن زیادیهاى غذا را مجبور کنیم خارج شوند تا این زیادیهاى غذا تغییر نکند و سطح دندان را نپوشاند و در نتیجه میکروبها آماده شوند و در از بین بردن لثه ها و خراب شدن دندانها و غیر از اینها از چیزهایى که در بحث مسواک اشاره به آن شد، مؤ ثر باشند و امر و دستور به خلال در اسلام به صورتهاى مختلف و گوناگون وارد شده همانطورى که پیامبر و ائمه : آن فوایدى که دارد ذکر کرده اند با اضافه کردن ذکر وسایلى که استعمال آن وسایل در این موضوع صحیح نیست و غیر از این روایات از روایاتى که در آینده به زودى توضیح داده مى شود و باید گوش نکنیم به حرف کسانى که مى گویند خلال آماده مى کند فرصت را براى ابتلا به دردها و زخمهاى لثه ها و خارج کردن دندان که موجب کندن آن مى شود.(۵۶۹) خلالى که موجب کندن دندان مى شود آن خلال مخصوصى است که در آن وسایل بسیار حاد و سخت به کار مى رود که موجب زخم لثه و خراب شدن دندان مى شود. این امرى بود که نشأ ت گرفته بود از آنچه ذکر شده بود و پیامبر و ائمه : به این جهت مردم را آگاهى دادند و به آنچه مانع از ظهور این جهت است مردم را ارشاد کردند و مى بینیم در موقعى که بحث در وسایل خلال باشد بعضى از آن روایاتى که از ائمه : در این مورد وارد شده همانطورى که با تعدد عمل خلال و مسواک و مضمضه در هر روز فرصت براى ظاهر شدن مرض به هیچ وجه باقى نمى ماند.(۵۷۰) خلال کردن از نظر شرعى
از پیامبر (صلى الله علیه و آله ) نقل شده که فرمودند : ((خداوند خلال کنندگان از امتم را که در بعد از وضو و طعام ، خلال مى کنند، رحمت کند)).(۵۷۱)
و فرمودند : ((خلال کننده از امت من چه نیکو مى باشد)).
موسى بن جعفر (علیه السلام ) از پیامبر (صلى الله علیه و آله ) نقل فرمودند : ((خداوند خلال کنندگان را رحمت کند)). گفته شد یا رسول اللّه ! خلال کنندگان چه کسانى هستند؟ فرمودند : ((کسانى که بعد از طعام ، خلال مى کنند پس وقتى که در دهان چیزى و غذایى باقى ماند، تغییر مى کند و بوى آن ، فرشته را اذیت مى نماید)).(۵۷۲)
و باید مراجعه شود به آنچه از سعد بن معاذ از پیامبر نقل شد.(۵۷۳)
و به همین معناست آنچه امام باقر (علیه السلام ) از پیامبر (صلى الله علیه و آله ) نقل کردند و در این حدیث ، این طور وارد شده که سنگین تر بر فرشته اى که موکل انسان مؤ من است ، نیست از اینکه چیزى از طعام در دهان مؤ من ببیند در حالى که ایستاده و مشغول نماز باشد.(۵۷۴)
و از پیامبر (صلى الله علیه و آله ) نقل شده : ((و خلال کردن باعث مى شود که ملائکه تو را دوست بدارند پس ملائکه اذیت مى شوند از بوى دهان کسى که بعد از غذا خوردن ، خلال نمى کند)).(۵۷۵)
از پیامبر (صلى الله علیه و آله ) روایت شده که فرمودند : ((جبرئیل بر من نازل شد و به خلال سفارش نمود)).(۵۷۶)
و از امام صادق (علیه السلام ) نقل شده که فرمودند : ((جبرئیل نازل شده و سفارش به مسواک کردن و خلال و حجامت نموده است )).(۵۷۷)
و این معنا در جایى که کلام در مسواک کردن بود گذشت در حدیث شکایت کردن خانه خدابه خدا از نَفَس هاى مشرکین که به خانه خدا مى رسد، پس به آنجا مراجعه کنید.
و از امام کاظم (علیه السلام ) نقل شده که فرمودند : ((یک منادى در آسمان ندا مى کند خدایا! بر خلال کنندگان برکت عنایت فرما)). تا اینکه فرمودند : ((و کسانى که خلال مى کنند پس به درستى که خلال توسط جبرئیل نازل شد در حالى که جبرئیل قسم خورد و شهادت داد بر خلال از آسمان )).(۵۷۸)
و خلال از آن ده چیزى مى باشد که آنها از امور حنیفیه اى قرار داده شده ، که خداوند به ابراهیم نازل کرد.(۵۷۹)
  اقتدا کردن به پیامبر اسلام (ص )
قابل توجه است که ائمه : براى اثبات اهمیت خلال نزد شارع تنها به روایات اکتفا نکردند بلکه خلال را جبرئیل آورد و ائمه افزون بر اخبار، مردم را به پیروى از رسول خدا(صلى الله علیه و آله ) متوجه ساختند چنانچه ((وهب بن عبداللّه )) گفت : ((امام صادق (علیه السلام ) را دیدم خلال مى کند به آن نگریستم امام فرمود: پیامبر خدا(صلى الله علیه و آله ) خلال مى نمود)).(۵۸۱) به حرج و سختى افتادن در ترک خلال
اینک به آثار سوئى که بر ترک خلال مترتب است مى پردازیم ؛ روایت شده از امام صادق (علیه السلام ) که فرمودند : ((هر کس ‍ طعامى را بخورد، پس از آن باید خلال نماید و هر کس که این کار را نکند، پس دچار حرج و سختى مى شود)).(۵۸۲) خلال کردن براى مُحرِم
در روایات وارد شده اجازه داده اند که انسان محرم خلال کند در حالى که احتمال دارد از لثه ها خون جارى شود. از عمار بن موسى از امام صادق (علیه السلام ) روایت شده که از خدمت امام سؤ ال کردم مُحرِم مى تواند خلال کند؟ فرمودند : ((اشکالى ندارد)).(۵۸۳)
فایده هاى خلال
اینک فواید خلال و ضررهاى ترک خلال را، که در روایات مطرح شده به صورت زیر خلاصه کنیم :
۱ – دهان را خوشبو مى سازد .
۲ – موجب سلامتى (یا اصلاح ) دهان و دندانها مى گردد .
۳ – دهان را پاکیزه مى گرداند .
۴ – صحیح و سالم کننده (اصلاح کننده ) لثه ها و دندانها مى باشد .
۵ – خلال کردن موجب جلب روزى مى شود .
۶ – خلال کردن نظافت است .
۷ – باد جنام (بادشنام : باد دژنام )(۵۸۴) را از بین مى برد که یک قرمزى ناشناخته اى است بر صورت و اعضا همچنانکه مى آید .
۸ – از پدید آمدن بوهاى بد و کریه در دهان جلوگیرى مى کند .
و وارد شده این فواید در تعدادى از روایات مثل آنچه از امام صادق (علیه السلام ) روایت شده که خلال ، بوى دهان را خوش ‍ مى گرداند.(۵۸۵) و از پیامبر (صلى الله علیه و آله ) نقل شده که: ((خلال کنید به دنبال طعام ، پس به درستى که خلال کردن ، سالم کننده دهان و دندانها مى باشد و موجب جلب روزى مى شود)).
و در روایت دیگراین است که پیامبر (صلى الله علیه و آله ) به جعفر، خلالى را داد و امر کرد جعفر راکه خلال کند و به آنچه گفته شد دلیل آورد.(۵۸۶)
و از پیامبر (صلى الله علیه و آله ) نقل شده که : ((خلال کنید پس به درستى که خلال کردن از نظافت و پاکیزگى است و نظافت از ایمان است و ایمان همراه صاحبش در بهشت خواهد بود))(۵۸۷) و گذشت روایتى که کعبه شکایت کرد به خدا از اینکه نفسهاى مشرکین به کعبه مى رسید، پس خداوند به کعبه وحى کرد که عوض این مشرکین ، قومى مى آیند که نظافت مى کنند با چوب هاى درخت .
شهید؛ گفته است : ((خلال کردن لثه را سالم مى گرداند و بوى دهان را خوش مى کند)).(۵۸۸)
روایت شد که پیامبر(صلى الله علیه و آله ) به حضرت على (علیه السلام ) فرمودند: ((بر تو باد به خلال کردن ؛ چون خلال باد جنام را از بین مى برد …)).(۵۸۹)
مرحوم مجلسى گفته است که ((باد جنام )) مثل اینکه عربى باد شنام است و باد شنام برآنچه حکما ذکر کرده اند یک قرمزى ناشناخته اى است شبیه قرمزى کسى که مبتلا به مرض جذام مى باشد و بر صورت و اعضا خصوصاً در زمستان و سرما ظاهر مى شود و چه بسا با آن دانه هایى هم بیرون بیاید.(۵۹۰)
در روایتى است از وجود پیامبر (صلى الله علیه و آله ) که فرمودند : ((هر کس دو چوب استعمال کند از سختى انبر (از کشیدن دندان بر اثر خرابى و درد) ایمن مى شود)).(۵۹۱)
و ما نیازى نداریم فوایدى که براى خلال ذکر شده در اینجا بیاوریم پس در بحث مسواک گذشت و آنچه ذکر شد خیلى واضح است و احتیاجى به تکرار آن نداریم .
ذکر شده که خلال موجب جلب رزق و روزى مى باشد و شاید این نظر داشته باشد به اینکه هرگاه بر بنده بسیارى از رنجها و دردهاى جسمى برسد به اضافه اینکه خلال کردن جاى را براى ملائکه باز مى کند تا ملائکه به عبد نزدیک شوند، در این صورت بدون شک بر بنده بسیارى از نفقات عطا مى شود همانطورى که خلال کردن به انسان نشاط مى دهد، بلکه یک روحیه جدیدى مى دهد که همراه آن روحیه لطفهاى خدا و عنایات او بر وى جارى مى شود و از جمله آن الطاف خدا، تهیه کردن موارد روزى براى بنده مى باشد .
و اما نسبت به آن قرمزى که در صورت پیدا مى شود و اشاره به آن شد، ما قدرت و استطاعت پیدا نکردیم تا به حال که سرّ این موضوع را بفهمیم و شاید با پیشرفت دانش پزشکى در آینده بتوانیم بسیارى از قضایایى که تا به حال مبهم و مشکل و پیچیده بوده است بشناسیم اگر خدا بخواهد .
لازم است آنچه به وسیله خلال خارج مى شود، به بیرون ریخته شود
وارد شده در احادیث بسیارى که لازم است بیرون ریختن آنچه به واسطه خلال از بین شیار دندانها خارج مى شود، اما آن غذاهایى که بر لثه هست یا در اطراف دهان و دنباله زبان هست، اسلام خوردن آن را اجازه داده است .(۵۹۲)
و در روایت وارد شده که : ((حرجى نیست براى کسى که آنچه به واسطه خلال خارج شده ، بخورد)).(۵۹۳) این نظر دارد به حرج از جهت عقاب اخروى امّا حرج و ضرر دنیوى موجود است و به خاطر اینکه حرج دنیوى موجود است دراین روایت ذاتاً امر کرده به بیرون انداختن آنچه با خلال خارج مى شود چه برسد به غیر آن .
و سرّ این موضوع واضح است ، همانا چیزى که در خلال کردن مستکره مى باشد آن است که در بین دندانها از آن استفاده شود (آنچه در خلال مستکره مى باشد این است که از گیاهى که خیلى سفت و سخت است در خلال کردن بین دندانها استفاده شود) و دندانها را در معرض آلوده کردن به میکروبهایى بکند که در آن مکانها پیدا مى شوند که رسیدن به آن میکروبها با وسایل تنظیف مشکل است و شاید مطلقا نشود دسترسى به آنها پیدا کرد. امّا آنچه در جلو دهان و یا در باطن دهان و کنج دهان و اطراف آن یا در جایى است براى زبان ممکن است که خارج کند آنها را از اطراف دهان ، اینها در جاهایى واقع شده اند که اصلاً ممکن نیست که چیزى در آنها ثابت بماند و چونکه بزاق و آب دهان دایماً در دهان به وجود مى آید هیچ فرصتى براى پوشیده شدن و زیادشدن هیچ نوع از انواع میکروبها پدید نمى آید .
دکتر پاک نژاد ذکر کرده است هر کس چیزى که به وسیله خلال کردن خارج مى شود دایماً بخورد بر چنین شخصى ترس آن داریم که به زخم اثنى عشر و یا زخم معده مبتلا شود.(۵۹۴) و بخاطر همین ما تعجب مى کنیم وقتى که روایت امام صادق (علیه السلام ) را مى بینیم که مى فرمایند : ((هیچ یک از شما انسانها غذایى که به وسیله خلال کردن از دهان خارج مى کنید نخورید چون که مبتلا به دبیله مى شوید)).(۵۹۵) ((دبیله )) یعنى آن سختى و جراحت و دمل بزرگى که در شکم به وجود مى آید که غالباً منجر به کشته شدن شخصى که آن جراحت در او پیدا شده ، مى شود.(۵۹۶) و همین جراحت چیزى است که اکنون به زخم اثنى عشر یا زخم معده تعبیر مى شود چنانچه معلوم است .مضمضه کردن بعد از خلال ((مستغفرى )) در ((طب النبى )) روایت کرده که حضرت فرمودند : ((بعد از طعام ، خلال و با آب مضمضه کنید چونکه مضمضه کردن با آب ، باعث صحت و سلامت دندانها مى شود)).(۵۹۷)
و از امام حسین (علیه السلام ) نقل شده که حضرت امیرالمؤ منین به ما امر مى فرمودند که هرگاه خلال کردیم ، آب ننوشیم تا اینکه سه مرتبه مضمضه کنیم .(۵۹۸) این عمل بخاطر این است که خلال کردن به تنهایى کفایت نمى کند براى خارج کردن زیادیهاى غذا از دهان و با مضمضه در بار اول ودوم تمام زیادیهاخارج نمى شود،پس احتیاج به مضمضه کردن در دفعه سوم دارد و این موضوع بخاطر این است که اگر زیادى غذا باقى بماند سیل میکروبهابا آن به معده داخل مى شود که سبب بیمارى فراوانى مى گرددکه پیشتر گذشت .وسایلى که استعمال آنها در خلال صحیح نیست
در روایات مى یابیم که از استعمال بعضى از وسایل در هنگام خلال منع کرده است و روشن است که منع از استعمال بعضى از این وسایل بخاطر این است که ممکن است این وسایل ، موجب زخم شدن لثه بشود و اما بعضى دیگر از وسایل ممکن است که بخاطر وجود مواد شیمیایى معین باشد که امکان دارد به سلامتى انسان به طور عموم ضرر بزند و ما اشاره مى کنیم در این قسمت به روایات زیر :
از امام رضا (علیه السلام ) نقل شده که : ((با چوب درخت انار خلال نکنید با چوب ریحان هم خلال نکنید؛ چون این دو عرق جذام را به حرکت در مى آورند)).
و در بعضى از روایات دیگر وارد شده که : ((به حرکت در مى آورد خوره را)).(۵۹۹)
و از دعائم و غیر آن روایت شده که پیامبر (صلى الله علیه و آله ) از خلال کردن به ریشه ها و ساقه ها و چوب انار و ریحان نهى کردند و فرمودند : ((همانا اینها عرق جذام را به حرکت در مى آورد یا عرق خوره را)).(۶۰۰)
از حضرت على (علیه السلام ) نقل شده که : (( خلال کردن با ریشه هاى درخت ، موجب فقرمى شود)).(۶۰۱)
شهید گفته است : (( مکروه است انسان با نى خلال کند یا چوب ریحان یا برگ درخت خرما یا برگ درخت انار)).(۶۰۲)
پیغمبر (صلى الله علیه و آله ) به هر چیزى که به ایشان مى رسید خلال مى کردند به استثناى برگ خرما و ساقه درخت .(۶۰۳)
و در روایت است که : ((هر کس با ساقه درخت خلال کند تا هفت روز یا شش روز حاجتش برآورده نمى شود)).(۶۰۴)
امام صادق (علیه السلام ) فرمودند : ((با ساقه درخت خلال نکنید پس اگر چاره اى نداشتید پس لیطه آن را بکنید)).(۶۰۵) ((لیطه )) پوست قصبه را مى گویند.(۶۰۶)
از امام صادق (علیه السلام ) نقل شده که فرمودند : ((پیامبر (صلى الله علیه و آله ) نهى فرمودند از اینکه با ساقه درخت و ریحان و انار خلال کنند)). و در روایت دیگر اضافه شده ((اس )) و فرمودند: ((این چند چیز عرق خوره را به حرکت در مى آورد)).(۶۰۷) محافظت کردن از لثه
چنانکه ذکر شد خلا کردن به نى نهى شده است و اگر چاره اى از آن نبود، فرمودند پوست نى را کنده و خلال کنید چنانکه روایت شده از امام کاظم (علیه السلام ) از آن بزرگوار سؤ ال شد که حدود و اندازه خلال چقدر باید باشد؟ حضرت فرمودند: ((اینکه سر خلال را (نوک خلال را) بشکنى چون که لثه ها را خون مى آورد)).(۶۰۸)
خلال براى مهمان
و در آخر، … براى مهمان ممکن نیست که خلال مناسبى تهیه کند از این جهت از پیامبر (صلى الله علیه و آله ) روایت شده که فرمودند : ((حق میهمان بر صاحبخانه این است که براى او یک خلالى آماده کند)).(۶۰۹)
و بعضى از فقها و مراجع تقلید حکم کرده اند به اینکه از مستحبات میزبان براى مهمان آماده کردن خلال است .(۶۱۰) سخن آخر در اینجا
در آخر بحث روشن شد که مسواک و خلال کردن در ظاهر و در سلامت جسمى انسان تأ ثیر مى گذارد، بلکه حتى در سلامت نفس و عقل و روح انسان تأ ثیر مى گذارد تا آخر آنچه مقدم شد .
پس سزاوار است مستلزم آن شویم و زیاد از آن استفاده کنیم از آنچه شناختیم و از آنچه تا به حال نشناختیم (در جایى که ما ذکر و معرفى کردیم ) ممکن است اینکه نسبت به آنچه ذکر نکردیم و نشناختیم مثل اندکى از بسیار باشد. همچنانکه بحث هاى این کتاب فقط مثل قدم اوّل در راه شناختن همه حقایقى است که مرتبط به این موضوع است این موضوعى که یکى از آن تعالیم اسلامى سالمى است که آن را ما اهمال کردیم و متوجه آنها نبودیم و زود است که آنها را (بیاوریم ) در آنچه طالب ورود آنها هستیم هر جا که مسخ و از بین رفته باشد – از اروپا و غیر اروپا از مناطق عالم .
مجالى نیست در اینجا مگر اینکه ذکر کنیم قول خداوند تعالى را که اگر اهل شهرها ایمان بیاورند و تقوا پیشه کنند ما بر آنان برکات آسمان و زمین را فرود مى آوریم .