۱ . قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله و سلّم : لَاتَنْسَوْامَوْتَاکُمْ فِی قُبُورِهِمْ وَ مَوْتَاکُمْ یَرْجُونَ إِحْسَانَکُمْ وَ مَوْتَاکُمْ مَحْبُوسُونَ یَرْغَبُونَ فِی أَعْمَالِکُمُ الْبِرَّ وَ هُمْ لَا یَقْدِرُونَ أَهْدُوا إِلَى مَوْتَاکُمُ .
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل / ج۲ / ۱۱۴ / ۲۰ – باب استحباب الصلاه عن المیت و …
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم فرمودند : مردگان را در قبورشان به دستِ نسیان و فراموشی نسپرید در حالی که امواتِ شما به احسان شما امید دارند و محبوس و گرفتارند و نسبت به اعمال خیر و کارهای خوب شما رغبت دارند و خودشان توان انجام آن را ندارند ، برای مردگانتان هدیه بفرستید .
۲ . عن أنس بن مالک، قال: سألت رسول الله صلى الله علیه وأله وسلّم بأبی وأمی یا رسول الله، إنا لندعوا لموتانا ونتصدّق ونحجّ عنهم فهل یصل ذلک إلیهم؟ فقال: « إنه یصل إلیهم ویفرحون به کما یفرح أحدکم بالطبق إذا أهدی إلیه » .
هدیه الأحیاء إلى الأموات وما یصل إلیهم للهکاری ، ص : ۱۷۷
انس می گوید : از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم پرسیدم پدر و مادرم به فدایتان ، ما برای مردگانمان دعا کرده و انفاق نموده و به نیابتِ آنان حج می گزاریم آیا به آنان می رسد ؟ حضرت فرمودند : به تحقیق به آنان می رسد و خوشحال می شوند همان گونه که وقتی برای شما هدیه ای آورده می شود خوشحال می گردید .
۳ . قَالَ عُمَرُ بْنُ یَزِیدَ قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یُصَلَّى عَنِ الْمَیِّتِ ؟ فَقَالَ : نَعَمْ حَتَّى إِنَّهُ لَیَکُونُ فِی ضِیقٍ فَیُوَسِّعُ اللَّهُ عَلَیْهِ ذَلِکَ الضِّیقَ ثُمَّ یُؤْتَى فَیُقَالُ لَهُ خُفِّفَ عَنْکَ هَذَا الضِّیقُ بِصَلَاهِ فُلَانٍ أَخِیکَ عَنْکَ قَالَ فَقُلْتُ لَهُ فَأُشْرِکُ بَیْنَ رَجُلَیْنِ فِی رَکْعَتَیْنِ ؟ قَالَ : نَعَمْ . فَقَالَ علیه السلام : إِنَّ الْمَیِّتَ لَیَفْرَحُ بِالتَّرَحُّمِعَلَیْهِ وَ الِاسْتِغْفَارِ لَهُ کَمَا یَفْرَحُ الْحَیُّ بِالْهَدِیَّهِ تُهْدَى إِلَیْهِ .
من لا یحضره الفقیه / ج۱ / ۱۸۳ / باب التعزیه و الجزع عند المصیبه
عمربن یزید از حضرت صادق علیه السلام پرسید : آیا از طرف میّت می شود نماز بجا آورد ؟ فرمود : آری ، تا آنجا که چه بسا اگر در ضیق و سختی باشد موجبات وسعت و راحتی اش فراهم آید و به او بگویند : این تخفیفی که که در حقّ تو دادیم به واسطه ی آن نمازی بود که فلانی برای تو فرستاد . دیگر بار به حضرت عرض کرد : آیا می شود دو رکعت نماز از طرف دو مّیت آورد و آن دو را در نماز شریک قرار داد ؟ فرمود : آری ، سپس حضرت فرمود : همانا میّت خوشحال می شود وقتی برای او طلب رحمت و مغفرت نمایند ، آن گونه که شخص زنده با ارسال هدیه شاد و مسرور می شود .
۴ . شخصى نقل مى کرد : پدرم را پس از مردنش در خواب دیدم یکی از سؤالاتی که از او پرسیدم این بود که آیا خیراتى که در دنیا براى شما انجام دادهام به شما رسیده و کیفیّت بهرهمندى شما از آن خیرات چگونه است؟
در پاسخ فرمود: بلى تمام آنها به من رسیده است و امّا کیفیّت بهرهمندى از آنها را با ذکر مثالى برایت بیان مى کنم ؛ هرگاه در حمّام بسیار گرم و پرجمعیّتى باشى که در اثر بخار و حرارت، نَفََس کشیدنت سخت شده باشد در آن حال اگر گوشهى درب حمام باز شود و نسیمى خنک به تو برسد چقدر شاداب و راحت وآزاد مىشوى؟! چنین است حال ما هنگام رسیدن خیرات شما!
روابط زن و مرد یا اخلاق در خانواده ، سید محمّد نجفی یزدی ، ص ۴۲
مصادیقی از خیرات
خیرات کردن برای پدر و مادرِ از دنیا رفته مصادیق فراوانی دارد مانند :
(۱) همه کارهای خوب
قَالَ أَبُوعَبْدِ اللَّهِ علیه السلام : إِنَّ الصَّلَاهَ وَ الصَّوْمَ وَ الصَّدَقَهَ وَ الْحَجَّ وَ الْعُمْرَهَ وَ کُلَّ عَمَلٍ صَالِحٍ یَنْفَعُ الْمَیِّتَ حَتَّى إِنَّ الْمَیِّتَ لَیَکُونُ فِی ضِیقٍ فَیُوَسَّعُ عَلَیْهِ وَ یُقَالُ هَذَا بِعَمَلِ ابْنِکَ فُلَانٍ وَ بِعَمَلِ أَخِیکَ فُلَانٍ أَخُوکَ فِی الدِّین .
وسائلالشیعه ، ج ، ص ۸ ، ص ۲۸۰ ، ۱۲- باب استحباب التطوع بالصلاه و …
حضرت صادق علیه السلام فرمود : همانا انجام نماز ، روزه ، صدقه ، حج ، عمره و هر عمل صالح و کار خیرو پسندیده برای میّت نافع و سودمند واقع می شود ، تا آن جا که چه بسا میّتی در ضیق و سختی باشد موجبات وسعت و گشایش برای او فراهم آید وبه او گفته می شود : این لطف و احسان در حقِّ تو به واسطه ی عملِ فرزندت و یا کارِ فلان برادرِ دینی ات می باشد که برای تو انجام دادند .
(۲) گزاردنِ نماز واجب یا مستحب برای آنها
۱ . مرّ النبی صلی الله علیه و آله و سلّم بقبر دفن فیه بالأمس إنسان و أهله یبکون فقال : لرکعتان خفیفتان مما تحتقرون أحبّ إلى صاحب هذا القبر من دنیاکم کلّها .
مجموعه ورّام ، ج ۲، ص ۲۲۵
عبور پیامبراکرم صلی الله علیه و آله و سلم بر قبری افتاد که روزِ پیش کسی را در آن دفن کرده بودند و اهل آن میّت بر او گریه می کردند . حضرت فرمودند : همانا دو رکعت نمازی که شما سبک می شمارید در نزد صاحب این قبر محبوب تر از تمامی دنیاست .
۲ . عَنْ عُمَرَ بْنِ یَزِیدَ قَالَ کَانَ أَبُوعَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یُصَلِّی عَنْ وَلَدِهِ فِی کُلِّ لَیْلَهٍ رَکْعَتَیْنِ وَ عَنْ وَالِدَیْهِ فِی کُلِّ یَوْمٍ رَکْعَتَیْنِ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ کَیْفَ صَارَ لِلْوَلَدِ اللَّیْلُ قَالَ لِأَنَّ الْفِرَاشَ لِلْوَلَدِ قَالَ وَ کَانَ یَقْرَأُ فِیهِمَا الْقَدْرَ وَ الْکَوْثَرَ
بحارالأنوار ، ج ۸۵ ، ص ۳۱۴
یکی از اصحاب حضرت صادق علیه السلام به نام عمربن یزید نقل کرده است که حضرت صادق علیه السلام هر شب از طرف فرزندشان دو رکعت نماز می گذاردند و هر روز از طرفِ پدر و مادرشان دورکعت نماز به جا می آوردند و در آن نمازها سوره ی مبارکه ی قدر و کوثر می خواندند .
۳ . نماز والدین : نماز والدین دو رکعت است که به دو صورت خوانده مى شود یکى از آن دو که سهل تر است آن است که در هر رکعت یک حمد بخواند و بیست مرتبه بعد از حمد بگوید : « رَبِّ ارْحَمْهُمَا کَمَارَبَّیَانِى صَغِیراً ؛ پروردگارا! آنها را مشمول رحمت خویش قرار ده همانگونه که در کودکى مرا تربیت کردهاند / سوره اسراء آیه ۲۶ » و بعد از تمام شدنِ دورکعت به سجده برود و همان جمله را ده مرتبه در سجده بگوید .
مکارمالأخلاق ص :۳۳۵
۴ . فاضل ارجمند جناب آقای سیّد محمد تقی روحانی می فرمودند : دایی بنده ( سیّد حسن مشرف ) می فرمودند : پس از فوت پدرم ( عالمِ خدوم ، مرحوم سیّد احمد مشرف ) ، هر روز پس از نماز صبح دو رکعت نماز می خواندم و ثوابش را برای ایشان هدیه می کردم به ذهنم خطور کرد این نمازِ دست و پا شکسته ی بنده چه ارزش دارد که به این عالمِ بزرگوار هدیه کنم لذا چند روزی ترک کردم با کمال تعجّب ایشان را در عالمِ رؤیا زیارت کردم به بنده فرمودند : سیّد حسن چرا چند روزی است برای ما صبحانه نمی فرستی !
(۳ ) انجام حج مستحب برای آنان
قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام : وَدَّ مَنْ فِی الْقُبُورِ لَوْ أَنَّ لَهُ حَجَّهً بِالدُّنْیَا وَ مَا فِیهَا .
وسائلالشیعه ، ج ۱۱ ، ص ۱۱۷ ، ۴۲- باب استحباب اختیار الحج المندوب
حضرت صادق علیه السلام فرمود : آنان که در قبرها آرمیده اند آرزو می کنند ای کاش همه دنیا و هرچه در آن است بدهند و یک حجِ مستحبّی انجام دهند .
عَنْ حَازِمِ بْنِ حَبِیبٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنَّ أَبِی هَلَکَ وَ هُوَ رَجُلٌ أَعْجَمِیٌّ وَ قَدْ أَرَدْتُ أَنْ أَحُجَّ عَنْهُ وَ أَتَصَدَّقَ فَقَالَ افْعَلْ فَإِنَّهُ یَصِلُ إِلَیْهِ .
وسائلالشیعه ، ج ۱۱ ، ص ۱۹۹ ، ۲۵- باب استحباب التطوع بالحج و …
شخصی به نام حازم بن حبیب نقل کرده است که به حضرت صادق علیه السلام عرض کردم : پدرم از دنیا رفته و من تصمیم دارم برای او حج انجام داده و صدقه بدهم [ چه حکمی دارد ؟ ] حضرت فرمود : این کار را انجام بده ؛ زیرا به او می رسد .
عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الْهَادِی علیه السلام فِی حَدِیثٍ: أَنَّهُ قَالَ لِلْمُتَوَکِّلِ فَکَانَ وَ اللَّهِ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام یَحُجُّ عَنْ أَبِیهِ وَ أُمِّهِ وَ عَنْ أَبِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلّم حَتَّى مَضَى وَ وَصَّى الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ علیهما السلام بِمِثْلِ ذَلِکَ وَ کُلُ إِمَامٍ مِنَّا یَفْعَلُ ذَلِکَ إِلَى أَنْ یُظْهِرَ اللَّهُ أَمْرَهُ .
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل / ج۲ / ۱۱۵ / ۲۰ – باب استحباب الصلاه عن المیت
حضرت امام هادی علیه السلام فرمودند : به خداوند سوگند امیرمؤمنان علیه السلام هر سال تا زنده بودند از طرف پدر و مادرشان و از طرف پدر پیامبر صلی الله علی و آله و سلّم حج می گزارد و به امام حسن و امام حسین علیهماالسلام نیز وصیّت نمودند که این عمل را انجام دهند و تمام امامان علیهم السلام نیز چنین خواهند کرد .
(۴) انفاق کردن برای آنان
۱ . عن ابن عباس أن سعد بن عباده توفیت أمّه و هو غائب عنها فقال یا رسول الله إن أمی توفّیت و أنا غائب عنها فهل ینفعها إن تصدّقت بشیء عنها ؟ قال : نعم . قال : فإنی أشهدک أن حائطی المخرف عنها صدقه .
التحقیق فی أحادیث الخلاف – ۲ / ۲۳
ابن عباس می گوید : سعدبن عباده در سفر بود که مادرش از دنیا رفت . به رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم عرض کرد : در غیاب من ، مادرم از دنیا رفته اگر من برای او چیزی صدقه بدهم نفعش عاید وی می گردد ؟ فرمود : بلی . گفت : من شمارا به شهادت می گیرم که محوطه درخت خرمایم را که به ثمر نشسته برای او صدقه قرار دادم .
۲ . قَالَ ابوعبدالله علیه السلام إِذَا تَصَدَّقَ الرَّجُلُ بِنِیَّهِالْمَیِّتِأَمَرَ اللَّهُ جَبْرَئِیلَ أَنْ یَحْمِلَ إِلَى قَبْرِهِ سَبْعِینَ أَلْفَ مَلَکٍ فِی یَدِ کُلِّ مَلَکٍ طَبَقٌ فَیَحْمِلُونَ إِلَى قَبْرِهِ وَ یَقُولُونَ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا وَلِیَّ اللَّهِ هَذِهِ هَدِیَّهُ فُلَانِ بْنِ فُلَانٍ إِلَیْکَ فَیَتَلَأْلَأُ قَبْرُهُ …
وسائل الشیعه / ج۲ / ۴۴۵ / ۲۸ – باب استحباب الصلاه عن المیت و …
حضرت صادق علیه السلام فرمودند : هرگاه کسی به نیّت میّتی صدقه دهد خداوند به جبرئیل امر می نماید که هفتاد هزار فرشته به قبر آن میّت بفرستد در حالی که در دست هرکدام طبقی است ، به قبر او حمل می کنند و می گویند : سلام برتو ای ولیّ خدا ، این هدیه فلانی فرزند فلانی است برای تو ، و قبرش تلألؤ و روشنایی پیدا می کند .
۳ . قال رسول الله صلى الله علیه و آله و سلّم : إنک لتصدّق عن میتک بصدقه فیجئ بها ملک من الملائکه فی أطباق من نور فیقف على رأس القبر فینادی : یا صاحب القبر الغریب، إن أهلک قد أهدوک هذه الهدیه فأقبلها، فیدخلها فی قبره، فیقول: جزى الله أهلی عنّی خیراً، وأما القبر الذی یلیه، فیقول: أما أنا فلم.. .. مالاً ولا ولداً ولا أحداً یذکرنی بخیر وهو مهموم حزین، والذی تصدّق عنه فرح بالهدیه .
هدیه الأحیاء إلى الأموات وما یصل إلیهم للهکاری (ص: ۱۷۱) / التذکره للقرطبی – (۱ / ۹۶)
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمود : وقتی از طرف درگذشته ات چیزی را انفاق می نمایی یکی از ملائکه مأمور می شود که پاداش آن را در طبق هایی از نور قرار داده و کنار قبر آن میّت ببرد و او را بخواند و به او بشارت دهد که خانواده ات این هدیه را فرستاده اند و او پس از دریافت به همراه خود داخل قبر می برد و می گوید : خداوند به خانواده ام جزای خیر بدهد و امّا صاحبِ قبری که نزدیک اوست و کسی برایش کاری انجام نداده با دنیایی از غم و اندوه می گوید : کسی به یاد من نیست و امّا آن کسی که برایش انجام داده اند خوشحال است .
۴ . یکی از وارستگان به نام « ابو قلابه » می گوید : همسایه ای داشتم مدّتی بود از دنیا رفته بود ، و تنها یک پسر از او باقی مانده بود و او هم ناصالح . شبی در عالمِ خواب دیدم ، به قبرستان رفتم مشاهده کردم قبرها شکافته شد ، و مردگان از قبرها بیرون آمده اند و در پیش روی هرکدام طبقی از نور گذاشته شده ، و آنها به خاطرِ آن طبق نور شادمان هستند ، در این میان ناگهان چشمم به همسایه ام افتاد ، دیدم طبق نور در پیش روی او نیست ، علّت آن را پرسیدم ، در جواب گفت : این مردگان هرکدام فرزندی صالح و یا بستگان و دوستان صالح دارند که برای آنان خیرات نموده و یا دعای خیر می کنند ، ولی من یک پسر دارم و او نیز ناصالح است و به فکر من نیست ، از این رو از طبق نور محروم شده ام و به همین جهت در نزد این مردگان که همسایه من هستند خجالت می کشم . ابو قلابه می گوید : هنگامی که از خواب بیدار شدم نزد پسر همسایه رفتم و ماجرا را تعریف کردم . او تحت تأثیر قرار گرفت و توبه نمود و همواره برای پدرش خیرات نموده و دعا می کرد . پس از مدّتی ، دوباره همان خواب را دیدم که مردگان از قبرها بیرون آمده و در پیش روی هرکدام طبق نوری قرار دارد ، این دفعه همسایه ام را دیدم که در پیش رویش طبقی از نور که روشنتر از همه طبق ها بود قرار دارد ، به من رو کرده و گفت : ای ابوقلابه خداوند به تو جزای خیر عنایت فرماید که پسرم را هدایت کردی و مرا از خجالتِ همسایگان نجات دادی و به من خیر رساندی .
عالم برزخ در چند قدمی ما ، محمّد محمّدی اشتهاردی ، ص ۲۱۴
۵ . عَنِ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ علیهماالسلام أَنَّهُمَا کَانَا یُؤَدِّیَانِ زَکَاهَ الْفِطْرَهِ- عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام حَتَّى مَاتَا وَ کَانَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیهماالسلام یُؤَدِّیهَا عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ علیهماالسلام حَتَّى مَاتَ وَ کَانَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام یُؤَدِّیهَا عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام حَتَّى مَاتَ: قَالَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ علیهماالسلام: أَنَاأُؤَدِّیهَاعَنْأَبِی علیه السلام .
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل / ج۲ / ۱۱۶ / ۲۰ – باب استحباب الصلاه عن المیت و…
حضرت صادق علیه السلام می فرماید : امام حسن و امام حسین علیهماالسلام تا آخرِ عمرشان از طرفِ پدرشان علی بن ابی طالب علیه السلام زکات فطره پرداخت می کردند وحضرت علی بن الحسین علیهماالسلام تا آخر عمرشان از طرفِ پدرشان امام حسین علیه السلام این عمل را انجام می دادند و حضرت باقر علیه السلام از طرفِ پدرشان امام سجّاد علیه السلام انجام می دادند و من از طرفِ پدرم امام باقر علیه السلام این کار را انجام می دهم .
۶ . یکی از مسلمانانِ کارگر بیمارشد ، نذر کرد که اگر سلامتی خود را باز یابد ، مزد کار روزهای جمعه اش را به نیّت پدر و مادرش که از دنیا رفته بودند صدقه دهد . او پس از سلامتی به این نذرش وفا می کرد . در یک روز جمعه هرچه تلاش کرد کاری پیدا نکرد از یکی از علما پرسید چه کنم ؟ آن عالم فرمود : برو درب منازل بگرد هرکجا پوست میوه ای یافتی آن را تمیز کن و به حیوانات به نیّت پدر و مادرت بده . او به این دستور عمل کرد . شبِ شنبه پدر و مادرش را در عالمِ خواب دید که با شادمانی بسیار ، به او گفتند : ای فرزند ! ثوابِ پوست میوه هایی که به حیوانات دادی به رسید و ما را خشنود ساختی ، خدا تو را خشنود سازد .
عالم برزخ در چند قدمی ما ، محمّد محمّدی اشتهاردی ، ص ۲۰۵
۷ . آیت الله مجتهدی قدّس سرّه فرمودند : دقّت کنید که پدر و مادرتان را راضی نگهدارید اگر وضع مالی تان خوب است برایشان گوسفند بکشید و خیرات بدهید . هر چیزی که پدر و مادرتان در زمان حیات دوست داشته اند برایشان خیرات بدهید که به آنها می رسد . مثلاً پدرتان آش رشته دوست داشته ، آش رشته برایش خیرات کنید . کوفته دوست داشته ، کوفته بپز ، یکی دو تا بده درِ خانه همسایه ها ، زرشک پلو با مرغ دوست داشته ، بپز و همان را بده ، هرچه پدر و مادرتان دوست داشتند ، همان را برایشان خیرات کنید . به آنها می رسد .
در محضر مجتهدی ، ص ۳۵ / بررسی گناهان کبیره ، ص ۱۵۶
۸ . امیری در خراسان از دنیا رفت ، پسرش او را در خواب دید و به او گفت : ای امیر ، پدر گفت : به من نگو « ای امیر » زیرا امارت و ریاستِ من از دست رفت بلکه به من بگو « ای اسیر » ، ای فرزند مهربانم هر زمان غذا خوردی به ما نیز غذا برسان . فرزند پرسید چگونه ؟ گفت : اندکی از آن غذا را با این قصد که ثوابش به ما برسد ، پیش سگ و گربه بینداز ، که من خیلی به این ثواب ها نیازمندم .
عالم برزخ در چند قدمی ما ، محمّد محمّدی اشتهاردی ، ص ۱۳۸ / منازل الآخره ، ص ۳۱
۹ . نویسنده کتاب معاد شناسی ، (علامه حسینی تهرانی) نقل می کند : « در آن هنگام که در نجف اشرف مشغول تحصیل بودم ، عصر پنجشنبه ای برای زیارتِ اهل قبور ، به وادی السلامِ نجف رفتم ، در آنجا آیت الله حاج آقا بزرگ تهرانی را دیدم ، به خدمتش رفته و سلام کردم و با همدیگر فاتحه می خواندیم و راه می رفتیم … هنگام بازگشت ، همراه ایشان بودم ، در راه فرمودند : هنگامی که کودک بودم ، منزل ما در تهران ، محلّه پامنار بود ، چند روز بود که مادر بزرگم (مادر پدرم) از دنیا رفته بود ، روزی مادرم درخانه آلبالو پلو پخته بود ، در آشپزخانه صدای سائلی را شنید ، تصمیم گرفت نثارِ روحِ مادر بزرگم ( که تازه از دنیا رفته بود ) مقداری از آن البالو پلو به آن فقیر سائل بدهد ولی ظرف تمیز در دسترس نبود ، با شتاب برای اینکه سائل از درِ خانه رد نشود ، مقداری از آن آلبالو پلو را در ظرفی که در حمّام برای ریختن آب از آن استفاده می شد ریخته و به سائل داد ، و هیچ کسی از این موضوع ، آگاه نشد . نیمه شب پدرم از خواب بیدار شد و مادرم را بیدار کرد و گفت : امروز چه کار کردی ؟ مادرم گفت : نمی دانم . پدرم گفت : هم اکنون مادرم را در خواب دیدم و به من گله کرد و گفت : من از عروس خود گله دارم ، امروز آبروی مرا در نزد مردگان برد ، غذای مرا با ظرف حمّام فرستاد . مادرم هرچه فکر کرد چیزی یادش نیامد ، ناگهان متوجّه شد که مقداری آلبالو پلو در ظرف حمّام به سائل داده است ، و در عالمِ برزخ غذای آن مرحومه شده است آنگاه آیت الله حاج آقا بزرگ فرمودند : هراحسانی که انسان انجام می دهد ، باید با کمال احترام و تجلیل نسبت به مستمند باشد .
عالم برزخ در چند قدمی ما ، محمّد محمّدی اشتهاردی ، ص ۱۸۳
(۵) خدمات اجتماعی
مرحوم حجه الاسلام و المسلمین حاج میرزا علی آقا محدّث زاده (فرزند محدّث بزرگوار مرحوم شیخ عباس قمی مؤلف کتاب معروف مفاتیح الحنان ) نقل فرمود : موقعی که نجف بودم ، با برادرم قرار گذاشتیم که به نوبت هر شبِ جمعه یک کوزه آب در صحن مطهّر حضرت امیر علیه السلام جهتِ پدرمان خیرات کنیم . شبی مرحوم پدرم را در خواب دیدم که زبانش نزدیک بود از شدّتِ عطش بیرون بیاید ، به پدرم عرض کردم چه شده ؟ فرمود: تشنه ام . عرض کردم : آب اینجا هست میل بفرمایید . فرمودند : از آبِ در صحن مطهّر می خواهم بنوشم . از خواب بیدار شده و از برادرم پرسیدم : دیشب شما به نوبتِ خود ، آیا عمل کردید یاخیر ؟ برادرم گفت : نه ! با رفقا گرم صحبت شدم و فراموشم شد در صحن آب را به زائرین حضرت برسانم .
روزنه هایی از عالم غیب ، آیت الله خرازی ، ص ۱۹۰
(۶) دعا کردن برای آنان
۱ . قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلّم : أَهْدُوالِمَوْتَاکُمْ فَقُلْنَا یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَا هَدِیَّهُ الْأَمْوَاتِ ؟ قَالَ : الصَّدَقَهُ وَ الدُّعَاءُ.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل / ج۲ / ۴۸۴
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم فرمودند : هدیه برای مردگانتان بفرستید . عرض کردیم : ای رسول خدا ، هدیه ی اموات چیست ؟ فرمودند : صدقه و دعا .
۲ . قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم : ما المیت فى قبره إلا شبه الغریق المتغوث ینتظر دعوه من أب أو أم أو ولد أو صدیق ثقه فإذا لحقته کان أحب إلیه من الدنیا وما فیها وإن الله لیدخل على أهل القبور من دعاء أهل الدنیا أمثال الجبال وإن هدیه الأحیاء إلى الأموات الاستغفار لهم والصدقه عنهم .
جامع الأحادیث ۱۸/ ۴۳۴
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم می فرمایند : میّت در قبرش همانند شخصی است که در حال غرق شدن و استغاثه نمودن است ، پیوسته در انتظار دعایی از طرفِ پدر و مادر یا فرزند یا دوست مورد اطمینان می باشد ، و آن گاه که دعا و لطفِ آن شخص به او برسد برای او از دنیا و همه آنچه در آن است محبوبتر است ، و همانا خداوند عزّوجلّ از دعای مردمِ دنیا همانند کوهها بر ساکنان قبور ، لطف و رحمت می فرستد، و هدیه آنان که در قید حیاتند برای آنان که از دنیا رفته و رهین قبرند ، استغفار و تصدّق است .
۳ . آیت الله مجتهدی قدّس سرّه فرمودند : دقّت کنید که پدر و مادرتان از شما راضی باشند . اگر از دنیا رفته اند ، سحرها در نماز شب برایشان دعا کنید ، اگر این کار را بکنید ، آنها هم برای شما دعا می کنند .
بررسی گناهان کبیره ، ص ۱۵۶ / در محضر مجتهدی ، ص ۳۵
(۷) تلاوت قرآن برای آنان
۱ . آیت الله مجتهدی قدّس سرّه فرمودند : من هرشب یک سوره قرآن برای پدر و مادرم می خوانم . شماهم یاد بگیرید . اگر پدر و مادرتان از دنیا رفته اند ، هرشب برایشان قرآن بخوانید ، به یادشان باشید . مقیّد باشید . من موقع سحر برای پدر و مادرم دعا می کنم قم سرِ خاکشان می روم ، خیلی مؤثر است .
بدیع الحکمه ، ص ۲۵۸
۲ . آیت الله مجتهدی قدّس سرّه می فرمودند : فاتحه ای که شما برای پدر و مادرتان می خوانید و حمد و سوره ای که برایشان می خوانید به آنها می رسد . یکی از خویشان ما می گفت : « من سر قبرپدرم در امام زاده عبدالله در حالِ فاتحه خواندن بودم که یک عدّه هندی از مقابلم گذشتند . من حواسم پرت شد و مشغول تماشای آنها شدم و حمد و سوره ام را بدون حضور قلب خواندم . همان شب پدرم را در خواب دیدم که به من می گفت : « این چه حمد و سوره ای بود که برایم خواندی ؟! » .
در محضر مجتهدی ، ص ۳۵
(۸ ) به نیابت آنان زیارتِ اولیای دین رفتن ویا اهداء ثوابش را به آنان نمودن
یکی از علمای بزرگ فرموده اند : هر وقت برایم مشکل علمی پیش می آمد به زیارت حضرت معصومه علیها السلام می رفتم و پس از زیارت و خواندنِ دو رکعت نماز مشکلم حل می شد منتها قبل از آن هم یک کاری می کردم و آن اینکه می گفتم خدایا ثواب زیارتم را به روح پدر و مادرم تقدیم می کنم من احساس می کنم اینکه مشکلاتم حل می شد به خاطر همین بود من به نیّتِ پدر و مادرم زیارت می کردم .
(۹) گفتن ذکر و صلوات به نیابتِ آنان و یا اهداء ثواب آنها به آنان
شهید شیرعلی راشکی قدّس سرّه برای ادای فریضه نماز همیشه به مسجد می رفت با آنکه فاصله مسجد تا خانه زیاد بود ، همیشه این راه را پیاده طی می کرد . وقتی به او گفتم که برای رفت و آمد از وسیله نقلیه استفاده کند ، می گفت : « به وسیله احتیاجی نیست ، این جوری بهتر است ؛ چون وقتی از خانه به مسجد می روم ، بین راه هزار صلوات برای پدرم می فرستم و وقتی به خانه باز می گردم هزار صلوات برای مادر … » .
سیره شهدای دفاع مقدّس (۱۲) مهربانی و همگامی با خانواده ، ص ۱۱۰
(۱۰) نوشتن مطالب مفید برای استفاده دیگران در کتاب ، روزنامه ، مجله و به خصوص در فضای مجازی
علامه طباطبایی قدّس سرّه نویسنده تفسیر شریف « المیزان » فرموده اند : برادرم سید محمد حسن الهی قاضی طباطبایی ، شاگردی داشت که به او درس فلسفه می گفت .آن شاگرد احضار روح می نمود و برادرم توسّط آن شاگرد با بسیاری از ارواح تماس پیدا می کرد . برادرم می گفت ما به وسیله این شاگرد با بسیاری از ارواح ارتباط برقرار می نمودیم و مشکلات کتاب های حکمت را از مؤلّفان آن می پرسیدیم . یک بار که با افلاطون تماس گرفته بودیم این دانشمند گفته بود : شما قدر و قیمت خود را بدانید که می توانید در روی زمین « لا اله الا الله » بگوئید ما در زمانی بودیم که بت پرستی تا بدان حدّ غلبه کرده بود که نمی توانستیم این ذکر را آشکارا بر زبان جاری کنیم . ما روح بسیاری از علما را حاضر کردیم و سؤالاتی نمودیم مگر روح دو نفر را که نتوانستیم احضار کنیم یکی روح سیّد بن طاووس و یکی روح سیّد بحر العلوم ؛ زیرا این دو نفر گفته بودند که ما وقف حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام هستیم و ابداً مجالی برای پایین آمدن نداریم علامه طباطبایی در ادامه می افزاید : از عجایب و غرایب این بود که نامه ای از تبریز از جانب برادر ما به قم آمد که در آن نوشته بود : « شاگرد مزبور روح پدرمان را احضار کرده و به سؤالی هم جواب داده است و در ضمن از شما ( علامه طباطبایی ) گله داشته اند که در ثواب تفسیری که نوشته اید ( تفسیر المیزان ) ایشان را شریک نکرده اید » علامه فرموده اند : من تصوّر می کردم آخر ، کارهای ما چه ارزشی دارد که پدرم را در آن سهیم کنم . ولی با رسیدنِ این نامه منفعل و شرمنده شدم و لذا به پروردگار عرض کردم : خدایا اگر این تفسیر ما در نزد تو قابل قبول است و ثوابی دارد ، من ثواب آن را به روح پدر و مادرم هدیه نمودم . هنوز این مطلب را در پاسخ نامه برادرم به تبریز نفرستاده بودم که پس از چند روز نامه ای از برادرم رسید که در آن چنین آمده بود : « این بار روح پدر را احضار کرده و با پدر صحبت کردیم ایشان فرمودند : خدا عمرش بدهد سیّد محمد حسین ، هدیه ما را فرستاد » .
گنجینه معارف ، ج ۳ ، ص ۱۸۱
زمان هایی که برای خیرات کردن تاکید بیشتری شده است
هر چند همه ی زمان ها و تمامی شب و روزها برای اهدای خیرات برای اموات مناسب است ، ولی کارها در بعضی از زمان ها اجر و پاداش بیشتری دارد مانند :
۱ . عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ علیهما السلام أَنَّهُ قَالَ : الْأَعْمَالُ تُضَاعَفُ یَوْمَ الْجُمُعَهِ فَأَکْثِرُوا فِیهَا مِنَ الصَّلَاهِ وَ الصَّدَقَهِ وَ الدُّعَاءِ.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل / ج۶ / ۶۴ / ۳۲ – باب وجوب تعظیم یوم الجمعه …
حضرت باقر علیه السلام فرمودند : کارها در روز جمعه اجرش مضاعف است پس در آن روز نماز و دعا و صدقه بسیار انجام دهید .
۲ . قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام : الصَّدَقَهُ لَیْلَهَ الْجُمُعَهِ بِأَلْفٍ وَ الصَّدَقَهُ یَوْمَ الْجُمُعَهِ بِأَلْفٍ وَ قَالَ لَیْلَهُ الْجُمُعَهِ وَ یَوْمُ الْجُمُعَهِ فِی الْفَضْلِ سَوَاءٌ.
بحار الأنوار (ط – بیروت) / ج۸۶ / ۲۸۲ / باب ۲ فضل یوم الجمعه و لیلتها و ساعاتها
حضرت صادق علیه السلام می فرماید : صدقه در شبِ جمعه هزار برابر و تصدّق در روز جمعه نیز هزار برابر اجر و حسنه دارد . و شب و روز جمعه در فضیلت مساوی اند .
۳ . عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: الصَّدَقَهُ لَیْلَهَ الْجُمُعَهِ وَ یَوْمَهَا بِأَلْفٍ وَ الصَّلَاهُ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ لَیْلَهَ الْجُمُعَهِ بِأَلْفٍ مِنَ الْحَسَنَاتِ وَ یَحُطُّ اللَّهُ فِیهَا أَلْفاً مِنَ السَّیِّئَاتِ وَ یَرْفَعُ فِیهَا أَلْفاً مِنَ الدَّرَجَاتِ وَ إِنَّ الْمُصَلِّیَ عَلَى النَّبِیِّ وَ آلِهِ فِی لَیْلَهِ الْجُمُعَهِ یَزْهَرُ نُورُهُ فِی السَّمَاوَاتِ إِلَى یَوْمِ السَّاعَهِ وَ إِنَّ مَلَائِکَهَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی السَّمَاوَاتِ لَیَسْتَغْفِرُونَ لَهُ وَ یَسْتَغْفِرُ لَهُ الْمَلَکُ الْمُوَکَّلُ بِقَبْرِ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ إِلَى أَنْ تَقُومَ السَّاعَهُ.
المقنعه / ۱۵۶ ، باب العمل فی لیله الجمعه و یومها …..
حضرت صادق علیه السلام می فرماید : صدقه و انفاق در شبانه روز جمعه هزار برابر است و صلوات بر محمّد و آل محمّد در شبانه روز جمعه هزار برابر پاداش دارد و سبب می شود هزار لغزش جبران شده و هزار درجه بر درجات شخص افزوده گردد و نورِ صلوات فرستنده در آسمان ها می درخشد و ملائکه ی آسمان ها و ملکی که مأموریّتش بودن در کنار قبر رسول خدا صلی الله علیه وآله و سلم است تا روز قیامت برای او استغفار می نمایند .
۴ . قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلّم : إِنَّ شَهْرَ رَمَضَانَ شَهْرٌ عَظِیمٌ یُضَاعِفُ اللَّهُ فِیهِ الْحَسَنَاتِ .
وسائلالشیعه ، ج : ۱۰ ص : ۳۱۳
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم فرمود : همانا ماه رمضان ماهِ بزرگی است که پاداش خوبی ها در آن افزایش پیدا می نماید .
۵ . عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلّم یَقُولُ : مَنْ صَلَّى رَکْعَتَیْنِ فِی رَمَضَانَ تُحْسَبُ لَهُ ذَلِکَ بِسَبْعِمِائَهِ أَلْفِ رَکْعَهٍ فِی غَیْرِ رَمَضَانَ
مستدرکالوسائل ، ج ۷ ، ص ۴۲۲
عبد الله بن مسعود می گوید از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلّم شنیدم که می فرمود : هرکس در ماه رمضان دو رکعت نماز بگزارد برابر با هفتصد هزار رکعت در غیر ماه رمضان است .
۶ . عَنْ أَبِی الْحَسَنِ عَلِیِّ بْنِ مُوسَى الرِّضَا علیهما السلام قَالَ : مَنْ قَرَأَ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ آیَهً مِنْ کِتَابِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ کَانَ کَمَنْ خَتَمَ الْقُرْآنَ فِی غَیْرِهِ مِنَ الشُّهُور .
بحارالأنوار ، ج ۹۳ ، ص۳۴۱ ، باب ۴۶- وجوب صوم شهر رمضان و فضله .
حضرت علی بن موسی الرضا علیهماالسلام فرمود : هرکس یک آیه از کتابِ خداوندِ عزّوجلَ در ماهِ رمضان قرائت کند برابر با یک ختم قرآن در ماه های دیگر است .
۷ . عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلّم یَقُولُ : مَنْ تَصَدَّقَ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ بِصَدَقَهٍ مِثْقَالِ ذَرَّهٍ فَمَا فَوْقَهَا کَانَ أَثْقَلَ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ مِنْ جِبَالِ الْأَرْضِ ذَهَباً تَصَدَّقَ بِهَا فِی غَیْرِ شَهْرِ رَمَضَانَ .
مستدرکالوسائل ، ج : ۷ ص : ۱۸۸
عبد الله بن مسعود می گوید : از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم شنیدم که می فرمود : هرکس در ماهِ رمضان به اندازه ی ذرّه ای و بیشتر در راه خداوند انفاق داشته باشد در نزد خداوند از وزنِ همه ی کوه های زمین که چیزی در غیر ماهِ رمضان انفاق کند سنگین تر است .
چند نکته ی مهم
۱ . آیت الله مجتهدی قدّس سرّه فرمودند : … اگر پدر و مادر شما خوب نبوده ، بی نماز بوده ، امّا الان از دنیا رفته ، باید سر قبرش بروی ، برایش خدا بیامرزی بگویی ، دعا کنی ، از خدا بخواهی که : خدایا از گناهان پدرم بگذر ، نمازهای قضایش را خودت بخوانی و اگر پول داری ، پول بدهی تا برایش نماز قضا بخوانند . اینها اثر دارد . او از دنیا رفته ، امّا وقتی شما سر قبرش می روی ، خوشحال می شود .
بدیع الحکمه ، ص ۱۶۴
۲ . صاحب کتاب شریف « لئالی الاخبار » نسبت به اهداء ثواب نمازهای مستحبّی و کارهای خیرِ دیگر به اموات چنین می فرمایند : « بهتر است آنچه می خواهد به میّت هدیه کند به خصوص اگر نماز باشد آنرا به یکی از معصومین علیهم السلام بلکه به جمیع آنها هدیه نموده و بعد ثوابِ آن را برای میّت قرار دهد که در حدیث از حضراتشان چنین آمده است :
عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْبَجَلِیِّ بِإِسْنَادِهِ یَرْفَعُهُ إِلَیْهِمْ علیهم السلام قَالَ: مَنْ جَعَلَ ثَوَابَ صَلَاتِهِ لِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلّم وَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْأَوْصِیَاءِ مِنْ بَعْدِهِ علیهم السلام أَضْعَفَ اللَّهُ لَهُ ثَوَابَ صَلَاتِهِ أَضْعَافاً مُضَاعَفَهً حَتَّى یَنْقَطِعَ النَّفَسُ وَ یُقَالُ لَهُ قَبْلَ أَنْ یَخْرُجَ رُوحُهُ مِنْ جَسَدِهِ یَا فُلَانُ هَدِیَّتُکَ إِلَیْنَا وَأَلْطَافُکَلَنَا فَهَذَا یَوْمُ مُجَازَاتِکَ وَ مُکَافَاتِکَ فَطِبْ نَفْساً وَ قَرَّ عَیْناً بِمَا أَعَدَّ اللَّهُ لَکَ وَ هَنِیئاً لَکَ بِمَا صِرْتَ إِلَیْه .
لئالی الاخبار ، ج ۴ ، ص ۲۶۱/ وسائل الشیعه ؛ ج۸ ؛ ص۱۶۹
از معصوم علیه السلام نقل شده است که هرکس ثواب نمازش را برای پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم و امیرمؤمنان و اوصیای معصومش علیهم السلام قرار دهد خداوند مضاعف گرداند ثواب آن نماز را چندان که از شمردنِ آن نََفََس منقطع گردد ، و پیش از آنکه لحظه واپسین زندگی اش فرا رسد به او گویند : فلانی ، هدیه و محبّت تو به ما رسید و امروز روزی است که تو را پاداش دهیم و مکافات نماییم ، دل خوش دار و دیده ات روشن باد در سایه آنچه خداوند برای تو آماده نموده ، و گوارای تو باد نعمت و کرامتی که به سوی آن می روی .
۳ . عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَهَ فِی أَصْلِهِ وَ هُوَ مِنْ رِجَالِ الصَّادِقِ وَ الْکَاظِمِ علیهماالسلام قَالَ : سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ یَحُجُّ وَ یَعْتَمِرُ وَ یُصَلِّی وَ یَصُومُ وَ یَتَصَدَّقُ عَنْ وَالِدَیْهِ وَ ذَوِی قَرَابَتِهِ قَالَ لَا بَأْسَ بِهِ یُؤْجَرُ فِیمَا یَصْنَعُ وَ لَهُ أَجْرٌ آخَرُ بِصِلَهِ قَرَابَتِهِ قُلْتُ إِنْ کَانَ لَایَرَى مَا أَرَى وَ هُوَ نَاصِبٌ قَالَ یُخَفَّفُ عَنْهُ بَعْضُ مَا هُوَ فِیهِ.
وسائل الشیعه / ج۸ / ۲۷۸ / ۱۲ – باب استحباب التطوع بالصلاه و …
علی بن حمزه به حضرت کاظم علیهاالسلام عرض کرد: کسی از طرف پدر و مادر و خویشانش حج و عمره می آورد ، نماز و روزه می گزارد ، صدقه می دهد ، [ این کار چه حکمی دارد ؟ ] فرمودند : مانعی ندارد و در انجام این امور اجر و پاداش عایدش می گردد مضاف بر پاداشی که به واسطه ی صله ی رحم به او داده می شود . گوید : به حضرتش عرض کردم : هر چند [ آن کسی که من این کارهای خیر را برای او انجام می دهم ] با من هم عقیده نباشد ، بلکه حتّی اهل نصب وعداوت و دشمنی با خاندان رسالت باشد [ باز هم برای او مفید است ] ؟ ! فرمودند : آری ، موجبات کم شدنِ و سبکی گرفتاری و عقوبتِ او در آن عالم فراهم می آید .
