دانستنیهای هاری

دکتر محمد لطفی زاده دامپزشک و مؤلف کتاب دانستنی های هاری برای صاحبان سگ و گربه:
  هاری از کشنده ترین بیماریهاست و از دیرباز موجب وحشت مردم جهان بوده است. خواندن این مطلب را به افرادی که از سگ یا گربه نگهداری میکنند و میخواهند درباره این بیماری و نحوه محافظت خود و حیوان مورد علاقهشان اطلاع داشته باشند، توصیه میکنیم.
بیماریهای عفونی توسط باکتریها، ویروسها، انگلها و قارچها ایجاد میشوند. در این میان عامل ایجاد هاری ویروس است و به این دلیل آنرا یک بیماری ویروسی میدانند. ویروسها را بر اساس ویژگی آنها به خانواده های مختلف تقسیم میکنند. در هر خانواده هم بر اساس خصوصیات مشابه، ویروسها را در جنسهای گوناگون قرار میدهند. ویروس عامل بیماری هاری به خانواده رابدوویریده و جنس لیساویروس تعلق دارد. این خانواده را از آن جهت به این نام میخوانند که رابدوس به معنای استوانهای است و ویروسهای این خانواده هم فشنگی شکل هستند.
ویروسها، از جمله ویروس عامل هاری اغلب به غشای سلول میزبان چسبیده و در آن نفوذ میکنند و بدون پرداخت کرایه در این خانه رایگان سکونت گزیده و تکثیر میشوند. سپس سراغ سلول بعدی میروند و روز از نو و روزی از نو!
بیماری هاری سابقه زیادی دارد، بهطوری که ۲۳۰۰ سال قبل از میلاد حضرت مسیحع در مصر و یونان باستان وجود داشت و ارسطو هم از آن مطلع بوده است. در سال ۱۸۸۵ پیش از شناخت ماهیت دقیق این ویروس، لویی پاستور بر ضد آن واکسن تهیه کرد که این امر سرآغاز تحقیقات گسترده ای در این زمینه شد.
ویروس هاری میتواند همه حیوانات خونگرم را مبتلا کند و با کمی اغماض این ابتلا در همه موارد به مرگ حیوان میانجامد. هاری سگ در آفریقا، آسیا، آمریکای لاتین و خاورمیانه شایع است، ولی در آمریکای شمالی و اروپا هاری سگ محدود به حیاتوحش است. تا سالها راسوها در آمریکا بیشترین چهره هاری را نشان میدادند، اما از سال ۱۹۹۰ میلادی به بعد راگونها گوی سبقت را از راسوها ربودند و رکورد بیشترین تعداد حیوانات هار را در ایالات متحده به خود اختصاص دادند.انتقال بیماری در حیوانات عمدتا از راه تماس بزاق مملو از ویروس با بافتها و معمولا به وسیله گاز گرفتن یک حیوان هار رخ میدهد. البته گاهی هم از راه تماس بزاق آلوده با زخم تازه، عفونت منتقل میشود. ممکن است سگ و گربه آلوده، ویروس را چند روز قبل از ظهور علائم بالینی دفع کنند. انتقال هاری از گربه به گربه شناخته شده نیست و حتی ویروس مخصوص ایجاد هاری در گربه هم شناسایی نشده است. گربه ها عموما هاری را از سایر حیوانات میگیرند.
در سگها دوره کمون یا نهفتگی بیماری عموما ۲۱ تا ۸۰ روز است. منظور از دوره کمون هم از زمان ورود ویروس به بدن تا ظهور علائم بالینی است. البته در صورتی که محل گازگرفتگی در سر یا صورت یا نزدیک به مغز باشد، این دوره کوتاهتر و هر چه این فاصله دورتر شود دوره کمون نیز طولانیتر میگردد. ویروس از راه اعصاب محیطی به سمت نخاع و از آن به سمت مغز میرود. پس از رسیدن به مغز، ویروس بعد از تکثیر از راه رشته های عصبی به غدد بزاقی میرود. وقتی ویروس به غدد بزاقی برسد، حیوان از طریق بزاق خود قادر است عفونت را منتقل کند. به همین دلیل است که هاری با گازگرفتن حیوان هار منتقل میشود.
نشانه های بیماری هاری در سگ و گربه در سه مرحله ممکن است بروز یابد که عبارتند از:
الف)مرحله اولیه: معمولا یک تا ۳ روز به طول میانجامد و یکسری علائم مبهم درگیری سیستم اعصاب مرکزی وجود دارد.
ب)مرحله تهییج
ج)مرحله فلجی
در حیواناتی که علائم مرحله تهییج بروز یابد درگیر شکل خشمگین هاری میشوند، در صورتی که اصطلاح هاری آرام زمانی اطلاق میشود که علائم رفتاری ناشی از بیماری حداقل بوده و حیوان فقط فلجی را نشان دهد. تغییرات رفتاری شامل بیاشتهایی ناگهانی، خشمگین و عصبی شدن حیوان و حمله بدون ترس به انسان و حتی هر جنبنده دیگری است. در این شکل هاری، حیوان عصبی است و مردمک چشمش هم متسع است. فلجی ابتدا با فلج حلق و عضلات صورت همراه با ریزش فراوان بزاق از دهان و ناتوانی در بلع ظاهر میشود. مرحله فلجی بسرعت پیشرفت میکند و اغما و مرگ گریبان حیوان را میگیرد.هر خشونت حیوان را نباید به حساب هاری گذاشت! مثلا برخی نژادهای سگ نظیر بیگل یا تریر به پارس کردن و سروصدا کردن مشهورند یا نژادهایی نظیر دابرمن و شیانلو به نگهبانی و حمله شناخته میشوند. به یاد داشته باشید تزریق واکسن هاری در سن ۳ ماهگی در کلینیک معتبر دامپزشکی و توسط دکتر دامپزشک و تکرار سالانه یا هر ۳ سال یک بار آن در سالهای بعد که به تصمیم و توصیه دامپزشک مربوط است نقش مهمی در پیشگیری از ابتلای حیوان به این بیماری دارد.
راه اصلی ابتلای انسان به هاری، گازگرفتگی توسط حیوانات مبتلاست. دوره کمون هاری در انسان بین ۴ روز تا ۱۹ سال هم گزارش شده ولی معمول آن ۲۰ تا ۹۰ روز است. استرس، درمان با کورتونها و نزدیکی محل گزش به مغز میتواند این دوره را کوتاه کند. نشانه های هاری در انسان عبارتند از:
الف)مرحله اولیه که ۲ تا ۱۰ روز طول میکشد و علائمی نظیر تشنج، توهم، تب و برخی علائم حاد تنفسی یا گوارشی بروز میکند.
ب)مرحله حاد عصبی که ۲ تا ۷ روز طول میکشد و علائم اختصاصی هاری شامل افزایش فعالیت، توهم، سفتی عضلات و فلجی ظاهر میشوند. ترس از آب بین مردم شاخص این مرحله است و بالاخره مرحله اغماء که تا ۲ هفته هم ممکن است طول بکشد و متعاقب آن، مرگ رخ میدهد.
برای پیشگیری از ابتلای به هاری لازم است دامپزشکان، کارکنان آزمایشگاه ها و کسانی که به مناطق اندمیک بیماری هاری سفر میکنند و صاحبان حیوانات خانگی با مراجعه به انستیتو پاستور علیه این بیماری واکسینه شوند. برای کسانی که از سوزن سرنگ وحشت دارند، باید گفت این واکسن ۳ بار در روزهای صفر، ۷ و ۲۱ در عضله بازو تزریق میشود و مطمئن باشید درد آنچنانی احساس نخواهید کرد.
اگر فردی مورد گازگرفتگی حیوان هار قرار گرفت، باید سریعا به مرکز درمانی منتقل شود و قبل از آن از بستن زخم جدا خودداری کرده و تنها محل گزش را با آب و صابون به مدت ۱۵ دقیقه شستشو داد.
بد نیست گذری هم بر دستورالعمل سازمان جهانی بهداشت برای کنترل هاری داشته باشیم.
– راحت کردن حیواناتی که علائم بالینی دارند و نیز حیواناتی که مورد گازگرفتگی توسط حیوان مشکوک به هاری قرار گرفتهاند.
– قرنطینه و کنترل عبور و مرور سگها و وضع قوانین خاص در این زمینه برای به حداقل رساندن تماس بین سگهای مستعد ابتلا به هاری.
– واکسیناسیون منظم توله سگها و بچه گربه ها با مراجعه به دامپزشک.
– کنترل جمعیت سگهای ولگرد.
– شناسنامهدار کردن سگها و حیوانات خانگی.
باید دانست اگر سگ یا گربهای مورد گازگرفتگی قرار گرفت؛ در صورتی که حیوان واکسن دریافت نکرده و در مواجهه با هاری قرار گرفته؛ باید به شیوه مرگ با شفقت راحت شود. اگر هم حیوان قبلا واکسن هاری دریافت کرده است؛ باید بلافاصله دوباره واکسینه شود و تا ۴۵ روز تحت نظر باشد.
فراموش نکنید بیماری هاری هر چند کشنده و موجب وحشت مردم است، اما با انجام واکسیناسیون بموقع میتوان از ابتلای حیوان و خود به این بیماری جلوگیری به عمل آورد. بدیهی است؛ مراجعه منظم حیوان به کلینیک دامپزشکی معتبر جهت واکسیناسیون طبق برنامه زمانبندی و توصیه شده از سوی دامپزشک و دریافت شناسنامه بهداشتی برای حیوان و مراجعه به انستیتوپاستور برای صاحبان حیوانات خانگی و گروه های در معرض خطر و واکسینه شدن آنها، نقش مهمی در کاهش ترس از این بیماری خواهد داشت تا خیالمان از ابتلا به این بیماری مهلک راحت باشد.