درباره بوسیدن دست دیگران , چه احادیث و روایاتی موجود است؟
در مورد نهی و نکوهش، از بوسیدن دست افراد، احادیثی را می توان در کتب روایی یافت؛ مانند روایت علی بن مزید که نقل می کند: به حضور امام صادق ـ علیه السّلام ـ شرف یاب شدم و دستش را بوسیدم ؛ پس او فرمود : بدان که این کار جز برای پیامبران و اوصیای پیامبران روا نیست.۱ مرحوم مجلسی ( ره ) در توضیح این حدیث می فرماید : این حدیث دلالت بر منع بوسیدن دست غیر معصومین ـ علیه السّلام ـ دارد ؛ لکن ـ با وجود این که حدیث بسیار معتبر نیست ـ صراحتی در حرمت این کار ندارد۲.
حضرت امام رضا ـ علیه السّلام ـ می فرماید: لا یُقبّل الرجل ید الرجل ؛ فإنه قبله یده کالصلاه له کسی دست کسی را بوسه نکند ؛ زیرا که بوسیدن دست او همانند نماز گذاردن در برابر وی است.۳
لکن , با توجه به روایات دیگر , موارد استثنایی وجود دارد. از امام صادق ( ع ) روایت شده است که فرمودند: لا یُقبّل رأسُ أحد و لا یداه ؛ إلا رسول الله أو من اُرید به رسول الله (سر و دست کسی را نباید بوسید به جز رسول خدا , یا کسی که با بوسیدن سر و دست او رسول خدا ـ صلّی علیه و آله ـ قصد شود۴.)
بی تردید , فرزندان رسول خدا و همچنین علما و پیشوایان دینی، با توجّه به این که آنان وارثان پیامبران هستند ـ بر حسب روایات معتبر ـ می توانند، مصداق کسانی که با بوسیدن سر و دست او، رسول خدا ـ صلّی علیه و آله ـ قصد شود، باشند. بوسیدن دست عالمان دینی, به خصوص سادات آنان همان تعظیم شعائر اسلامی و اظهار محبّت شخصی به دین اسلام و به مظاهر این دین الهی است. البته اگر کسی به خاطر مطامع دنیوی کار خود را ضایع نکند.
از روایات استفاده می شود که در زمان رسول خدا و ائمه هم این کار انجام می شده.
در استفتاءات شرعی مراجع نیز در جواب پرسش هایی از این قبیل ؛ پاسخ هائی نظیر این که : بوسیدن دست دیگری فی نفسه مکروه است , مگر آن که بوسیدن دست به خاطر رسول الله ـ صلّی الله علیه و آله ـ باشد مثل بوسیدن دست عالم دینی یا دست سادات که در این صورت مطلوبیت دارد , و یا این که : بوسیدن دست از مصادیق احترام است و نسبت به کسانی که احترامشان مستحب است , احترام با دست بوسیدن حاصل می شود.
بنابر این بیان اخیر , بوسیدن دست والدین یا معلّمان و آموزگاران به نشانه ی احترام , گرچه روایت صریحی ندارد , اما از باب این که وجوب و یا استحباب، احترامشان ثابت است ؛ و این کار از جمله نشانه های احترام به شمار می رود ؛ بوسیدن دستشان نیز بالتبع مطلوب است.
در روایات برای احترام به مؤمنین و بزرگان و پیشوایان دینی بیشتر به بوسیدن گونه یا پیشیانی و بین دو چشم توصیه شده است. حضرت فرموده است : و قُبله الأخ علی الخدّ , و قُبله اللإمام بین عینیه (بوسه ی برادر مؤمن بر گونه است و بوسه امام در بین چشمان وی است۱)
از آن چه گذشت نتیجه می گیریم که:
۱. بوسیدن دست غیر از معصومین ـ علیه السّلام ـ به خودی خود کراهت دارد و از آن نهی شده است؛ مگر کسانی که با بوسه زدن بر دستانشان، احترام به معصومین ـ علیه السّلام ـ قصد شود ( مانند سادات و علمای دینی)
۲. اگر بوسیدن دست در عُرف خاصّی نشانه ابراز احترام باشد ؛ این کار، در خصوص کسانی که سفارش به احترام آنان شده است ( همچون والدین و معلمان ) نیز مستحب می شود.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
۱. اصول کافی, کلینی, جلد۲, صفحه ۱۸۵, نشر دارالکتب الاسلامیه , چاپ چهارم , ۱۳۶۵ , هجری , قمری.
۲. بحار الانوار, علامه مجلسی, جلد۷۳, صفحه ۳۹, نشر مؤسسه الوفاء, بیروت, چاپ دوّم, ۱۴۰۳ هجری, ش.
۳. بحار الانوار, علامه مجلسی, جلد ۷۵, صفحه ۳۴۵, نشر مؤسسه الوفاء, بیروت, چاپ دوّم, ۱۴۰۳ هـ , ش.
۴. میزان الحکمه, محمّدی ری شهری , جلد ۳ , صفحه ۲۴۹۴ , انتشارات دارالحدیث , چاپ اول , ۱۳۷۵ , هـ , ش.
پی نوشت ها:
۱ . مجلسی, محمد باقر، بحار الأنوار, بیروت, نشر مؤسسه الوفا, چاپ دوّم, ۱۴۰۳ هـ , ش، ج۷۳, ص۳۹.
۲ . همان.
۳ . مجلسی, محمد باقر، بیروت, نشر مؤسسه الوفا, چاپ دوّم, ۱۴۰۳ هـ , ش، ج۷۵, ص۳۴۵.
۴ . کلینی, محمد بن یعقوب، اصول کافی, نشر دارالکتب الاسلامیه, چاپ چهارم, ۱۳۶۵ هـ , ق، ج۲, ص۱۸۵.
۱ . همان، ص۱۸۶.
