نقش زکات در اقتصاد اسلام و مسلمین
پول در خدمت مصالح اسلام و مسلمین :
پول در تدارک زندگى و اقتصاد مالى و سرنوشت مادى و معنوى بشر نقش بنیانى و اساسى دارد.
بوسیله پول و مال همه نیازمندیهاى مادى و معنوى ، دینى و اخروى بشر تاءمین مى گردد، اما وقتى میزان مال و درهم و دینار از حد معمول و هزینه زندگى بیشتر گردد و به حد نصاب برسد خمس یا زکات بر آن تعلق مى گیرد. تا که اموال و انفسشان تزکیه گردد و پاک شود.
ببینیم امامان معصوم علیه السلام در این مورد چه دستور العملى صادر کرده اند.
از امام باقر علیه السلام در مورد درهم و دینار، پرسیدند، حضرت فرمود:
انه سئل عن الدنانیر و الدرهم و ما عمل الناس فیها .
امام صادق علیه السلام از پدر بزرگوارش ، امام باقر علیه السلام روایت مى کند که از حضرتش پرسیدند از درهم و دینار و آنچه مردم با آن عمل مى کنند؟ حضرت فرمود:
هى خواتیم الله فى ارضه جعلها الله مصلحه لخلقه و بها تستقیم شئونهم و مطالبهم ، فمن اکثر له منها بحق الله فیها و اءدى زکاتها فذک الذى طابت و
خلصت له و من اکثر له منها فبخل بها و لم یؤ د حق الله فیها و اتخذ منها الانیه فذک الذى حق علیه و عیدالله عزوجل فى کتابه یقول الله تعالى : یوم یحمى علیها فى نار جهنم فتکوى بها جباههم و جنوبهم و ظهورهم هذا ماکنزتم لا نفسکم فذوقوا ما کنتم تکنزون (۱۷)
امام باقر علیه السلام فرمود:
درهم و دینار، خواتیم و مهرهاى خداوند در روى زمین است که خداوند آن را براى مصلحت بندگانش قرار داده است ، که بوسیله درهم و دینار بندگان خدا شئون و خواسته هاى خویش را حفظ و هماهنگ مى گردانند و بدست مى آورند، پس کسیکه درهم و دینار، زیاد بدست آورد، حقوق الهى را بپردازد و زکات مال دهد، پس در اینصورت این مال براى او پاک و خالص است و اگر مالدارى بخل ورزد و حق الله را نپردازد و آن را فقط براى دنیاى خویش برگیرد، چنین کسى سزاوار است به عذاب خداوند در کتابش تهدید شود، در آنجا که مى فرماید:
در آن روز که آن درهم و دینار را در آتش جهنم گرم و گداخته کرده ، و با آن صورتها و پهلوها و پشتهاى ایشان را داغ مى کنند (و به آنها مى گویند:) این همان چیزى است که براى خود اندوخته اید، (و گنجینه ساخته اید) پس بچشید چیزى را که براى خود مى اندوختید، روزیکه افروخته مى شود بر آن ها در آتش دوزخ ، پس داغ کرده مى شوند به آنها پیشانیهایشان و پهلوهایشان و پشتهایشان ، این است آنچه نهفته و گنجینه کرده اید براى خودتان ، پس بچشید آنچه گنج کرده اید.
ثروت اندوزان در خطر عظیمند
بعضى از بندگان خداوند اگر مال ندارند مصلحتى است ، چرا که ممکن است از عهده اداء حقوق الهى برنیایند و بعضى از انسانها از مال و دارائى فراوان برخوردارند و به کمال جسارت و وقاحت نمک خورده و نمکدان را مى شکنند و اینان در خطر عظیمند.
در ضمن روایتى از حضرت امام رضا علیه السلام آمده که حضرت فرمود:
ان صاحب النعمه على خطر انه علیه حقوق الله فیها… (۱۸)
براستى صاحب نعمت در خطر است ، چرا که حقوق الهى بر اموال او تعلق مى گیرد و خمس و زکات بر ثروت او واجب مى گردد و چه بسا ایمانى که او را وادار به پرداخت حقوق الهى کند ندارد و یا ضعیف است ، لذا همین نعمت باعث هلاکت او مى شود.
منت خداى را که به پرداخت زکاتم توفیق داد:
حضرت امام رضا علیه السلام در مورد شخص خویش با تاءکید و سوگند، مى فرماید:
والله انه على النعم من الله عزوجل فما اءزال منها على وجل (و حرک یده ) حتى خرج من الحقوق التى تجب لله على فیها .
سوگند به خدا براستى براى من از جانب خداوند عزوجل ثروتى و نعمتى بود، پس على الدوام از آن ثروت در بیم و هراس بودم ، راوى گوید:
حضرت رضا علیه السلام دست مبارکش را بطریقى که حکایت از وحشت و ترس داشت حرکت داد، آنگاه فرمود:
حتى اخرج من الحقوق التى تجب لله على فیها .
تا آنکه حقوق الهى را که بر آن مال تعلق گرفته بود از آن خارج کردم .
راوى گفت : فدایت گردم شما با آن همه قدر و منزلت ، از نعمتى که خداوند به شما عطا فرموده این چنین در خوف و اضطراب هستند؟!
قال : نعم ، فاحمد ربى على ما من به على .(۱۹)
حضرت فرمود: بلى ، سپاسگزارم از پروردگار بزرگ خویش که بر من منت گذاشت و مرا موفق به پرداخت حقوق الهى نمود و مالم را پاک ساخت . و مرا از زیربار دینم رهایى بخشید.
حمد و ثناى الهى از امام رضا علیه السلام در پرداخت حقوق الهى نشان دهنده اهمیت فوق العاده حق الله و حق الناس است که کمیت انسانها در پرداخت آن و تزکیه اموال خویش ، لنگ است و کثیرى از مسلمانان در این رابطه بهلاکت مى رسند.
زکات مهمترین احکام ارزشى اسلام
بزرگترین و مؤ ثرترین عوامل رشد و تکامل فرهنگى و سیاسى و هنرى و… در جامعه متمدن بشرى ، اقتصاد است . اسلام براى حفظ ارزشهاى اقتصادى در جوامع بشرى و حمایت از طبقات مستضعف در میان ملت خویش ، زکات را که یکى از عالیترین خدمات اجتماعى ، اقتصادى است ، مقرر و فرض نموده است که بدینوسیله زکات در تمامى ملل اسلامى مى درخشد و براى ریشه کن کردن فقر عمومى نقش اساسى و بنیانى را ایفاء مى کند، اما اگر طبقات مختلف سرمایه داران و متنفذین مسلمان به این اصل اسلامى عمل نمایند و از عالیترین موهبتهاى الهى ، بندگان محروم او را بهره دهند، تا ریشه فقر و استضعاف از بیخ و بن برکنده شود.
قضیه اى را رفاعه بن موسى نقل مى کند و مى گوید: از امام صادق علیه السلام شنیدم که مى فرمود:
ما فرض الله على هذه الامه شیئا اشد علیهم من الزکوه و فیها تهلک عامتهم .(۲۰)
خداوند بر این امت چیزى را محکمتر و قوى تر از زکات فرض نکرد. و در این زکات که اکثر مردم بهلاکت مى رسند.
بلى !! هرگاه زکات اموال اغنیاء پرداخت شود، فقیرى در عالم اسلام به چشم نخواهد خورد و هرگاه اغنیاء ثروتهاى خود را تزکیه نکنند موجبات هلاکت خود را فراهم آورده اند.
مال حرام تزکیه پذیرنیست .
خمس یا زکات باید از مال حلال و پاک و طیب و طاهر و با قصد قربت براى ذات اقدس احدیث پرداخت گردد، و مال حلال مخلوط به حرام نیز با تخمیس و یا تزکیه پاک و حلال مى نمایند. بنابراین مالى که از کدیمین و عرق جبین تهیه شده و براى تهیه آن زحمتها کشیده شده اگر به حد نصاب برسد وقتى حلال و پاک مى گردد، که خمس یا زکاتش را بپردازند. والا پولى و مالى که از راههاى نامشروع ، و یا از مالهائى که از براى کسب و تحصیل آن زحمتى کشیده نشده و تلاشى بعمل نیامده ، زکات دادن و یا خمس دادن نمى تواند آنرا پاک نماید. خلاصه اینکه مال حرام معین با صاحب و مالک معین ، با خمس و زکات هم پاک و حلال نمى گردد.
با پول سرقت از زائران خانه خدا هم صدقه ؟!!
از حضرت امام حسین علیه السلام این واقعیت را مى خوانیم که فرمود:
انه ذکر عنده عن رجل من بنى امیه انه تصدق بمال کثیر، فقال : مثله مثل الذى سرق الحاج و تصدق بما سرق ، انما الصدقه من عرق جبینه فیها، و اغبر فیها وجهه (۲۱)
وقتى نام یکى از بنى امیه را در محضر امام حسین علیه السلام بردند و گفتند که او مال زیارى را به صدقه داده ، حضرت فرمود:
مثل او مثل کسى است که مال حاجیان و زائران بدزدد و آن مالها را صدقه بدهد، همانا صدقه آنست که از عرق جبین و کدیمین بدست آمده باشد و سپس خمس و یا زکات آن را بپردازد و پوست صورتش در این راه چین و چروک خورده باشد.
حاکى از اینکه در راه بدست آوردن مال چه از راه کسب و چه از راه کشاورزى و کارگرى ، رنج فراوان باید دید، نه اینکه از پولهاى بدون زحمت و حرام و نامشروع از دستگاه بنى اءمیه و مشابه آن تهیه کرده و بخواهد زکات بپردازد و بطوریکه توقع قبولى اداء این فریضه را هم داشته باشد.
حاصل و خلاصه مطلب حضرت امام حسین علیه السلام اینست که خمس و زکات و صدقه باید از مالى پرداخت گردد که از کدیمین و عرق جبین و زحمات فراوان بدست آمده باشد، مثل آن پیر کشاورزى که دست و صورتش چین و چروک خورده و انتظار درو کردن محصول جو و گندم و یا سایر محصولات خویش را مى برد، که انتظار، اشد از مرگ است . (حاکى از اینکه آیا دسترنج یکساله من بدستم مى رسد یا نابود مى گردد؟ و یا به انواع آفات از بین مى رود؟) و یا به انواع آفات از بین مى رود؟) با این ناراحتیها که جوان را پیر مى کند و چین و چروک بدست و صورت مى افتد، پولى و مالى که بدست مى آید خمس و زکاتش طیب و طاهر و از اجر و پاداش فوق العاده اى برخوردار است .
) وسایل الشیعه ج ۶ ص ۱۷.
18) فروع کافى ج ۳ ص ۵۰۲.
19) فروع کافى ج ۴ ص ۵۰۲.
20) فروع کافى ج ۳ ص ۴۷۹.
21) بحار الانوار جلد ۹۳ صفحه ۲۱ (چاپ بیروت )
