زمین خالى از حجّت نمى‏ماند ۱

جهت آشنایى بیشتر با این موضوع به ذکر دو حدیث از روایات حضرت على‏علیه السلام  اکتفا مى‏شود.
  – عن على‏علیه السلام  قال: اللّهم انه لابدَّ لارضک من حجّه لک على خلقک، یهدیهم الى دینک و یعلّمهم علمک لئلا تبطل حجّتک و لا یضلّ أتباع اولیائک بعد اذ هدیتهم به اما ظاهر لیس بالمطاع او مکتتم مترقّب، ان غاب عن النّاس شخصُهُ فى حال هدایتهم فانّ علمه و آدابه فى قلوب المؤمنین مثبته، فهم بها عاملون.  
 بار خدایا! همواره باید در روى زمین تو حجتى براى بندگانت داشته باشى تا خلق را به دینت راهنمایى کند، و علم تو را به آنها بیاموزد تا حجّت تو تباه نشود و پیروان اولیاء تو بعد از آنکه آن‏ها را هدایت کرده‏اى دوباره گمراه نگردند. [حجت تو] یا ظاهر و آشکار خواهد بود که اطاعت او را نمى‏کنند و یا از دیده‏ها نهان خواهد بود که مردم در انتظار او به سر مى‏برند. اگر شخص و جسم او در حال هدایت مردم از آنان غائب باشد علم و آدابش در قلب‏هاى عاشقان حق پایدار است و آن‏ها به آن علم و آداب پایبند هستند و به آن عمل مى‏کنند.
  – اللّهم بلى لا تخلو الارض من قائم لِلّه بحجّهٍ: امّا ظاهراً مشهوراً و امّا خائفاً مَغموراً لئلا تبطُلَ حجج اللّه و بیّناته و کم ذا و أین؟ اولئک واللّهِ الاقلّون عدداً و الاعظمون عنداللّه قدراً یحفظُ اللّه بهم حُججه و بیّناته… اولئک خلفاء اللّه فى ارضهِ و الدعاهِ الى دینهِ.  
… بارخدایا آرى! زمین از امامى که قیام بر حق کند خالى نخواهد ماند. او یا آشکار و شناخته شده است یا ترسان و پنهان است تا حجت‏ها و دلیل‏هاى روشن خدا (یعنى اصول و احکام دین و تعالیم انبیاء) از بین نرود. اما اینکه ایشان چند نفرند و کجایند؟ به خدا سوگند از نظر تعداد آن‏ها بسیار کم هستند ولى از جهت منزلت و بلندمرتبه‏گى در نزد خداوند بسیار بزرگوارند. خداوند به وسیله ایشان حجّت‏ها و دلیل‏هاى روشن خود را حفظ مى‏کند… آنان خلفا و نمایندگان خدا در روى زمین هستند و مردم را به سوى دین و احکام و مقررات او دعوت مى‏کنند…
 
 نَسَب حضرت مهدى‏علیه السلام
 در لابلاى سخنان على بن ابیطالب‏علیه السلام  روایات زیادى در زمینه معرفى نسب امام زمان‏علیه السلام  به چشم مى‏خورد که به یک بیان مجموعه این قبیل از روایات به سه دسته تقسیم مى‏شوند. در بخشى از آنها او را فرزند خودشان معرفى مى‏کنند، در قسمتى دیگر آن حضرت را از فرزندان حضرت فاطمه‏ علیها السّلام  و بالاخره در دسته‏اى از روایات حضرت مهدى‏علیه السلام  را از اولاد امام حسین‏علیه السلام  معرفى کرده‏ اند.
  – عن ابى جعفر محمد بن على‏علیه السلام  قال: خطب امیرالمؤمنین على بن ابیطالب‏علیه السلام  بالکوفه بعد منصرفه من النهروان… فحمد اللّه و اثنى علیه و صلىّ على رسول اللّه ‏صلى الله علیه و آله و ذکر ما انعم اللّه على نبیّه و علیه ثم قال: …و مِنْ وُلدى مهدىُّ هذِهِ الاُمّه   
  امام محمد باقرعلیه السلام  مى‏فرمایند: امیرالمؤمنین على بن ابیطالب‏علیه السلام  وقتى که از جنگ نهروان به کوفه برگشتند براى مردم خطبه‏ اى خواندند… در آن خطبه نخست خدا را سپاس گفتند و درود به روان پیامبرصلى الله علیه و آله  فرستادند و نعمت‏هایى را که خداوند به رسولش و بر خود آن حضرت عنایت کرده است یکى یکى شمردند سپس در ادامه فرمودند: از جمله نعمت‏هاى خداوند بر من آن است که مهدىّ این امّت از فرزندان من است.
  – عن زرّبن حبیش سمع علیّاً [علیه السلام ] یقول: المهدىّ رجلٌ منّا مِنْ وُلد فاطمه.   
 زرّبن حبیش شنید که على بن ابیطالب‏علیه السلام  مى‏فرمود: مهدى مردى از ما اهلبیت و از فرزندان حضرت فاطمه زهرا است.
  – …عن على بن موسى الرضاعلیه السلام  عن ابیه… عن ابیه امیرالمؤمنین على بن ابیطالب‏علیه السلام  انه قال: التّاسِعُ مِنْ وُلْدِک یا حُسَیْنُ هُوَ القائِمُ بالحق…    
  … حضرت امام رضاعلیه السلام  از پدر بزرگوارش موسى بن جعفرعلیه السلام  و او نیز از پدرش… او از امام حسین‏علیه السلام  و آن حضرت از امیرالمؤمنین على بن ابیطالب‏علیه السلام روایت کرده است که آن حضرت خطاب به امام حسین‏علیه السلام  فرمودند: نهمین فرزند تو اى حسین! قائم بر حقّ (مهدى‏علیه السلام ) است…
  – عن ابن العیاش قال: حدثّنى الشیخ الثقه ابوالحسین بن عبدالصمد بن علىّ… عن نوح بن دراج عن یحیى عن الاعمش … انهم کانوا عند على‏بن ابیطالب‏علیه السلام … و اذا اقبل الحسین‏علیه السلام  یقول: بأبى انت یا ابا ابن خیره الاماء. فقیل یا امیرالمؤمنین ما بالک؟ تقول هذا للحسن و هذا للحسین‏علیه السلام ؟ و من ابن خیره الاماء؟ فقال: ذاک الفقید الطرید الشرید م-ح-م-د بن الحسن‏ بن على‏ بن محمّد بن على‏بن موسى ‏بن جعفربن محمّدبن على ‏بن الحسین هذا و وضع یده على رأس الحسین‏علیه السلام.    
 
 ابن عیاش در کتاب مقتضب مى‏گوید: شیخ ابوالحسین بن عبدالصمد بن على از نوح بن دراج و چند نفر دیگر نقل کرد که آن‏ها در حضور امیرالمؤمنین‏علیه السلام  بودند، وقتى امام حسین‏علیه السلام  وارد شد حضرت به ایشان فرمودند: پدرم به قربان پدر فرزند بهترین کنیزها!
 به آن حضرت گفته شد: یا امیرالمؤمنین علّت چیست که براى امام حسین‏علیه السلام  این تعابیر را به کار مى‏برید؟ فرزند بهترین کنیزها کیست؟
 حضرت على‏علیه السلام  در جواب فرمودند: او گمشده‏اى است که از نزدیکان و خویشاوندان و وطن خود دور است، نام او م-ح-م-د فرزند حسن بن على بن محمد بن على بن موسى بن جعفر بن محمد بن على بن الحسین است؛ در این هنگام دست خود را بر سر مبارک امام حسین‏علیه السلام نهاده فرمودند: همین حسین‏علیه السلام .
 
      خاندان مهدى‏علیه السلام
 امیرالمؤمنین‏علیه السلام  در معرفى خاندان حضرت مهدى‏علیه السلام  از تعابیر زیادى استفاده کرده‏اند و هر یک از آن‏ها به گوشه‏ اى از واقعیّت دلالت دارند که در مجموع به همراه توصیفات دیگرى که از سایر ائمه ‏علیهم السّلام  نقل شده است به طور کامل شخصیّت امام عصرعلیه السلام  را به انسان‏ها مى‏شناسانند. به عنوان مثال در یک جا مى‏فرمایند: آن حضرت از قریش است. در مورد دیگر وى را از بنى‏هاشم معرفى مى‏کنند. در ضمن یکى دیگر از سخنانشان او را از عترت پیامبرصلى الله علیه و آله  مى‏خوانند و… که هر کدام از این عبارات به بُعد خاصّى از شخصیت امام زمان‏علیه السلام  دلالت دارند و در نتیجه این اختلاف در الفاظ و عبارات با یکدیگر منافاتى ندارند و همه آن‏ها اوصاف یک حقیقت نورانى را روشن مى‏کنند.
  – عن الحسین بن على‏علیه السلام  قال: جاء رجل الى امیرالمؤمنین‏علیه السلام  فقال له: یا امیرالمؤمنین نبئّنا بمهدیکم هذا؟ فقال: اذا درج الدارجون و قلّ المؤمنون و ذهب المجلبون فهناک. فقال: یا امیرالمؤمنین علیک السلام ممّن الرجل؟ فقال‏علیه السلام : من بنى‏هاشم من ذروه طود العرب…   
  از حسین بن على‏علیه السلام  نقل شده است که آن حضرت فرمود: شخصى خدمت على‏علیه السلام آمد و به آن حضرت گفت: اى امیرمؤمنان براى ما از مهدى‏علیه السلام  سخن بگو. على بن ابیطالب‏علیه السلام  فرمودند: هنگامى که رفتنى‏ها بروند و اهل ایمان کم شوند و آشوبگران و جنگ طلبان نابود گردند، در چنین شرایطى او ظهور خواهد کرد. آنگاه همان شخص عرضه داشت یا امیرالمؤمنین! درود و سلام بر تو باد، حضرت مهدى‏علیه السلام  از کدام طایفه است؟ حضرت فرمودند: او از بنى‏هاشم است که بهترین طایفه عرب و قُلّه شرف و جوانمردى به حساب مى‏آید.
  – …عن ابن زریر الغافقى، سمع علیاًعلیه السلام  یقول هو من عتره النبى‏صلى الله علیه و آله  
  نقل شده است که ابن زریر غافقى شنید که على بن ابیطالب‏علیه السلام  مى‏فرمایند: مهدى‏علیه السلام از عترت پیامبر اکرم‏صلى الله علیه و آله  است.
  – قال على بن ابى‏طالب‏علیه السلام : هو فتىً من قریش…   
  على بن ابیطالب‏علیه السلام  فرمودند: او (حضرت مهدى‏علیه السلام ) از قبیله قریش… است.
   
    نام مبارک مهدى‏علیه السلام
  در مجموعه سخنان حضرت على‏علیه السلام  با روش‏هاى مختلفى از نام مبارک امام زمان‏علیه السلام یاد مى‏شود. در یک مورد تصریح به نام آن حضرت غیر جایز دانسته شده است. در مورد دیگر از آن با اشاره سخن به میان مى‏آید و بالاخره در مورد دیگر به صراحت نام مخصوص بیان مى‏شود.
  – …عن جابر بن یزید الجعفى قال: سمعت ابا جعفرعلیه السلام  یقول: سأل عمر امیرالمؤمنین‏علیه السلام عن المهدىّ فقال: یا ابن ابى طالب اخبرنى عن المهدىّ ما اسمُهُ؟ قال‏علیه السلام : امّا اسمُهُ فلا، انّ حبیبى و خلیلى عَهِدَ اِلىَّ ان لا اُحدِّث باسمِهِ حتّى یبعثه اللَّه عزّوجلّ و هو ممّا استودع اللَّه عزّوجلّ رسوله فى  علمه.   
  جابربن یزید جعفى مى‏گوید: از امام باقرعلیه السلام  شنیدم که مى‏فرمود: روزى عمر بن خطاب به امیرالمؤمنین‏علیه السلام  گفت: اى پسر ابوطالب! نام مهدى چیست؟ آنرا براى من بیان کن.
 على‏علیه السلام  فرمود: اسم اورا نمى‏گویم، چون حبیب و خلیل من )رسول اکرم ‏صلى الله علیه و آله ( با من عهد کرده است اسم او را براى کسى بیان نکنم تا اینکه خداوند وى را مبعوث و ظاهر گرداند و این از امورى است که خداوند عزّوجلّ علم آن را نزد پیامبرش امانت و ودیعه نهاده است.
  – …عن على بن ابیطالب‏علیه السلام  قال: المهدىُّ مولِدُهُ بالمدینه من اهل بیت النبىُّ اسمُهُ اسم نبىٍّ…  
  على بن ابیطالب‏علیه السلام  فرمودند: مهدى در مدینه به دنیا مى‏آید. او از اهل بیت پیامبر اکرم ‏صلى الله علیه و آله  است. و هم اسم با یکى از پیامبران است…
 در یکى از اشعار منسوب به حضرت على‏علیه السلام  در این باره آمده است:
فثم یقوم القائم الحق منکم                و بالحق   یاتیکم  و بالحق ّ یعمل
سمىُّ   نبى ّ اللّه  نفسى فدائه                 فلا تخذلوه یا بنىّ و عجّلوا    
 سپس آن قیام کننده بر حق، از میان شما قیام خواهد کرد. او حق را خواهد آورد و به آن عمل خواهد کرد.
 جانم فداى او که همنام رسول خداصلى الله علیه و آله  است. اى فرزندان من! به یارى او بشتابید، مبادا او را بى یار و یاور رها سازید.
  – عن على‏علیه السلام  قال: اسم المهدىُّ  محمد   
  حضرت على‏علیه السلام  فرمود: اسم حضرت مهدى‏علیه السلام  محمد است.
 
     سیماى مهدى‏علیه السلام
  به خصوصیات جسمانى و ویژگیهاى بدنى حضرت مهدى‏علیه السلام  در بخشى از روایات حضرت على‏علیه السلام  اشاره مى‏شود. در یکى از این روایات بطور کلى این ویژگیها بیان شده تا آنجا که مى‏فرماید آن حضرت در خلقت خود شبیه پیامبراکرم ‏صلى الله علیه و آله  است، اما در تعدادى دیگر از روایات به توصیف خصوصیات چهره واعضاء بدن امام زمان‏علیه السلام مى‏پردازد.
 حضرت على‏علیه السلام  در توصیف ویژگیهاى جسمى مهدى‏علیه السلام  فرمودند:
  – …فقال‏علیه السلام : رجلٌ اجلى الجبین، اقنى الأنف، ضخم البطن، اذیل الفخذین، ابلج الثنایا، بفخذه الیمنى شامه.   
 او مردى است که پیشانى‏اش گشاد و درخشان است، بینى او خوش تراش و شکمش نسبتا بزرگ و رانهایش عریض مى‏باشد. دندان‏هاى سفید و درخشان دارد، و در ران سمت راست او علامتى هست.
    
   کمال‏الدین، ج  ۱ص  ۳۰۲ح  .۱۱
    نهج‏البلاغه فیض الاسلام، حکمت  ۱۳۹ص  .۱۱۵۸
  معانى‏الاخبار، ج  ۱ص  ۱۳۸باب  ۲۸ح  ۹ط دار الکتب الاسلامیه؛ بحارالانوار، ج  ۳۵ص  .۴۵
  ملاحم ابن طاووس، ص  ۱۷۵ح  ۲۰۳ کنزالعمال، ج  ۱۴ص ۵۹۱ح  .۳۹۶۷۵
     کمال الدین، ج  ۱ص  ۳۰۴ اثباهالهداه، ج  ۶ص ۳۹۵
    بحارالانوار، ج  ۵۱ص  ۱۱۰و ۱۱۱
     بحارالانوار، ج  ۵۱ص ۱۱۵
     فتن ابن حماد،  ۲۶۴ح  ۱۰۴۳ط دار الکتب العلمیه،؛ ملاحم ابن طاووس، ص  ۳۲۰ح  ۴۵۹ط مؤسسه صاحب الامرعلیه السلام .
    ملاحم ابن طاووس، ص  ۱۵۵ح ۱۹۳
    کمال الدین، ج  ۲باب  ۵۶ص ۶۴۸
      عقدالدرر، ص  ۶۴ عرف السیوطى، الحاوى، ج  ۲ص ۷۳
    بحارالانوار، ج  ۵۱ص ۱۳۲
      برهان المتقى، ص  ۱۰۱ح  .۸