زن خانه دار بهتر است یا شاغل؟

پدیده «اشتغال» از ابتداى زندگى اجتماعى بشر مورد توجه بوده است. اشتغال زنان همراه با مردان در مزارع و در خانه، اَمرى عادى تلقّى مى‏شد؛ هر چند تفکیک نقش‏ها و وظایف، جزء اصلى اشتغال محسوب مى‏گردید. یکى از مهم‏ترین معیارهایى که جهان غرب براى تعیین جایگاه زن در اجتماع پذیرفته، میزان مشارکت زنان در زندگى اقتصادى و اشتغال آنان است. از سوى دیگر، یکى از مهم‏ترین نقش‏هاى زن، نقشى است که در خانواده ایفا مى‏کند.
تردیدى نیست که خانواده یکى از ارکان جامعه و محور اساسى رشد و اعتلاى انسان به شمار مى‏رود. این نقش از منظر جهان غرب و غرب باوران بسیار کم‏رنگ و بى‏اهمیت بوده و در برخى موارد یکى از مشکلات فراروى زنان، قلمداد شده است.
یکى از نویسندگان ایرانى با پیروى از دیدگاه غرب در خصوص اشتغال زنان مى‏نویسد: «یکى از مشکلاتى که زنان در همه جوامع با آن درگیر هستند، مسئولیت‏ پرورش فرزندان و اداره امور خانه مى‏باشد. امروزه در جوامع غربى آن چنان به اشتغال زن در خارج توجه مى‏شود که این امر به عنوان اولین و مهم‏ترین نقش زن مطرح شده است و نقش مادرى و همسرى و ادامه سنّت‏هاى فرهنگى به عنوان نقش دوّم و فرعى مدّنظر قرار مى‏گیرد. شاخص‏ها و معرّف‏هاى تعیین کننده جایگاه زن در جامعه اسلامى با جهان‏بینى توحیدى و نگرش به انسان با آن‏چه در غرب مى‏گذرد، اصولاً متفاوت است.
 در فرهنگ اسلامى با وجود آزادى انتخاب شغل و کار براى زنان مسلمان و حق مالکیت و فعالیت اقتصادى براى آن‏ها، آن‏چه به نقش و پایگاه زن در جامعه اسلامى معنا و هویت مى‏بخشد، فعالیت‏هاى مادى و اقتصادى به معناى غربى آن نیست، بلکه فعالیت اقتصادى زنان در جامعه اسلامى با حفظ هویت دینى و گوهر عفت و تقواست.و حفظ از کیان خانواده ارجح است.
در  مقالات «اشتغال زنان از منظر اسلام و غرب»‏، اشتغال زنان در پنج محور اساسى بررسى مى‏شود. اولین محور که در حوصله ی این مقاله است نگرش تاریخی به این موضوع است.
 نگرش تاریخى به اشتغال زنان‏
۱. رُم باستان‏. زن در رُم باستان از همه حقوق محروم بود و داراى هیچ گونه جایگاه و اختیارى نبود. دختران و زنان مانند شى‏ء مملوک معامله مى‏شدند و از حقوق اقتصادى نیز هیچ بهره‏اى نداشتند. نکته قابل توجه در خانواده‏هاى رومى این است که قرابت و خویشاوندى رسمى و حقوقى فقط در خصوص مرد معنا پیدا مى‏کند و بین زن با مرد و زن با زن خویشاوندى وجود ندارد. مرد هر وقت صلاح مى‏دانست، مى‏توانست زن یا دختر را بفروشد، قرض و کرایه دهد یا بکشد. از این رو وقتى زن از حداقل حقوق انسانى محروم باشد و به عنوان شى‏ء با او رفتار شود قطعاً از حقوق و امتیازات اقتصادى بهره‏مند نخواهد شد.
۲. یونان باستان.‏ زن در یونان باستان نه تنها مخلوقى حقیر شمرده مى‏شد بلکه حداقل به عنوان انسان با زن رفتار نمى‏شد. زن همانند شى‏ء در اختیار مرد بود و مرد هرگونه رفتارى را با او انجام مى‏داد و زن در این دوره از هیچ حقوقى برخوردار نبود، در نتیجه از فعالیت اقتصادى و اشتغال نیز محروم بود. تنها موردى که براى فعالیت اقتصادى و اشتغال زنان در تاریخ یونان باستان ذکر شده، مربوط به حضور زنان براى فعالیت اقتصادى و اشتغال در بازار بوده است. این اشتغال همراه با مردان بوده و فقط در منطقه «کریت» مشاهده شده است.
۳. ایران باستان‏. در ایران در عصر هخامنشیان و اشکانیان، همانند روم و یونان، مرد در استفاده از اموال زن کاملاً مختار بوده؛ چون زن از هیچ حقوقى برخوردار نبوده است. به طور کلى زن داراى حداقل حقوق انسانى نبود تا بتواند فعالیت اقتصادى و اشتغال به کارى داشته باشد. وجود طبقات ممتاز در ایران موجب شد زنان از حیث اختیارات و مزایاى اجتماعى به دو دسته تقسیم شوند: ۱. زنان اشراف و بزرگان؛ ۲. زنان طبقه پایین‏تر. امّا واقع مطلب این است که زنان اشراف در مقابل مردان طبقه خود، همان مقام و موقع را داشتند که زنان طبقه پست‏تر نسبت به مردان خود دارا بودند. هر دو دسته از زنان از حقوق اقتصادى و اشتغال بهره‏اى نداشتند و فقط زنان طبقه اشراف از زندگى بهترى نسبت به زنان طبقه پایین‏تر برخوردار بودند. امّا در عصر ساسانى که افراد جامعه به طبقات مختلفى تقسیم مى‏شدند، در داخل هر یک از طبقات، زنان متناسب با فرهنگ و وضعیت اشتغال طبقه خود مشاغلى را برعهده داشتند؛ مثلاً پوراندخت و آذرمیدخت که از زنان خاندان سلطنتى بودند، حکومت کردند. زنان سایر طبقات نیز بسته به طبقه خود به کار ریسندگى، کشت و زرع یا صنعت آن روز اشتغال داشتند. از ویژگى‏هاى این دوران، مالک شدن دستمزد و درآمد توسط زنان بود که مى‏توانست خود آن را بردارد یا به شوهرش بدهد.
 ۴. عربستان قبل از اسلام‏ . وضع زنان و دختران در عربستانِ جاهلیت بسیار رقّت‏بار بوده است؛ دختران در نظر پدران، و زنان در نظر شوهران موجودى ضعیف و بى‏قیمت و قابل تملک و معامله بوده‏اند. اختیارات مرد نامحدود بود و مادر در محدوده خانه زندگى مى‏کرد ولى حق هیچ‏گونه مداخله‏اى در امر زندگى نداشت. یکى از بدترین سنت‏هاى جاهلى درعربستان قبل از اسلام، زنده به گور کردن دختران بوده است.
۵. عصر ظهور اسلام‏ .
با ظهور اسلام کرامت انسانى زن احیا شد و زن در کنار مرد به عنوان نیمى از پیکره حیات بشرى مطرح گردید. اسلام دخترکشى را ممنوع کرد و به جامعه آموخت که به دختران احترام بگذارند.
 زن‏هاى صدر اسلام در امور اجتماعى، سیاسى و فرهنگى و کارهاى دیگر مشارکت داشتند. قرآن کریم کسب و تلاش اقتصادى زنان و مردان را تأیید کرده و مالکیت آنان را بر آن مترتب ساخته است: «للرجال نصیب مما اکتسبوا و للنساء نصیب مما اکتسبن؛(نساء  آیه ۳۲.) براى مردان از آن‏چه کسب کرده‏اند بهره‏اى است و براى زنان [نیز] از آن‏چه کسب کرده‏اند بهره‏اى است.» اشتغال زنان در عصر پیامبرصلى الله علیه وآله وسلم به شکلى گسترده به چشم مى‏خورد و در تمامى شغل‏هاى رایج آن زمان، زنان حضور داشتند. زنى به نام زینب پزشک قبیله بنى‏داوود بود و مریضان را مداوا مى‏کرد. زنانى بسیار به امر شبانى و دامدارى اشتغال داشتند مانند سلامه و ام‏هانى.
 ۶. اروپا در قرون وسطى‏ .زن در اروپاى قرون وسطى از هیچ گونه حقوقى برخوردار نبود و در این دوران اگر چه زنان به کار کشاورزى مى‏پرداختند امّا نه به عنوان مالک، بلکه به عنوان افرادى مملوک براى دیگران کار مى‏کردند. در سال ۵۸۶ میلادى کنفرانسى در فرانسه براى بررسى این موضوع منعقد شد که آیا زن بشر است یا نه و در نهایت به این نتیجه رسیدند که زن بشرى است که فقط براى خدمت به مردان خلق شده است.
در قرون وسطى، جوامع اروپایى براى زنان حق اشتغال قائل نبودند و در ابعاد دیگر نیز زنان از حقوق اجتماعى و مالى محروم بودند. اروپا در قرون وسطى یکى از سیاه‏ترین و زشت‏ترین دوران حیات بشرى را پشت‏سر گذاشت.
 ۷. عصر انقلاب صنعتى تا امروز . آغاز «انقلاب صنعتى» در اروپا سال ۱۷۶۰ میلادى بود و انگلستان نخستین جامعه‏اى بود که خصلت صنعتى به خود گرفت و به مرکزى براى نوآورى‏هاى فنى و اقتصادى و پیشرفت تکنولوژى تبدیل شد.
شکل‏گیرى جوامع صنعتى و ایجاد بازار کار جدید، موجب اشتغال زنان در بخش صنعت شد و از طرف دیگر باعث کاهش نقش خانواده شد. در جامعه‏هاى صنعتى، بسیارى از عملکردهاى سنّتى خانواده از بین رفته یا به شدت دگرگون شده است. اشتغال زنان در این دوره به منظور تکریم و بالا بردن منزلت زن نبوده و فقط جوامع صنعتى درصدد برطرف کردن نیاز خود به نیروى کار ارزان بودند. بر اساس آمار، تقریباً در تمام جامعه‏هاى صنعتى درآمد زنان به میزان قابل ملاحظه‏اى کم‏تر از درآمد مردان است.