خیلی اوقات در زمانی که پای صحبت مراجعانم می نشینم، با والدینی روبرو می شوم که از نوجوانان خود و تغییرات عمیقی که کرده اند شکایت دارند. خیلی اوقات هم با نوجوانانی مشاوره می کنم که تحمل پدر و مادر یا خواهر و برادرهایشان برایشان سخت شده است. بعضی مادرها به من می گویند باورشان نمی شود این نوجوان گستاخ که در منزل دارند همان کوچولوی شیرین زبانی است که چند سال پیش دلشان برایش غنج می رفته و نوجوان آنها هم به من می گوید دیگر والدینش، مانند گذشته او را دوست ندارند!
نمی توان این واقعیت را نادیده گرفت که درگیری های والدین زمانه ما با نوجوانان، بیش از گذشته شده و از دلایل این افزایش می توان به خطراتی اشاره کرد که نسل جوان روزگار ما را بیش از همسالانشان در زمان والدین ما تهدید می کند، خطراتی که برای پدر و مادرها نگران کننده است و می خواهند هر طور که شده فرزندانشان را در مقابل آنها محافظت کنند، همان عواملی که نوجوان را قبل از آن که قدرت تشخیص کافی پیدا کند، در جهانی مملو از اطلاعات پرتاب می کند، آن هم اطلاعاتی که برای او عجیب، جذاب، هیجان آور یا دردناکند و او نمی داند با آن همه چه باید بکند و چگونه باید در میان آن همه شگفتی، خود را بیابد و در کانال مورد نظر خود راهنمایی کند.
اما آیا می توانیم دست و پای نوجوانمان را ببندیم و او را در منزل حبس کنیم و از دنیای اطلاعات ایزوله نماییم؟ البته که نه. در عوض باید تا جایی که می توانیم ذهن آنها را راهبرد کنیم. یعنی خوب، بد، درست و غلط را بدون سوگیری و بیشتر با منطق و عقلانیت برایش باز کنیم و قدرت تحلیل و تفکر خود او را بالا ببریم. این کار با پرسیدن سوالات موثر، مشورت خواهی و مطالعه کتب و مطالب سودمند انجام می شود.
ویژگی های نوجوانان
برای داشتن رفتار درست و صحیح با نوجوان و درک او، باید با ویژگی های نوجوان بیشتر آشنا شد.بعضی از این ویژگی ها عبارتند از:
کم حوصلگی
اکثر نوجوانان نسبت به انجام کارهایی که مورد پسند و علاقه والدین است، بی حوصله اند و کشش و علاقه ای نسبت به آن ندارند، چه نسبت به معاشرت ها و تفریحات آنها و چه نسبت به کارها و مسؤولیت ها. با توجه به این ویژگی ها تنها زمانی می توانید نوجوان را با خود همراه کنید که حس هیجان خواهی او را تحریک کرده باشید یا او را به کارهایی بگمارید که به آن علاقه درونی داشته باشد.
گروه همسالان و دوستان
متاسفانه نوجوانان، دوستان خود را باهوش تر از پدر و مادرشان به شمار می آورند! در نتیجه حرف شنوی بیشتری نسبت به دوستان خود دارند و احتمال عمل کردن به حرفی که همسالان به آنها می گویند، بیش از همان حرفی است که از والدین شنیده می شود.
این ویژگی باعث می شود که نظارت والدین بر افرادی که نوجوانشان با آنها تمایل به دوستی پیدا می کند، بیشتر شود. توجه داشته باشید که اغلب، فرزندان ما هیچگونه آموزشی برای انتخاب دوست دریافت نمی کنند و به دلیل جذابیت های ظاهری و گفتاری همسالان جذب می شوند، در حالیکه آموزش انتخاب دوست باید از کودکی به آنها داده شود تا مهارت لازم را تا رسیدن به نوجوانی کسب کرده باشند.
کم حرف شدن!
آن کودکی که در بچگی دور و بر شما بالا و پایین می پرید و پرحرفی می کرد، ناگهان به نوجوانی کم حرف که به سوالات شما در یکی دو کلمه و به شکل کاملا فشرده پاسخ می دهد و دیگر رازهایش را با شما در میان نمی گذارد تبدیل می شود.
در این زمینه به او پافشاری و اصرار نکنید چون با اصرار شما او باز هم بیشتر در خود فرو خواهد رفت. او را آزاد بگذارید تا هر زمان میل داشت با شما گفتگو کند.
مصرف بی رویه
متاسفانه نوجوانان اکثرا درباره صرفه جویی و اسراف چیزی نمی دانند و بدون توجه به وضعیت اقتصادی خانواده، پول خرج می کنند و گاه توقعات زیاده از حد دارند. حتما لازم است در شرایط عادی (نه زمانی که توقعات مالی خود را ابراز می کند)، درباره محدویت خرج کردن پول با توجه به شرایط اقتصادی تان با او صحبت کنید.
مستقل شدن
نوجوانان دوست دارند مانند بزرگترها با آنها رفتار شود و کسی آنها را کودک فرض نکند. دوست دارند هزینه های او را به صورت ماهیانه یا هفتگی در اختیارش قرار دهید و در کارها به جای دستور دادن با آنها مشورت نمایید. چون نوجوانان از نظر هوشی در سطح بالایی قرار دارند، مشورت با آنها برای خودتان هم قابل توجه است. همچنین نوجوان دوست دارد در بسیاری از موارد تنها باشد و حریم شخصی داشته باشد، دیگر تمایل ندارد در هر موقعیتی با شما به مهمانی و دید و بازدید بیاید که این هم در سن او رفتاری طبیعی تلقی می شود.
با نوجوانان چه کنیم؟
به رغم همه توضیحاتی که درباره ویژگی های نوجوانان داده شد، اما ظاهر نوجوانمان که دیگر بالغ و بزرگ شده نباید ما را گول بزند. او از نظر احساسی کاملا لطیف است و هنوز نیاز به در آغوش گرفتن و ابراز محبت دارد و نباید عاطفه را از او دریغ کرد.
منتها باید ابراز عاطفه متناسب با سن و شرایط او باشد. برای افزایش مسؤولیت پذیری و راهبرد ذهن نوجوانان نیز راهکارهایی وجود دارد که برخی از آنها را مختصراً برایتان توضیح می دهیم.
پاسخ سوالات او را به طور کامل و حاضر و آماده ندهید، کمک کنید قسمتهایی از پاسخ را خود او کشف کند تا ذهنش پویاتر شده و قدرت تشخیص او بیشتر شود.
همچنین وقتی مسؤولیتی را به نوجوانتان می سپارید، مطمئن شوید که صورت مسأله به طور دقیق و روشن برای او تفهیم شده باشد و از بیان جملات کلی و چند پهلو پرهیز کنید. ضمنا در تفویض مسؤولیت، از راهنمایی های غیرمستقیم استفاده کنید.
در همکاری با او هرگز در نقش ناظر، مداخله کننده یا ایرادگیر ظاهر نشوید، بلکه با تمام وجود کار کنید و اجازه دهید کار را عملا از شما یاد بگیرد، اگر کار را کامل انجام نداد او را تحقیر ننمایید، اما تمجید دروغ هم نکنید و نواقص کار را بدون سختگیری یا توهین به او یاد آور شوید.
اگر نوجوانتان در حین انجام کار شکست خورد، دلایل شکست را بدون تغییر لحن و بدون سرزنش برایش مشخص کنید و با کمک او راهکارهای غلبه بر شکست را پیدا کنید. ضمنا در صورت اصرار به انجام کاری، با راهنمایی اجازه دهید نتیجه افکار و اعمال خود را تجربه کند، مگر این که از پیش معلوم باشد چنین کاری خطرناک، بسیار حیاتی و جبران ناپذیر است، در این صورت با اقتدار جلوی او بایستید.
تا جایی که می توانید از دادن مسؤولیت های ساده و سطحی که نیاز به تفکر انتزاعی و استدلال ندارد، خودداری کنید. این قبیل مسؤولیت ها مناسب کودک است نه نوجوان. در دادن مسؤولیت، هدف را مشخص کنید و متناسب با آن، زمان تقریبی انجام کار را نیز با کمک خود او تعیین نمایید تا زمان او به بطالت نگذرد و تصویری حقیقی از مسؤولیت به دست آورده باشد.
خط قرمزهای رابطه با نوجوان!
در مواجهه با نوجوانان کارهایی هست که والدین به اشتباه مرتکب می شوند و ما در اینجا به عنوان خط قرمز از آنها یاد می کنیم. این کارها نتیجه دلخواه و مطلوب ما را ندارند و اکثرا به برقراری رابطه مناسب با نوجوانمان ضربه می زنند.زمانی که فرزندان ما رشد می کنند، لازم است برخی رفتارهای ما نیز رشد کنند و متناسب با شرایط تغییر جهت دهند.در اینجا به برخی از این کارها اشاره می کنیم:
خندیدن ممنوع!
هرگز به نوجوانتان با به کار بردن عبارات تمسخرآمیزی که درباره ظاهر یا عملکرد اوست نخندید و او را مسخره نکنید. همین طور، از یادآوری وقایع نامطلوب دوران کودکی او، خصوصاً در میان جمع خودداری کنید. به او نگویید خپل یا گامبو یا دست و پا چلفتی یا… برای این قبیل شوخی ها حداقل تا بیست سالگی او صبر کنید!
مرغ همسایه غاز نیست! مقایسه نکنید
هر کس توانمندی و ویژگی خود را دارد. این که فلان دوست تو با ادب یا حرف شنو یا زرنگ یا… است، هیچ کمکی به نوجوان نمی کند، جز این که رابطه او را با شما تیره و تار خواهد کرد.
امان از عیب جویی!
هر وقت احساس کردید که نوجوانتان رفتار نادرستی دارد، به طور غیرمستقیم این رفتار را به او بفهمانید. جا دارد که در کنار انتقاد از رفتارهای او، به نکات و ویژگی های مثبت او نیز اشاره داشته باشید تا بیان انتقاد تبدیل به یک محاکمه آزار دهنده نشود و نوجوان بتواند ارزیابی مناسبی از خود داشته باشد.
آخرین و شاید مهم ترین نکته ای که باید به والدین و خصوصا به مادرها گوشزد کنم، این است که در جریان تربیت و رسیدگی به نوجوانتان هرگز خود را قربانی و فدا نکنید.
به نیازهای خود، به رشد و پیشرفت و یادگیری خود، به استراحت و شادی و آرامش خود و کلا به خود و علایق خود هم توجه داشته باشید و اهمیت دهید. تنها به این صورت است که می توانید الگوی خوبی برای نوجوان و کلا برای فرزندان خود باشید و اعتماد به نفس را در آنها ریشه دار کرده و کمک کنید خود را دوست داشته باشند و فردا مادر یا پدر خوبی باشند.
