سیره معصومان (علیه السلام ) و خانواده

پذیرش مسئولیت خانواده
هنگامى که در صدر اسلام، آیه‏اى درباره عذاب دوزخیان نازل شد، چند تن از جوانان از ترس گرفتارى به چنین عذابى، سر به بیابان نهادند و زندگى عادى خویش را رها کردند. همسران آنان خدمت رسول خدا صلى‏الله‏علیه‏و‏آله آمدند و شرح‏حال شوهران خود را بازگفتند. حضرت از این ماجرا ناراحت شد، به سوى مسجد شتافت و چنین فرمود: «من که پیامبر شما هستم، همسر اختیار کرده‏ام، غذا مى‏خورم و از بدنم نگه‏دارى مى‏کنم و در میان اجتماع به سر مى‏برم و با مردم تماس دارم. هر کس از سنت و روش من روى برگرداند، از من نیست».
تقسیم کار در خانواده
حضرت على علیه‏السلام و حضرت فاطمه علیهاالسلام پس از تشکیل زندگى مشترک، تقسیم کارهاى خانه را به نظر و مشورت رسول اکرم صلى‏الله‏علیه‏و‏آله واگذاشتند. آنان به آن حضرت گفتند: یا رسول‏الله! ما دوست داریم ترتیب و تقسیم‏بندى کارهاى خانه‏مان با شما باشد. پیامبر نیز کارهاى بیرون خانه را بر عهده على علیه‏السلام و کارهاى داخلى را بر عهده حضرت زهرا علیهاالسلام گذاشت. على و فاطمه علیهاالسلام نیز از اینکه نظر رسول خدا صلى‏الله‏علیه‏و‏آله را در زندگى خصوصى خود دخالت داده‏اند، بسیار خرسند بودند.
آموزش شجاعت و خداشناسى به کودک هنگام بازى
در روایتى آمده است: هنگامى که امام حسن علیه‏السلام کودکى خردسال بود، فاطمه زهرا علیهاالسلام با او بازى مى‏کرد و هنگام بازى، فرزند خود را بالا و پایین مى‏انداخت. در آن حال درس شجاعت و شهامت به او مى‏آموخت و در شعرى که ترجمه آن چنین است، مى‏فرمود:
اى حسن! مانند پدرت باش *** بند اسارت را از گردن بگشاى
خداوندِ احسان‏کننده را پرستش کن ***و هرگز با کینه‏توزان دوستى نکن
پاداش عدالت میان فرزندان
زنى با دو فرزند کوچکش بر عایشه، همسر رسول خدا صلى‏الله‏علیه‏و‏آله وارد شد. عایشه، سه دانه خرما به زن داد. مادر به هر یک از بچه‏ها یک دانه خرما داد. یک دانه دیگر را نیز نصف کرد و نیمى از آن را به هریک از بچه‏ها داد. چون پیامبر به خانه برگشت، عایشه جریان را براى آن حضرت تعریف کرد. پیامبر اکرم صلى‏الله‏علیه‏و‏آله فرمود: آیا از کار آن زن تعجب کردى؟ خدا به دلیل رعایت عدالت و مساوات، آن زن را به بهشت خواهد برد. حضرت در جاى دیگرى فرموده است: «خداوند دوست دارد میان فرزندانتان عادلانه رفتار کنید، حتى در بوسیدن آنها».
خانواده؛ سرچشمه پیشرفت جامعه
اگر در سرچشمه ترقى و پیشرفت تمدن بیندیشیم و در جست‏وجوى منبع شعاع ارزش‏ها، فضیلت‏ها، کارهاى نیک و خاستگاه‏هاى اخلاق در محافل اجتماعى باشیم، خواهیم دید که همه اینها از نظام خانواده‏هایى به هم پیوسته و سرشار از عاطفه سرچشمه مى‏گیرد. پس اگر بناى خانواده در جامعه بر پایه فضیلت و اخلاقى نیکو استوار باشد، روح همکارى، برادرى و محبت بر آن جامعه حاکم خواهد شد و آن جامعه با اتحاد و انسجام، اهلیت پذیرش امانت الهى را در زندگى خواهد داشت. اگر خانواده به انحراف، بدى‏ها و پراکندگى گرایش داشته باشد، جامعه به تزلزل و انحطاط خواهد گرایید و اگر زمینه این انحراف‏ها بیشتر شود، جامعه به گمراهى و تباهى کشیده خواهد شد. بنابراین، خانواده، هویت جامعه و نشانه‏هاى امت را بر دوش مى‏کشد و اگر آن را به یک هرم تشبیه کنیم، پدر در رأس این هرم، مسئول مراقبت و حمایت از همسر خویش است که او نیز پایه دوم خانواده و مسئول تربیت فرزندان و سامان‏دهى امور خانه است.
نقش مرد در خانواده
پیامبر اعظم صلى‏الله‏علیه‏و‏آله فرمود:
خداوند رحمت کند پدرى را که فرزندش را بر نیکى کردن بر خود کمک کند.
نشستن مرد نزد زن و فرزندش، نزد خداوند محبوب‏تر از اعتکاف در مسجد من است.
امام سجاد علیه‏السلام فرمود:
خداوند از آن کس خشنودتر است که خانواده خود را بیشتر در رفاه و نعمت قرار دهد.
حق زن این است که بدانى خداوند او را مایه آرامش و انس تو قرار داده است و بدانى این نعمتى است که خداوند به تو داده. پس باید او را گرامى دارى و با وى نرمى کنى.
امام صادق علیه‏السلام فرمود:
مرد براى اداره منزل و خانواده خود به سه ویژگى نیاز دارد که اگر در طبیعت او نباشد، باید خود را با تکلّف به آنها وادارد: خوش‏رفتارى، گشاده‏دستى سنجیده و غیرت براى حفاظت از آنها.
نقش زن در خانواده
پیامبر اعظم صلى‏الله‏علیه‏و‏آله فرمود:
هر زنى که در خانه شوهر خود به قصد انجام دادن کارهاى خانه چیزى را جا به جا کند، خداوند به او نظر مى‏کند و هر که خداوند به او نظر کند، عذابش نمى‏دهد.
زنى که شوهر خود را به کارهایى وادار مى‏کند که او توانایى انجام دادن آنها را ندارد، هیچ‏یک از کارهاى نیکش پذیرفته نخواهد شد.
امام باقر علیه‏السلام فرمود:
براى زن نزد پروردگارش هیچ شفاعت‏کننده‏اى کارسازتر از خشنودى شوهرش نیست.
امام صادق علیه‏السلام فرمود:
خوش‏بخت است خوش‏بخت، زنى که شوهر خود را گرامى مى‏دارد و آزارش نمى‏دهد و در همه حال از وى فرمان مى‏برد.
وظیفه فرزند در خانواده
پیامبر اعظم صلى‏الله‏علیه‏و‏آله فرمود:
خوشا به حال کسى که به پدر و مادرش نیکى کند؛ خداوند عمرش را زیاد مى‏کند.
امام على علیه‏السلام فرمود:
نیکى به پدر و مادر، بزرگ‏ترین فریضه است.
امام صادق علیه‏السلام فرمود:
پدر و مادر را بر فرزند سه حق است: در همه حال شکرگزار آنها باشد، در هر چه او را امر و نهى مى‏کنند، به جز معصیت خدا، اطاعتشان کند و در نهان و آشکار خیرخواه آنان باشد.
امام رضا علیه‏السلام فرمود:
خداوند به سپاس‏گزارى از خود و پدر و مادر فرمان داده است. پس هر کس از پدر و مادرش سپاس‏گزارى نکند، خداوند را سپاس نگفته است.