پرسش. چرا باید نماز را به عربی خواند؟ در مورد دعاها و قرآن هم آیا عربی خواندن شرط است یا اگر معنای فارسی آن خوانده شود نیز از ثواب بهره مند میشویم؟ با توجه به اینکه خداوند به هر زبانی خوانده شود میشنود، آیا اشکالی دارد که دعا به فارسی خوانده شود یا قرآن به فارسی خوانده شده در معنا و تفسیرش تدبر شود؟
پاسخ: البته دعا کردن و نیز خواندن ترجمه قرآن به هر زبانی خوب و پسندیده است امّا ترجمه قرآن و دعا جای خود آنها را نمیگیرد و تأثیر آنها را ندارد؛ زیرا ماهیت متفاوتی دارند. ماهیت قرآن به عربی بودن آن است؛ اگر قرآن را به فارسی برگردانید، دیگر کلام خدا نیست؛ چنانکه اگر دعای کمیل را به فارسی برگردانید دیگر کلام امیرمؤمنان علی علیهالسلامنیست، هیچ کلامی به عظمت کلام خدا و هیچ سخنی به شیوایی سخن علی علیهالسلامنمیرسد. به علت اینکه ماهیت قرآن با ترجمه تغییر میکند در نتیجه حتی احکام فقهی قرآن را ندارد؛ چنانکه مسح آن ترجمه بدون وضو اشکال ندارد و خواندن معنای فارسی قرآن ثواب خواندن قرآن عربی را ندارد.
با این همه توصیه میشود که در انتخاب ترجمه و تفسیر قرآن دقت شود و از ترجمه و تفاسیر معتبر استفاده شود تا بهمعنای واقعی آیات نزدیک گردید و از برداشتهای شخصی دور مانید.
امّا در مورد نماز باید گفت آنچه از سورههای قرآن در نماز خوانده میشود و به دنبال آن ذکرهای نماز را نمیتوان به غیر عربی خواند. البته در مورد قنوت نماز برخی از فقها مثل فتوای امام خمینی رحمه الله جایز دانسته اند که به هر زبانی دعا خوانده شود. در مقابل، برخی حتی در این مورد هم احتیاط کرده، عربی خواندن را شرط دانسته اند.
افزون بر این، اگر دعایی که در قنوت خوانده میشود، دعای مأثور نباشد، فاصله آن تا دعایی که از معصومین رسیده است به اندازه فاصله ما تا خود معصوم است. پس بهتر است به دعای نقل شده از معصوم اهتمام شود.
در پایان تذکر چند نکته، مناسب است:
1ـ هر حکمی در اسلام پشتوانه فلسفی دارد و از حکمتی عالی و دقیق برخوردار است.
2ـ بسیار از این حکمتها را ائمه معصومین علیهالسلام مطرح کردهاند و تنها راه دستیابی به این حکمتها همین کلام معصوم است.
3ـ نباید عبادت و عمل را به خاطر آن حکمت انجام دهیم در غیر اینصورت آن عمل باطل خواهد شد مثل عمل کردن به غسل جمعه برای فلان فایده جسمانی تو را از ثواب غسل جمعه محروم میکند؛ چنان که اگر کسی به نیت سلامتی روزه بگیرد، روزه اش باطل است اگرچه در روایت آمده است؛ روزه بگیرد تا سالم باشید. (صوموا تصِحّوا. مستدرک الوسائل، ج۷، ص ۵۰۲.)
4ـ چگونگی انجام عباداتی مثل نماز و دعا وابسته به دستور شرعی است. در فروع دین باید تعبد و اطاعت کرد با وجودی که اصول دین عقلانی و غیرتعبدیاند. به این ترتیب، پس از ثابت شدن وجود خدا و حقانیت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله حکم الهی که به واسطه رسولش ابلاغ شد، نافذ است. رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله فرمود:
نماز بگذارید همان گونه که من نماز به پا میکنم. (صلّوا کما رأیتُمُونی أصلّی. بحارالانوار، ج۸۲، ص ۲۷۹.)
پس بهتر آنست که در عربی خواندن نماز راه تعبّد مورد تأکید قرار گیرد به جای اینکه ذهن را به فلسفه آن مشغول کرد.
و از طرفی زبان عربی از نظر وسعت واژه ها استعداد و تحمل پذیرش معانی گستردهتری را دارد؛ چرا که در عربی برای هر زمان و هر فردی، صیغهای از فعل بنا نهاده شده است و دیگر آنکه زبان عربی توانایی هضم واژه های بیگانه را دارد که آنها را به صورت عربی تلفظ میکند. با این بیان، زبان عربی کاملترین زبان دنیاست که ظرفیت تحمّل مفاهیم اسلامی را دارد و دیگر زبانها به ترجمه این کلام الهی همت میگمارند. رابطه بین زبان عربی و فارسی از قدیم وجود داشت. دأب علمای ایرانی چنین بوده که با تسلّط به زبان عربی کتب خویش را نیز به این زبان بنویسند. بنابراین مشکلی در ارتباط برقرار کردن با زبان عربی وجود نداشته است و تبادل واژهها بین عربی و فارسی تا جایی گسترده بود که میتوان ادعا کرد هفتاد درصد واژه های فارسی ریشه عربی دارند و از طرفی دیگر واژههای فارسی فراوانی در عربی وارد شدهاند؛ مانند واژه سراب در قرآن دیده میشود که اصالتا فارسی است. (برخورد ایرانی ها با اسلام، به عنوان دین عربها نبوده است. برای توضیح بیشتر ر.ک. به: خدمات متقابل ایران و اسلام، شهید مطهری.)
اما با وجود امکان ترجمه به زبان فارسی، ما به عربی نماز میخوانیم؛ زیرا دین اسلام پیامبر جهانی دارد و باید زبانی واحد داشته باشد تا بین همه معتقدان به اسلام وحدت وجود داشته باشد. اگر بناست زبانی واحد زبان جهان اسلام باشد، بهترین زبان همان زبانی است که بر آن زبان، دین نازل شده است. از سویی دیگر کلماتی که در نماز به کار میرود عمدتا در فارسی نیز کاربرد دارند و مبهم نیستند مثل مستقیم، هدایت، رب، عالمین و… مجموعه کلماتی که در نماز باید یاد گرفت محدود است و آموختن معانی آنها آسان است.
