عرفه روز رویش دوباره است؛ در زلالی آفتاب نگاه خداوند، روی سجاده ای به وسعت هستی، در بارش چشم های غم آلود. عرفه لحظه شکفتن است؛ در سرزمینی به وسعت تاریخ بشریت که نه مرز می شناسد و نه رنگ. امروز روز درنگ است؛ در دریای بی کرانه بشری، در روشنای آفتاب حقیقت، همراه با سیل سپید خلق ،زیر باران نگاه خدا، امروز چه ضیافت باشکوهی برپاست.
رودی از نور
عرفه چشمه جوشان روشنایی است. آغاز آگاهی و بینایی است. رودی است خروشان غرقه در نور که به سوی بلندترین قله وصال جاری است. عرفه یادآور تبعید انسان است؛ یادآور فراق از یگانه محبوبش. روزی است که آدم، جدا مانده از اصل خویش، سرگردان با چشمانی اشکبار و حیران، به گناه خویش اعتراف کرد. امروز روزی است که عاشقان کوی یار سر بر آستان معشوق می سایند و بار دیگر به گناهان خویش اعتراف می کنند و آتش جانشان را با دعا و نیایش شعله ورتر می سازند.
وقوف در سرزمین یاد «او»
عرفه روز دعا و نیایش است. روز توبه و تضرع به درگاه بخشاینده دستگیر است. روز اوج گرفتن در بی کران راه های آسمانی است. عرفه روز استجابت دل های زخمی است. روزی که امتداد مهربانی خداوند از شب قدر است. امروز روز وقوف است. وقوف در سرزمین یاد خداوند؛ زیر آفتاب داغ نگاهش. عرفهروز بال گشودن است و رسیدن به بلندترین قله معنویت. روزی است که رود عفو و رحمتش جاری است تا روح معصیت زده ما را در خود شستشو دهد.
روز عرفه، روز قدر
عرفه روز پر کشیدن است،تا کوی یار. روز گرداندن آیینه دل هاست، به سوی خداوند. امروز روزی است که آفتاب رحمت او ایستاده تا ما را از هر چه آلودگی است، پاک کند. روزی که لب ها به ذکر او معطرند و جان ها، در هوای او، پروانه های سوخته ای که لحظه به لحظه شعله ورتر می شوند. گوش کن! صدای تسبیح کائنات می آید و فرشتگان آن قدر پایین آمده اند که زمین را آسمانی کرده اند.
عرفه روز قدر است، برای کسانی که در شب قدرآمرزیده نشدند.
روز روشنایی سجاده ها
امروز بهترین روز تطهیر روح است، در جاری یاد خداوند. روز اشک های حسرت آلود است. روز دل های شکسته است. روز مهربانی خداست. عرفه روز معنوی ترین آواز جهان است؛ از حنجره های زخمی و نهادهای آتش گرفته. یادآور تبعید است؛ به سرزمین غفلت زده. امروز روز شکفتن گل بیداری است؛ در دل های خزان زده. امروز روز شِکوه ها و ناله هاست. روز روشنایی سجاده هاست. روز، روز دعاست.
امتداد شب قدر
عرفه امتداد شب قدر و امتداد رضوان و رحمت خداست. در سرزمینی به وسعت هستی، غرقه در جاری خلق که به ضیافت او نائل آمده اند. در این دریا، همه رنگ ها به بی رنگی رسیده اند و زیر آفتاب پاک خداوند، دست هایشان را به سمت بی انتهای او بلند کرده اند و چون قطره وصل می طلبند. عرفات سرزمینی است گسترده، در دل های زار عاشقان او و در دل هر کس که امروز، نور خداوندی در دلش می بارد.
برکه نیایش
خدایا!امروز همه کائنات لب به دعا گشوده اند و زمین سجاده ای است که از طنین نام تو پرگشته است. خدایا امروز دست ها، نیلوفران نیازند که بر رشته محبت تو آویخته اند و یادت چقدر جاری و زبان از هر چه غیر تو خالی است. امروز گونه ها بستر اشک و حنجره ها قرارگاه آه اند و روح عصیان زده ما، پناهگاه یاد تو را می طلبد. خدایا!امروز دل ها می خواهند به سجده ای ابدی فرو روند و جان ها می خواهند از نسیم فرح بخش نامت پر شوند. بگذار در برکه نیایش، خود را از زنگار غفلت و گناه شستشو دهیم.
پیچک سبز دعا
خدایا! امروز سپیده یادت در دل های عاشقان طلوع کرده است. سرو و صنوبر به رکوع رفته اند. پرنده گان سرود نام تو را زمزمه می کنند. امروز روی سجاده ای از نور، از دستان قنوت کرده ام، پیچک سبز دعا دور نگاه تو می پیچد و به سمت تو می آید. امروز روز توست؛ روزی بیکران از آفتابی ترین روزهای سال. امروز آفتاب رحمت توست که سراسر هستی را در آغوش گرفته است. امروز هزاران چلچله در من می خوانند و به سمت تو پرواز می کنند.
زمزمه های عارفانه
دعا طهارت روح است و لحظه مناجات با خدای یگانه، از زیباترین لحظات زندگی آدمی است. پس بیایید این روز را که روز دعا و نیایش نام گرفته، مغتنم بشماریم و در آن، زیباترین لحظات زندگی خود را بسازیم و چون قطره ای جدا مانده از دریا، با دعا و نیایش به درگاه او، به ذات مقدسش متصل شویم و گوش فرا دهیم به زمزمه های عارفانه امام حسین علیه السلام در سرزمین عرفات که از ورای تاریخ به گوش می رسد. بیایید امروز جام جان خویش را از آن شراب طهور سیراب سازیم.
روز عرفه در روایات
وقوف در سرزمین عرفات از ارکان حج به شمار می رود و از ظهر روز نهم ذی الحجه آغاز می شود و تا غروب آن روز ادامه می یابد. در وجه تسمیه این روز به عرفه، در روایات آمده است که حضرت آدم و حوا بعد از هبوط، یکدیگر را در این سرزمین شناختند و نیز در روایتی دیگر آمده است که آدم و حوا در این سرزمین، به گناهان خویش اعتراف کردند. همچنین نقل شده است که حضرت ابراهیم علیه السلام ، قبل از روز نهم ذی الحجه، در خواب دید که فرزندش را ذبح می کند. رؤیای مزبور در شب نهم ذی الحجه نیز تکرار شد. از این رو، بر آن حضرت مسلم شد که باید فرزندش اسماعیل را ذبح کند. چون این معرفت در روز نهم و در سرزمین عرفات حاصل شد، آن روز را عرفه و آن سرزمین را عرفات نامیدند.
عرفه روز آمرزش
در اهمیت روز عرفه همین بس که امام صادق علیه السلام فرمود: اگر ماه مبارک رمضان بر کسی گذشت و او آمرزیده نشد، امید به آمرزش او تا ماه مبارک آینده نیست، مگر آنکه عرفه را با شرایطش درک کند.
روز عرفه از دیدگاه امام سجاد علیه السلام
عرفه روز رحمت و مغفرت خداست. روز استجابت دعاست. روزی است که دست ها و دل های سیاه کار ما باید رو به سوی خدا کنند و خود را به او بسپارند و فقط از او بطلبند که طلب از او سبب هر بی نیازی است. از این رو، امام سجاد علیه السلام به سائلی که در روز عرفه گدایی می کرد، فرمود: «وای بر تو! آیا در چنین روزی، دست نیاز به سوی غیر خدا دراز می کنی؟ در چنین روزی برای کودکانِ در رَحِم [مادر نیز] امید سعادت می رود.»
پیامبر در روز عرفه
از آداب دعاست که دعا کننده رو به قبله نماید و دست هایش را به سمت آسمان بالا ببرد و دعا کند. جابربن عبداللّه روایت کرده است که رسول خدا صلی الله علیه و آله روز عرفه به موقف عرفات آمد و رو به قبله کرد و پیوسته دعا نمود، تا خورشید غروب کرد. بیایید ما نیز در این روز مبارک، دست های خود را به مانند مولای خویش، به سوی آن بی نیاز بلند کرده، پیوسته دعا کنیم، تا مورد مغفرت و رحمت او قرار گیریم.
رو به سوی خدا
اگر کسی خواست که دعایش مستجاب گردد، باید از همه علایق و امیدها دل بکند. و فقط رو به سوی خدا کند و از او طلب نماید. خدای سبحان دعای شخص مخلص را رد نمی کند و به اندازه اخلاص و نیتش، دعایش را مستجاب نماید. امام صادق علیه السلام فرمود: «اگر خواستید دعای شما مستجاب شود، ابتدا از غیر خدا قطع امید کرده و ناامید شوید، تا دلتان به هیچ قدرتی جز حق تکیه نکند؛ آن گاه دعا کنید، یقینا دعا مستجاب می شود.»
دعا غذای روح
حقیقت دعا برای آن است که انسان دائما خود را در محضر و منظر خداوند ببیند و با اصل خود مرتب در ارتباط باشد. این پیوند قلبی هیچ قیدو بندی برنمی تابد. دعا کار دل است. دل انسان می بایست هر لحظه و در هرجا، در کوچه و بازار، در خلوت و جلوت در حال دعا باشد؛ چرا که غذای روح است.
دعا سبب رفع بلا
پیامبر صلی الله علیه و آله به اباذر فرمود: «حفظ کن جانب خدا را تا حفظ کند خدا جانب تو را. نگه دار جانب خدا را تا بیابی او را پیش خود… و هرگاه سؤال کنی، از خدا کن و هرگاه طلب یاری می نمایی، طلب یاری از او کن». در روایات آمده است: «هر که ترسد که بلایی به او رسد، باید پیشی جوید به دعا کردن تا خداوند متعال او را به آن بلا مبتلا نسازد». و نیز آمده است: آنکه در امن و آسایش، روزگار می گذراند، بیش از مصیبت زده به دعا نیاز دارد.
شوق خداوند و دعای ما
امام صادق صلی الله علیه و آله فرمود: «در دعا ابتدا خداوند سبحان را ستایش کنید، بعد از آن مدح و ثنای او گویید، پس به گناهان خویش اقرار نمایید و بعد از آن حاجت خود را بطلبید». و هم از اوست که فرمود: «مؤمن می خواند خدای عزوجل را در حاجت خود، پس حق سبحانه به ملائکه می گوید که اجابت او رابه تأخیر اندازید، به جهت شوق من به آواز دعای او. و هرگاه روز قیامت شود، خدای تعالی گوید که بنده من! خواندی مرا و تأخیر کردم اجابت تو را و ثواب تو در این روز، به واسطه تأخیر دعایت چنین و چنان است». و نیز فرمود: «مؤمن، در روز قیامت آرزو می کند، که کاش مستجاب نمی شد دعای او در دنیا، از آنچه می بیند از نیکویی ثواب، به واسطه تأخیر اجابت دعا.»
دعای عرفه مغز همه عبادات
بیانات نورانی و عمیق دعای عرفه امام حسین علیه السلام ، سخن کسی است که پروردگارش شراب طهور بدو نوشانید و ضمیرش از نظر به غیر ساقی پاک و مطهر ماند؛ زیرا قلب او چنان به حب ساقی شیفته بود که جایگاهی برای عشق به دیگری در آن یافت نمی شد. چنین دعایی سزاست که مغز همه عبادات باشد؛ زیرا خود عبادتی صرف است که هیچ مجالی برای ظهور غیر معبود در آن نیست و جز معبود در آن طلب نمی شود و مقصودی جز شناخت معبود به خود معبود در آن نیست.
عمیق ترین حس در قالب کلمات
یکی از پرمحتواترین ادعیه، دعای عرفه امام حسین علیه السلام است. این دعای عمیق، از وجود انسان کاملی برخاسته که تمام صفات خداوندی را در وجود خود متجلی بود. عارفی که روح بزرگش، در میدان زندگی، کفر و ظلم را برنمی تافت. دعای عرفه، دستور زندگی است. راه و رسم ظلمت ستیزی و طاغوت زدایی است و در عین حال عالی ترین مراتب توحید را در بردارد. در روز عرفه، امام حسین علیه السلام از خیمه خود بیرون آمدند و در نهایت خضوع و خشوع، در جانب چپ کوه، رو به کعبه ایستادند. دست های مبارکشان را به آسمان برداشتند و در حالی که آتش اشتیاق و شوق وصال از روحشان شعله ور بود، عمیق ترین حس خود را در قالب کلمات، برای ما به یادگار گذاردند.
دعا عطیه الهی
دعا عطیه ای الهی است که تعلیم خداوند سبحان است. اوست که توفیق دعا کردن و عبادت را نصیب بندگان می کند. حتی ایجاد عشق و طلب در ما انسان ها نیز از آن اوست. در حقیقت، دعای واقعی همان است که خداوند آن را بر زبان ما جاری می کند. مولانا جلال الدین در مثنوی چنین سروده است:
هم دعا از من روان کردی چو آب هم ثباتش بخش و دارش مستجاب
هم تو بودی اول آرنده دعهم تو باش آخر اجابت را رجا
این طلب در ما هم از ایجاد توست رستن از بیداد یارب داد توست
بی طلب تو این طلبْمان داده ای بی شمار وحد عطاها داده ای
نقش نیایش
نقش نیایش در وصول به رحمت بیکران الهی، با بیان امام صادق علیه السلام به خوبی روشن می شود. ایشان می فرمایند: همان طور که ابر قرارگاه باران است، دعا نیز قرارگاه اجابت است. به بیان دیگر، اجابت در درون دعاست؛ همان طور که باران در نهاد ابر تعبیه شده است. بنابراین، چنانچه کسی با حسن ظن و خالصانه و عارفانه و به نحو عام دعا کند، خدا هم اجابت خواهد کرد. بخش مهمی از پیروزی انبیا به برکت دعا بوده است؛ چراکه دعا و نیایش روح ظفر و پیروزی است. چنانکه امام علی بن موسیالرضا علیه السلام همواره می فرمود: بر شما باد به سلاح پیامبران. آن گاه در پاسخ اینکه سلاح آنان چه بود؟ می فرمود: دعا.
دعا خود اجابت است
دعای برخاسته از عمق دل، عین اجابت است؛ چراکه در این صورت، انسان به خدا بسیار نزدیک می شود و خداوند نیز به سوی بنده خود رو می کند و ندای او را لبیک می گوید. مولانا جلال الدین محمود رومی، در مثنوی، داستان شخصی را نقل می کند که به درگاه خدا بسیار دعا می کرد، ولی مستجاب نمی شد. در نهایت، شیطان او را فریب داده، از خواندن دعا مأیوس نمود. در این حال، از عالم غیب برای او پیغام آمد که دعای تو همان اجابت ماست.
گفت: آنْ اللّه ِ تو، لبیک ماست و آن نیاز و درد و سوزت پیک ماست
حیله ها و چاره جویی های تو جذب ما بود و گشاد این پای تو
ترس و عشق تو کمند لطف ماست زیر هر یارب تو لبیک هاست
آداب و مقدمات نیایش
دعا عمیق ترین رابطه انسان است با خالق خویش. دعا سخن گفتن با ذات مقدس خداوند یکتاست. خدایی که پاک و منزه است. پرداختن به دعا آداب و مقدماتی دارد که نیایشگر، قبل از دعا، باید به انجام آن ها مبادرت ورزد. امام صادق علیه السلام در این باره می فرماید: «روش و ادب نیایش را به خاطر بسپار و بنگر چه کسی را می خوانی و چگونه می خوانی و برای چه می خوانی…». پس قبل از ارتباط با خداوند می بایست عظمت وجودی او را درک نماییم. سپس به مقدمات و آداب قبل از نیایش پردازیم که از آن جمله است: توبه و استغفار از گناهان، پاکسازی خانه دل از کینه و بغض، تغذیه حلال و اجتناب از حرام، خودداری از پرخوری، پرهیز از فحاشی، مداومت بر فرایض و نوافل، طهارت به غسل یا وضو، استعمال بوی خوش، استفاده از انگشتر عقیق یا فیروزه و صدقه دادن و انفاق در راه خدا.
تأثیر مکان در نیایش
برای نیایش مکان بی تأثیر نیست؛ چرا که در روایات آمده است که بعضی از مکان ها از تقدس خاصی برخوردارند و دعا و نیایش در آنجا اثر عمیقی در پی دارد و به استجابت نزدیک می شود. پس مکان هایی که روحانیت آن مکان ها به انسان آرامش می بخشند، برای دعا کردن سزاوارترند. از این رو، در احادیث آمده است که برخی از گناهان آمرزیده نمی شود، مگر در عرفات و مشعر. نیز امام رضا علیه السلام فرمود: توقف نکرد هیچ کس در این کوه ها، مگر اینکه دعای او مستجاب شد.
