دعای عقیقه
دعا کردن هنگام ذبح عقیقه، مستحب است. از اهل بیت علیهم‌السلام دعاهای بسیاری در این زمینه وارد شده است.
دعا برای سر بریدن عقیقه
عمار بن موسی از امام صادق علیه‌السلام نقل می‌کند که آن حضرت فرمودند: زمانی که می‌خواهید گوسفند عقیقه را ذبح کنید بگویید:
«یا قَوْمِ إِنِّی بَری‌ءٌ مِمَّا تُشْرِکُونَ، إِنِّی وَجَّهْتُ وَجْهِیَ لِلَّذی فَطَرَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ حَنیفاً وَ ما أَنَا مِنَ الْمُشْرِکینَ. إِنَّ صَلاتی وَ نُسُکی وَ مَحْیایَ وَ مَماتی لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمینَ، لا شَریکَ لَهُ وَ بِذلِکَ أُمِرْتُ وَ أَنَا أَوَّلُ الْمُسْلِمینَ. (۱۰) اللَّهُمَّ مِنْکَ وَ لَکَ، بِسْمِ اللَّهِ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ، اللَّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ تَقَبَّلْ مِنْ فُلَانِ بْنِ فُلَانٍ.» (نام نوزاد و پدرش به جای فلان گفته شود.)
دعای بعد از سر بریدن عقیقه
امام صادق علیه‌السلام می‌فرمایند: هرگاه عقیقه کردی بگو:
«بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ، اللَّهُمَّ عَقِیقَهٌ عَنْ فُلَانٍ لحم‌ها بِلَحْمِهِ وَ دم‌ها بِدَمِهِ وَ عَظْمُهَا بِعَظْمِهِ اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ وِقَاءً لآِلِ مُحَمَّدٍ صلی‌الله‌علیه‌وعَلیهِم.» (۱۱)
از امام باقر علیه‌السلام نیز نقل شده است، وقتی عقیقه را سر بریدی بگو:
«بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ إِیمَاناً بِاللَّهِ وَ ثَنَاءً عَلَی رَسُولِ اللَّهِ ص- وَ الْعِصْمَهُ لِأَمْرِهِ وَ الشُّکْرُ لِرِزْقِهِ وَ الْمَعْرِفَهُ بِفَضْلِهِ عَلَیْنَا أَهْلَ الْبَیْتِ فَإِنْ کَانَ ذَکَراً فَقُلِ اللَّهُمَّ إِنَّکَ وَهَبْتَ لَنَا ذَکَراً وَ أَنْتَ أَعْلَمُ بِمَا وَهَبْتَ وَ مِنْکَ مَا أَعْطَیْتَ وَ کُلَّمَا صَنَعْنَا فَتَقَبَّلْهُ مِنَّا عَلَی سُنَّتِکَ وَ سُنَّهِ نَبِیِّکَ ص- وَ اخْسَأْ عَنَّا الشَّیْطَانَ الرَّجِیمَ لَکَ سُفِکَتِ الدِّمَاءُ لَا شَرِیکَ لَکَ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ.» (۱۲)
نحوه تقسیم گوشت عقیقه
مستحب است گوشت عقیقه را میان مؤمنان تقسیم کنند و از آنان بخواهند برای نوزاد، دعا کنند؛ ولی بهتر است عقیقه را بپزند و حداقل، ده نفر از اهل ایمان را برای خوردن آن، دعوت کنند تا از آن بخورند و برای نوزاد، دعا نمایند.
هم‌چنین مستحب است در تقسیم کردن گوشت عقیقه، استخوان‌های آن را نشکنند و پا و ران، بلکه یک چهارم آن را برای ماما بفرستند؛ و اگر ماما نداشت، مادر فرزند، به هرکس خواست، آن را بدهد.
برای پدر و مادر نوزاد و عائله پدر، مکروه است از عقیقه نوزادشان بخورند و این کراهت، برای مادر نوزاد، بیش‌تر است.
امام صادق علیه‌السلام فرموده‌اند:
زن از گوشت عقیقه نوزادش نخورد و مانعی ندارد که آن گوشت به همسایگان مستمند داده شود. (۱۳)
عقیقه نوزاد فوت شده
ادریس بن عبدالله می‌گوید: از امام صادق علیه‌السلام درباره نوزادی پرسیدم که متولد می‌شود و روز هفتم تولدش می‌میرد. آیا عقیقه برایش لازم است؟
آن حضرت فرمود: اگر قبل از ظهر روز هفتم تولدش مرده عقیقه لازم نیست و اگر بعدازظهر روز هفتم تولدش مرده است باید عقیقه را انجام دهند. (۱۴)
عقیقه دوقلوها
عقیقه باید به تعداد نوزادان انجام بشود، اگرچه دوقلو و بیش‌تر باشند.
محمد بن مسلم می‌گوید: برای امام محمدباقر علیه‌السلام دو فرزند دوقلو متولد شد. آن حضرت به زید بن علی دستور دادند که دو شتر (که سال‌ها از عمرشان گذشته باشد) برای عقیقه آن دو نوزاد خریداری نماید. چون آن زمان نرخ‌ها بسیار گران بود، او فقط یک شتر خریداری کرد و برایش مشکل بود که دومی را خریداری نماید. به آن حضرت عرض کرد: برایم سخت بود که دومی را پیدا کنم و خریداری نمایم و اگر مایل باشید اجازه دهید که قیمتش را به مستمندان صدقه بدهم. آن حضرت فرمودند: «خیر. من شتر دومی را هم برای عقیقه می‌خواهم؛ زیرا خداوند عزیز و بزرگ دوست دارد برای هر نوزاد قربانی گردد و دیگران اطعام شوند.» (۱۵)
شخصی از امام صادق علیه‌السلام پرسید: [از میان آداب وارد شده درباره نوزاد]، به کدام یک آغاز کنیم؟
فرمود: «سرش را می‌تراشی و عقیقه می‌کنی و به اندازه موی سرش نقره صدقه می‌دهی. همه این‌ها یک جا انجام شود». (۱۶)
استفتائات آیت‌الله مکارم شیرازی درمورد عقیقه نوزاد
۱- نحوه تقسیم گوشت عقیقه
سؤال: آیا می‌توان گوشت عقیقه را به صورت خام تقسیم نمود. اگر می‌توان در چه صورت؟
۲- آیا می‌توان گوشت عقیقه را به صورت کباب کوبیده درآورد و بین مردم تقسیم نمود.
پاسخ:
۱ـ اشکالی ندارد.
۲ـ مانعی ندارد هر چند در برخی روایات از آب‌گوشت نام برده شده است.
۲- عقیقه برای میت
سؤال: آیا عقیقه برای میّت نیز واجب است؟ آیا بچّه خردسال می‌تواند از گوشت عقیقه تناول نماید؟
پاسخ: عقیقه مطلقا واجب نیست، ولی استحباب دارد؛ و در مورد میت باید به قصد رجا انجام شود؛ و بهتر آن است که بچه خردسالی که عقیقه برای او می‌شود از آن نخورد.
۳- قربانی در عقیقه به کمتر از گوسفند
سؤال: آیا در عقیقه می‌توان کمتر از گوسفند قربانی کرد؟
پاسخ: در عقیقه کمتر از گوسفند نمی‌توان قربانی کرد.
۴- قربانی به نیت چند نفر در عقیقه
سؤال: آیا می‌توان در عقیقه یک قربانی را به نیّت چند نفر انجام داد؟
پاسخ: در عقیقه نمی‌شود، ولی در قربانی مستحب اشکال ندارد.
۱- الکافی (چاپ دارالحدیث)، ج ۱۱، ص ۳۸۷.
۲- «کُلُّ مَوْلُودٍ مُرْتَهَنٌ بِالْعَقِیقَه»؛ الکافی (چاپ دارالحدیث)، ج ۱۱، ص ۳۸۴.
۳- «… الْعَقِیقَهُ عَنِ الْمَوْلُودِ الذَّکَرِ وَ الْأُنْثَی وَاجِبَهٌ وَ کَذَلِکَ تَسْمِیَتُهُ وَ حَلْقُ رَأْسِهِ یَوْمَ السَّابِعِ وَ یُتَصَدَّقُ بِوَزْنِ الشَّعْرِ ذَهَباً أَوْ فِضَّه و…»؛ بحارالانوار، ج ۱۰۱، ص ۱۱۰.
۴- الکافی (چاپ دارالحدیث)، ج ۱۱، ص ۳۸۶.
۵- الکافی (چاپ دارالحدیث)، ج ۱۱، ص ۳۸۵.
۶- «الْعَقِیقَهُ فِی الْغُلَامِ وَ الْجَارِیَهِ سَوَاء»؛ کافی (ط – دارالحدیث)، ج ۱۱، ص ۳۸۹.
۷- «عَقِیقَهُ الْغُلَامِ وَ الْجَارِیَهِ کَبْشٌ»؛ الکافی (چاپ دارالحدیث)، ج ۱۱، ص ۳۸۹.
۸- حکمت‌نامه، محمدی ری‌شهری، ص ۸۶.
۹- الکافی (چاپ دارالحدیث)، ج ۱۱، ص ۳۸۹.
۱۰- «ای قوم من، من از آنچه (برای خدا) شریک می‌سازید بیزارم. من از روی اخلاص، پاک‌دلانه روی خود را به سوی کسی گردانیدم که آسمان‌ها و زمین را پدید آورده است، و من از مشرکان نیستم. در حقیقت، نماز من و (سایر) عبادات من و زندگی و مرگ من برای خدا، پروردگار جهانیان است. (که) او را شریکی نیست، و بر این [کار] دستور یافته‌ام، و من از مسلمانانم.»؛ سوره انعام، آیات ۷۸ و ۷۹ و ۱۶۲ و ۱۶۳؛ الکافی (چاپ دارالحدیث)، ج ۱۱، ص ۴۰۱.
۱۱- «به نام خدا و به کمک خدا. بارالها! عقیقه‌ای است از فلانی. گوشتش در برابر گوشت او، خونش در برابر خون او و استخوانش در برابر استخوان او. بارالها! او را سپر (بلاگردان) خاندان محمد -که درودهای تو بر او و آنان باد- قرار ده.»؛ الکافی (چاپ دارالاسلامیه)، ج ۶، ص ۳۰.
۱۲- وسائل الشیعه، ج ۲۱، ص ۴۲۷.
۱۳- «لَا تَأْکُلُ الْمَرْأَهُ مِنْ عَقِیقَهِ وَلَدِهَا، وَ لَا بَأْسَ بِأَنْ تُعْطِیَهَا الْجَارَ الْمُحْتَاجَ مِنَ اللَّحْم»؛ الکافی (چاپ دارالحدیث)، ج ۱۱، ص ۴۰۳.
۱۴- «إِنْ کَانَ مَاتَ قَبْلَ الظُّهْرِ لَمْ یُعَقَّ عَنْهُ، وَ إِنْ مَاتَ بَعْدَ الظُّهْرِ عُقَّ عَنْهُ»؛ الکافی (چاپ دارالحدیث)، ج ۱۱، ص ۴۲۰.
۱۵- الکافی (چاپ دارالحدیث)، ج ۱۱، ص ۳۸۷.
۱۶- سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنِ الْعَقِیقَهِ وَ الْحَلْقِ وَ التَّسْمِیَهِ: بِأَیِّهَا یُبْدَأُ؟
قَالَ: «یُصْنَعُ ذلِکَ کُلُّهُ فِی سَاعَهٍ وَاحِدَهٍ، یُحْلَقُ وَ یُذْبَحُ وَ یُسَمّی». ثُمَّ ذَکَرَ مَا صَنَعَتْ فَاطِمَهُ علیها السلام لِوُلْدِهَا، ثُمَّ قَالَ: «یُوزَنُ الشَّعْرُ، وَ یُتَصَدَّقُ بِوَزْنِهِ فِضَّهً»؛ کافی (ط – دارالحدیث)، ج ۱۱، ص ۴۰۶.ش
