عوامل تقویت استحکام خانواده از منظر اهل بیت (ع)

جایگاه خانواده
هدف اساسى دین اسلام، تربیت انسان‏ها و تامین سعادت بشر در تمام ابعاد وجودی ، در تمام مراحل زندگى است. پیامبران الهى به ویژه پیامبر اسلام‏(ص) ، براى این هدف مقدس مبعوث شده و در این راه نهایت‏ سعى خود را مبذول نموده‏ اند و در انجام این ماموریت،‏به نیازها، ویژگى‏ها و علایق فطرى بشر به عنوان یک اصل مسلم توجه فراوان داشتند. به همین جهت دستورات تربیتى اسلام و فرهنگ حیات بخش اهل بیت‏( ع ) ،دقیقا در راستاى پرورش فطرى انسان‏ها،تدوین شده است. خداوند متعال براى تربیت افراد بشر، کانون پر مهر خانواده را بهترین محیط تربیتى انسان قرار دادهاست. در این مقاله به بررسى راههاى تقویت عواطف اعضاى خانواده ، در پرتو سیره و سخنان اهل بیت‏(ع) مى ‏پردازیم.
راههاى تقویت عواطف در خانواده
۱ – گفت وگوهاى محبت‏ آمیز:
یکى از راههاى استحکام بنیان خانواده ، توجه به ارتباط کلامى است. سخنان عاطفى و بهره‏ گیرى از کلمات دلنشین و خطاب‏هاى شایسته و محبت‏آمیز،مخاطب را جذب مى‏کند. خواسته یا ناخواسته از گوینده راضى شده،و در دلش نوعى احساس محبتنسبت‏ به او ایجاد مى‏شود.
اگر در خانواده‏اى مرد یا زنی با عبارات زیبا و دلپذیر همسرش را صدا کند، علاوه بر این که به فرزندان چگونه سخن گفتن را مى‏آموزد، در قلب او جایگاه ویژه‏اى خواهد یافت. امیرمؤمنان (ع ) مى‏فرماید: «اجملوا فى الخطاب تسمعوا جمیل الجواب(۱)،زیبا سخن بگویید تا سخن زیبا بشنوید.»
خطاب‏هاى ملاطفت‏ آمیز و دلربا، روح را نوازش داده و همسر را تحت تاثیر قرار مى‏دهد. بعضى از عبارات، آن قدرزیبا هستندکه هرگز تا آخرعمر فراموش نمى ‏شوند.
رسول گرامى اسلام (ص) با توجه به این نکته فرمودند: « قول الرجل للمراه انى احبک لا یذهب من قلبها ابدا.(۲)مردى که به زنش بگوید: من ترا دوست دارم، [اثر این سخن] هرگز از دل زن بیرون نمى ‏رود.» اساسا مرد و زن مسلمان باید زبان خویش را به سخن نیک عادت دهند، زیرا انسان فطرتااز عبارت‏هاى جذاب و پرمهر استقبال مى‏کند و نسبت‏ به انسان‏هاى نیکو سخن، در دل احساس محبت مى‏نماید.
۲ – صدا کردن با بهترین نام:
صدا کردن همسر با نامى که بیشتر دوست دارد، در ایجاد انس و الفت در میان زوجین تاثیر به سزایى خواهد داشت. پیامبر گرامى اسلام( ص )توصیه فرمودهاند که براى افزایش مهر و صفا در میان مسلمانان، همدیگر را با نام زیبا و محترمانه صدا بزنند: «ثلاث یضفین ود المرء لاخیه المسلم یلقاه بالبشر اذا لقیه و یوسع له فى المجلس اذا جلس الیه و یدعوه باحب الاسماء الیه; (۶)سه چیز دوستى و محبت‏ بین دو مسلمان را افزایش داده [و صفا و صمیمیت را در میان آن‏ها تقویت مى‏کند.] ۱. هنگام ملاقات، با خوشرویى و چهره‏اى گشاده برخورد کند. ۲. اگر مى‏خواهد در کنار او بنشیند برایش جا باز کند. ۳. به بهترین نامى که دوست دارد او را صدا بزند.»
۳ – سلام کردن به همدیگر:
طبق آموزش‏هاى اسلام، سلام کردن با صداى رسا و واضح و با آهنگى عاطفى و جذاب موجب تقویت روابط بین زن و شوهر خواهد شد. سلام با لحنى عاطفى، کینه‏ها را از بین برده ، روحیه را تقویت کرده و دل‏ها را به هم نزدیک مى‏نماید. سلام دادن به جمع خانواده و به ویژه زن و شوهر به یکدیگر، نشاط آور و فرح ‏بخش است.
امام صادق علیه السلام فرمود: «یسلم الرجل اذا دخل على اهله(۳); وقتى شوهر به خانه وارد مى‏شود ، باید به اعضاى خانواده (به ویژه همسرش) سلام کند.»
۴ – اظهار علاقه و ابراز محبت :
زوج جوانى که با هم پیمان زناشویى مى‏بندند، معمولا بر مبناى علاقه درونى و عشق پاکى است که به یکدیگر دارند. اما آنچه که در اسلام تاکید شده، بنیان خانواده را تقویت مى‏کند و محبت و الفت را میان زوج جوان افزایش مى‏دهد، اظهار و ابراز آن است.
امام صادق‏علیه السلام مى‏فرماید: «اذا احببت رجلا فاخبره بذلک فانه اثبت للموده بینکما;(۴)هرگاه شخصى را دوست داشتى، دوستى خود را به او اعلام کن ، زیرا این عمل انس و الفت را بین شما پایدارتر مى‏کند.»
۵ – دلجویى، استقبال، بدرقه:
خانوادهبرای انسانکانون آرامش و راحتىاست.مردى که بیرون ازمنزل با انواع مشکلات درگیر است و با ناملایمات فراوانى برخورد مى‏کند، دوست دارد هنگام برگشت ‏به خانه کسى از او دلجوئى کند، حرف دلش را بشنود و با سخنان آرام بخش خود،مرهم دردهاى انباشته دل او باشد. دلش مى‏خواهد هنگامى که در منزل را باز مى‏کند، کسى با چهره‏اى گشاده، لبى خندان و لحنى عاطفى از او استقبال نموده و آنچه را که در دست دارد ، با تکریم از او تحویل بگیرد و این فرد جز همسر صالح و مهربان او فرد دیگرى نخواهد بود. در این صورت چنین زنى از دوستان خدا بوده و پاداش بزرگى خواهد داشت.
 مردى به محضر رسول خدا صلى الله علیه وآله آمده و عرضه داشت: «یا رسول‏الله! من همسرى دارم که هرگاه وارد خانه شوم به استقبالم مى‏آید و چون مى‏خواهم از منزل بیرون روم مرا بدرقه مى‏کند. هر گاه مرا اندوهگین ببیند مى‏گوید: چه چیز تو را اندوهگین کرده؟ اگر براى مخارج زندگى‏ات ناراحتى، مطمئن باش که دیگرى (خداوند) عهده ‏دار آن است و اگر براى آخرت [و گرفتارى‏هاى قبر و قیامت] غصه مى‏خورى، خداوند اندوهت را زیاد کند. (و باید چنین باشى.) رسول خدا(ص)فرمودند: خداوند [در روى زمین] کارگزارانى دارد و این زن یکى از آن‏ها است. براى او نصف پاداش شهید مى‏باشد.»(۵)
على(‏ع ) در مورد بانوى بانوان و همسر نمونه تاریخ مى‏فرماید: «به خدا سوگند بعد از ازدواج با فاطمه‏(س) بر او خشمگین نشدم و او را به کارى مجبور نکردم . و او مرا ناراحت نکرد و هیچگاه با من مخالفت ننمود، وقتی به او نگاه مى‏کردم تمام غم و اندوه‏هاى دلم برطرف مى‏شد.»(۶)
۶ – همدلى در انتخاب نوع غذا:
هماهنگى و همدلى در انتخاب نوع غذا از جمله عواملى است که ارتباط زن و شوهر را تقویت کرده و بنیان خانواده را استحکام مى‏بخشد. اگر زوجین در مساله غذا و خوراک تفاهم داشته باشند و شرایط همدیگر را مراعات کنند، بسیارى از مشکلات و اختلافات خانواده‏ها حل مى‏شود. اگر مرد غذایى را دوست دارد وانتظار دارد که در منزلش تهیه شود، مى‏تواند علاوه بر این که لوازم مورد نیاز را تهیه مى‏کند، همسر خویش را از آن آگاه سازد. ولى اگر براى او فرقى نمى‏کند، که معمولا هم شوهران مسلمان و متعهد چنین اند و در مورد غذاى روزانه خویش سخت‏گیرى و موشکافى نمى‏کنند، در این صورت از غذاى تهیه شده استفاده کرده و با کمال متانت و بزرگوارى از همسر هنرمند خویش قدردانى و تشکر مى‏نماید و با بهانه‏هاى مختلف زحمات وى را نادیده نمى‏گیرد. رسول اکرم (ص) فرمود: «المؤمن یاکل بشهوه عیاله والمنافق یاکل اهله بشهوته; (۷)انسان با ایمان، مطابق میل و خواسته عیالش غذا مى‏خورد و خانواده انسان منافق، مطابق میل و خواسته وى غذا مى‏خورند.»
در سیره و روش(ص) آمده است که آن حضرت هیچگاه در مورد انتخاب نوع غذا سختگیرى نمى‏کرد و با خانواده‏اش همراه مى‏شد: «رسول خدا(ص)از هر نوع غذا مى‏خوردند و غذایى که خداوند برایش حلال نمودهبود ،‏ به همراه خانواده و خدمتگزارشان تناول مى‏کردند.»(۸)
در جای دیگرپیامبرخدا(ص)فرمودند: «خیر نسائکم الطیبه الطعام; (۹)بهترین زنان شما زنى است که غذاى پاکیزه و دلپسند درست کند.»
۷ – فراهم نمودن مخارج خانواده:
مردبه عنوان مدیر خانواده، مسؤولیت فراهم کردن وسائل مورد نیاز از قبیل خوراک و پوشاک و… اعضاى خانوادهراعهدهدارد. در این مورد اگر مردان با ایمان وظیفه خویش را در مورد به دست آوردن روزى حلال و پاکیزه به خوبى‏انجام دهند، مقامی بس بلند، در پیشگاه خداوند متعال کسب خواهند نمود.
امام باقر(ع ) فرمودند: «من طلب الرزق فى الدنیا استعفافا عن الناس و سعیا على اهله و تعطفا على جاره لقى الله عزوجل یوم القیامه و وجهه مثل القمر لیله البدر; (۱۰)هر کس در دنیا به دنبال روزى حلال برود،به قصد این که نیازمند و محتاج دیگران نباشد و مخارج زن و فرزندش را تامین نماید و به همسایه‏ها [و همنوعان مستمند خود] یارى رساند، چنین فردى در روز قیامت ‏با سیمایى [نورانى] مانند ماه شب چهارده با خداوند ملاقات خواهد کرد.» و امام صادق‏(ع ) نیزفرمودند: «الکاد على عیاله من حلال کالمجاهد فى سبیل‏الله; (۱۱)مرد تلاشگرى که براى تهیه روزى حلال و مشروع براى خانواده‏اش مى‏کوشد، مانند مجاهدى است که در راه خدا جهاد مى‏کند.» امام رضا علیه السلام نیز فرمودند: «کسى که از فضل و عنایت پروردگار به دنبال روزى حلال مى‏رود به اندازه‏اى که مخارج خانواده خود را تامین کند، از رزمنده‏اى که در راه خداوند متعال جهاد مى‏کند پاداش افزونترى دارد.»(۱۲)
۸ – هدیه دادن به همسر:
احترام به شخصیت افراد، در وجود آنان عشق و محبت مى‏آفریند. هدیه دادن نوعى احترام به طرف مقابل محسوب مى‏شود و انسانى که هدیه را مى‏گیرد بى‏اختیار و از روى فطرت خدادادى خویش، مهر و محبت هدیه دهنده را در دل خود جاى مى‏دهد. این نکته در روابط زناشویى از اهمیت‏خاصى برخوردار است و عامل مهمى در ایجاد انس و الفت و هم گرایى نسبت ‏به زن و مرد به شمار مى‏رود .
پى‏نوشت‏ها:
۱) غررالحکم، ص ۴۳۶.
۲) وسائل الشیعه، ج ۲۰، ص ۲۳.
۳) بحارالانوار، ج ۷۶، ص ۲.
۴) اصول کافى، ج ۲، ص ۶۴۴.
۵) وسائل الشیعه، ج ۲۰، ص ۳۲.
۶) مناقب خوارزمى، ص ۳۵۴.
۷) جامع‏السعادات، ج ۲، ص ۱۴۵.
۸) مکارم الاخلاق طبرس، ص ۲۶.
۹) الکافى، ج ۵، ص ۳۲۵.
۱۰) التحفه السنیه جزایرى، ص ۲۲۷.
۱۱) من لا یحضره الفقیه، ج ۳، ص ۱۲۴.
۱۲) الکافى، ج ۵، ص ۸۸.
..