فرقه های صابئین را معرفی کنید؟

پاسخ:
معمولاً هر دینی، دارای فرقه های متعددی هست و آئین صابئی هم از این امر مستثناء نشده است. منتها وجود فرقه ها در دین صابئی را از دو جهت می توان نگریست اول یکی به لحاظ وجود عقاید مختلف، پیروان این آئین که باعث ایجاد فرقه های مختلف شده است و دیگری از حیث تفاوت مکانی یا احکامی است که باعث شده صابیان را به نام های مختلف، معروف کند هر چند در صورت دوم، تفاوت اعتقادی خیلی جزئی می باشد. آثار فرقه هایی که بر اثر اختلاف عقاید بوجود آمده اند به شرح ذیل ذکر می گردد:
1. فرقه «اصحاب روحانیت»: اینها می گویند: برای جهان، صانعی است حکیم و مدبر و چون نمی توانیم به جلال او راه یابیم ناچار باید به وسیله مقربان درگاه او که روحانیان پاک می باشند، نزد او راه یابیم که این روحانیان از هر نوع ماده جسمانی منزه هستند و از کردار انسانی دور و به ذات خدایی نزدیک. به روحانیت نیز بایستی به وسایل و افعالی چون فایق آمدن به شهوات نفسانی و تهذیب اخلاق و روزه داشتن، نماز، اوراد، و دعا نزدیکی جست و با نزدیکی به آنان به شناخت و درک حضرت الهی، فایض آمد و از جمله روحانیان هفت روحانی را در هفت سیاره، مدبر دانند و گویند این هفت سیاره، مانند اجساد و هفت روحانی به منزله ارواح می باشند و در آن هیکل تدبر و تصرف کنند و از تصرف و تدبر ایشان سیارات هفت گانه در افلاک خود مدام دور زنند.[۱]
2. فرقه «اصحاب هیکل»: اینها قائل هستند که چون روحانیون وجود رابط بین افراد عادی با خداوند می باشند، نیاز بود تا دست به دامن هیاکل یعنی سیارات هفت گانه زنند و حاجات خود را از ستارگان طلبند. در واقع، این گروه از آنجا پیدا شد که چون روحانیات، وجود واسطه را ضروری دیدند لازم دانستند که این واسطه باید به گونه ای باشد که ما او را مشاهده کنیم و شفیعان خود را با چشم خود ببینیم و نزدشان تضرع و زاری کنیم تا به وساطت و شفاعت ما از حضرات روحانیان اقدام کنند و روحانیان ما را به درگاه کبریایی، نزدیک گردانند.[۲]
3. «اصحاب اشخاص»: اینها معتقدند که چون ستارگان هفت گانه طلوع و غروب دارند و در روز دیده نمی شوند، باید نیابت داشته باشند، نایب آنها مجسمه های هفت گانه است که به آنها متوسل می شدند. این فرقه اگر چه عقاید آن دو دسته دیگر را می پذیرند، اما بر آن بودند که هیاکل و سیارات سبعه در همه‌ مواقع، قابل رویت نیستند، چون مهر در روز درخشان است و شب غروب می کند ماه، روز ناپیدا و شب نمایان است و ما در همه‌ حالات به آنها تقرب نتوانیم کرد. پس باید صورتی از آنها در پیش چشم، داشته باشیم و بدان صورت به هیاکل تقرب جوئیم.[۳]
4. «حرانی»: در مورد این فرقه چندین قول وجود دارد که به دو مورد از آنها اشاره می شود: بعضی ها معتقدند که صابیان حرانی بقایای مذهب یونان و روم هستند که در شهر حران، کنار رود فرات در مقابل آئین عیسوی مقاومت کردند و تا دوره‌ اسلام باقی ماندند. وقتی از طرف مامون، خلیفه عباسی به آنها تکلیف شد به یکی از ادیان اهل کتاب بپیوندند کلمه «صابیان» را برگزیدند و خود را با صابیان مذکور در قرآن منطبق شمردند.[۴]
شهرستانی می گوید: حرانیون از کسانی بودند که در شهرستان حران، جای داشتند و آن فرقه بر آنچه سه فرقه دیگر گفته اند، پیروی کرده اند و نیز مزیدی آورده و گویند: صانع جهان به لحاظ ذات معبود، واحد است ولی به لحاظ اشخاص متکثر، یعنی دو صفت واحد و کثرت که ضد یکدیگرند متصف است. اما واحد است در ذات و اول و اصل و ازل. اما کثیر است به لحاظ «اشخاص» که در چشم ظاهر، بسیار می شود. و یکی دیگر از اعتقادات صابیان حرانی این است که قیامتی که انبیاء وعده داده اند در همین دنیاست و غیر از این سراسرای دیگری نیست و زنده کردن مردگان و برانگیختن آنان، قابل تصور نیست.[۵]
اما دیگر صابیان که بر اثر تفاوت مکانی و احکامی به نام های دیگری، معروف شده اند از نظر عقیدتی، تفاوت چندانی با هم ندارند و عبارتند از: «سمینه» که می گویند اینها همان صابیان چین هستند که به مذهب «بوداست» می باشند و فرقه های دیگری چون مغتسله، کیماری و بطایحی و مندایی که یا از فرقه های صابئی هستند یا یکی از اسم های متعددی است که بر صابیان اطلاق می شود.
در نهایت باید گفت: آیین صابئییان آیینی منزوی و فراموش شده است و آنچه گفته شد، همگی نقل قول هایی بود که در مورد آنها شده بود و نمی توان گفت همه آنها صحیح است و به دلیل کمبود منابع پیدا کردن صحیح از سقیم دشوار می نماید.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. درسهایی از تاریخ اسلام، احمد غروی.
2. شناخت صبی ها، چهاردهی، نورالدین.
3. نگاهی به تاریخ خوزستان، زمان رشیدیان.
4. یادگار جاوید، تقوی قزوینی، محمد مهدی.
[۱] . مبلغی آبادانی، عبدالله، تاریخ ادیان و مذاهب جهان از ۳۵ هزار سال قبل از اسلام، ناشر حر، ۱۳۷۶ ش، تهران ص ۸۳۵، و الهامی داود، تحقیقی درباره صابئان، ناشر مکتب الاسلام، ۱۳۷۸ ش، قم، ص ۱۱۳ ـ ۱۱۴.
[۲] . الهامی، داوود، تحقیقی درباره صابئان، ص ۱۱۵، و شهرستانی، محمد بن عبدالکریم توضیح الملل، تهران، ناشر اقبال، ۱۳۶۱ ش، ج ۲، ص ۸۲ ـ ۸،.
[۳] . همان، ص ۱۱۶ و مبلغی آبادانی، عبدالله، تاریخ ادیان و مذاهب جهان از ۳۵ هزار سال قبل از اسلام، ص ۸۳۵،
[۴] . رضایی، عبدالعظیم، اصل و نسب دینهای ایران باستان، تهران، ناشر موج، ۱۳۷۳ ش، ص ۴۶۳،
[۵] . الهامی، داود، تحقیقی درباره صابئان، ص ۱۲۸، ملبغی آبادانی، تاریخ ادیان و مذاهب جهان، ص ۸۳۷.