فلسفه ازدواج در اسلام

ازدواج نخستین سنگ بنای تشکیل‏ خانواده و بالطبع، جامعه و اجتماع است و میزان اندیشه و تدبر در آن در میزان پیشرفت‏ یا انحطاط و صعود یا سقوط جامعه تاثیر دارد. ازدواج دارای آثار و نتایج‏ بسیاری است; از جمله: ارضای غریزه جنسی، تولید و بقای نسل، تکمیل و تکامل انسان، آرامش و سکون، پاک‏دامنی و عفاف و نتایج متعدد دیگر.
از این‏رو، اسلام – به عنوان یک مکتب آسمانی – آن را نه تنها کاری محبوب و مقدس دانسته، بلکه جوانان را مؤکدا بدان توصیه کرده است. هر ازدواجی دارای اهداف خاص خود است، ولی در این میان، برخی از اهداف کم ارج و کم اهمیت و در نتیجه، ناپایدارند و نمی‏توانند برای همیشه و یا حتی مدتی دراز خوشبختی زوجین را تضمین‏کنند. برخی نیز ارجمند، مهم و در نتیجه پایدارند. بنابراین، شایسته است ازدواج با توجه به این اهداف در نظر گرفته شود.
ازدواج از این نظر که عاملی برای نجات از آلودگی، موجبی برای نجات از تنهایی و سببی برای بقای نسل است، خودداری از آن همیشه سبب ایجاد بی تعادلی، نابهنجاری رفتاری و زمانی هم فساد شخصیت و حتی بیماری جسمی می‏گردد. بنابراین، بهترین و بالاترین نعمت‏ها برای هر زن و مرد از نظر اسلام تشکیل خانواده است.
گمان نمی‏رود از بین مکاتب و مذاهب، هیچ مذهبی به اندازه اسلام درباره ازدواج بحث کرده باشد. ازدواج از نظر اسلام امری مستحب، مورد تاکید و از سنن انبیا علیهم السلام معرفی شده و جوانی که بدان تن دهد در حقیقت، همگام با آفرینش و سعادتمند است.
ازدواج از نظر اسلام پیمان مقدسی است که برقراری آن بر اساس مقررات، آداب و رسوم، تشریفات، سنن و قوانین خاصی صورت می‏گیرد. معمولاً می‏گویند که خانواده مسئول بسیاری از عیوب و بدبختی‏های جامعه است. این مطلب قابل قبول است، ولی در عبارتی گویاتر و رساتر می‏گوییم: در واقع، عدم خانواده به معنای واقعی – کلمه است که مسؤول عیوب و بدبختی‏هاست و این اغلب بدان دلیل است که در تشکیل آن فکر و هدف ارزیابی شده وجود نداشته است.
بسیاری از جوانان با افکار از پیش ساخته و اندیشه‏های رؤیایی وارد زندگی زناشویی می‏شوند و می‏خواهند از راه تصادف و شانس، زمینه را برای داشتن یک کانون سالم پدید آورند، در حالی که تن دادن به ازدواج بدون هدف و روش سنجیده همانند قرار دادن اساس ساختمان بر روی زمینی سست و لرزان است که محلی برای زندگی اطمینان‏بخش نخواهد بود. خانواده از قدیم‏الایام، مرکز هرگونه ثروت اجتماعی و کانونی برای تولید و پرورش شخصیت‏هاست، سرنوشت و حیات آن به سرنوشت و حیات جامعه بستگی دارد و نقش آن در وحدت و عظمت‏یک جامعه فوق‏العاده اساسی است. لذا، چنین مهمی را نمی‏توان به مسامحه و سهل‏انگاری نگریست. انسان در زندگی نیازهایی دارد که باید تامین شود و همان‏گونه که از نظر غذا و دوا و لباس و مسکن نیازمند است، از نظر غریزه جنسی و دیگر غرایز فکری و اخلاقی نیز نیازمند است.
در این مختصر، برآنیم تا در حد مقدور و به اختصار، در زمینه فلسفه و هدف از ازدواج سطوری را به رشته تحریر در آوریم و نیم‏نگاهی به این سنت مؤکد اسلامی از خلال برخی آیات، روایات و اقوال صاحب‏نظران بیفکنیم. اما بجاست پیش از شروع این بحث، با چند نکته آشنا شویم:
 ازدواج چیست؟
ازدواج قراردادی رسمی برای پذیرش یک تعهد متقابل به منظور تشکیل زندگی خانوادگی است تا طرفین ازدواج در سایه آن، در خط سیر معین و شناخته شده‏ای از زندگی قرار گیرند. این قرارداد با رضایت و خواسته زن و شوهر و بر مبنای آزادی کامل دو طرف منعقد می‏گردد و در پرتو آن، روابطی بس نزدیک بین آن دو پدید می‏آید. این قرارداد، ارتباط و پیوند دوطرفه به وسیله الفاظ و عباراتی معین انجام می‏گیرد که آن را «عقد» یا پیمان ازدواج می‏نامیم. معنا و مفهوم «عقد»
«عقد» از نظر لغت‏به معنای «گره زدن‏» و خود «گره‏» است و در اصطلاح، هر چیزی است که در سایه آن، رابطه‏ای میان دو فرد یا دو گروه ایجاد می‏شود.
در زبان ازدواج و زناشویی، «عقد» عبارت است از ایجاد پیوندی مشترک بین زن و شوهر که در سایه آن، حقوق ، تعهدات و مسؤولیت‏های دو جانبه پدید می‏آید. به دیگر سخن، «عقد» قراردادی به منظور مشارکت دو تن در زندگی خانوادگی‏وایجادنوعی‏روابطشرعی‏وقانونی است. فلسفه و هدف از ازدواج
هدف از ازدواج هم برای مرد و هم برای زن، پاسخ مثبت دادن به سنت الهی و تولید نسل است. لذا، هر دو در این زمینه بر یک عقیده‏اند. فلسفه ازدواج براساس این دو مبنا ملاک دین و نجابت است. در نتیجه، هدف از ازدواج و تولید نسل، مقدس می‏گردد و هیچ‏یک از مادیات ملاکی برای آن به حساب نمی‏آید.
اصولاً فلسفه خلقت زن و مرد (زوجیت) تولید مثل است، همان‏گونه که این زوجیت در سایر حیوانات و حتی گیاهان نیز وجود دارد. نکته اصلی که باید در ازدواج مورد توجه هر دو طرف باشد دین و کمال است. از این‏رو، از روایات نقل شده از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و ائمه اطهار علیهم السلام چنین برمی‏آید که هر کس ممکن است‏به یکی از این چهار دلیل ازدواج کند: ۱- پول; ۲- دین; ۳- زیبایی; ۴- شهرت و عنوان. بین این چهار هدف، دین از همه بالاتر و بهتر است. اما به طور کلی، ضرورت‏ های ایجاب کننده ازدواج عبارت است از:
الف- ضرورت‏های فردی;
ب- ضرورت‏های اجتماعی;
ج- ضرورت‏های مذهبی.
در ذیل، به تفصیل از این موارد بحث می‏کنیم: الف- ضرورت‏های فردی
۱- پاسخ مثبت‏به فطرت: انسان به حکم فطرت، دارای غریزه جنسی است و طبیعت و فطرتش ایجاب می‏کند که رشد نماید، به سوی کمال برود و وقتی‏رشدیافت‏وبه‏درجه‏کمال رسیدارضا و اقناع شود.براین‏اساس،برای‏حفظ جان و تعادل نظامات روانی، ضروری است که آدمی به ازدواج تن دهد.
۲- موجبی برای بروز استعدادها: استعدادها برای بروز و تکامل خود نیازمند محیطی امن و آرامند. ازدواج برای جوان آرامش و آسایش ایجاد می‏کند، استعدادهای او را به حرکت درمی‏آورد و به او امکان می‏دهد که از آن به نیکی بهره‏برداری کند.
۳- موجب امنیت و آسایش: اصولا «بلوغ‏» یعنی شکوفایی غریزه، چه برای پسر و چه برای دختر که همراه بحران است. ازدواج این بحران را تسکین می‏دهد، برای جوان محیط امن و آرام ایجاد می‏نماید، در سایه وجود عواطف خانوادگی، روح سرکش او مهار می‏شود و موجباتی برای برخورداری او از نیروی فکری فراهم می‏شود.
۴- موجب نجات از تنهایی: به عقیده دانشمندان و فلاسفه، انسان موجودی مدنی‏الطبع و بالفطره اجتماعی است. از این‏رو، محتاج پناه و یاور و یاری دلدار است. ازدواج این فایده را دارد که آدمی را از تنهایی و اعتزال نجات دهد و همدلی در کنار او، در بستر او و در آغوش او قرار دهد تا وجودش راعین‏وجودخودبداندودرغم‏ودردش‏شریک باشد. ب- ضرورت‏های اجتماعی
ازدواج هرچند از یک نظر ، مساله‏ای شخصی و خصوصی است، ولی از نگاهی دیگر، دارای جنبه و اهمیتی اجتماعی می‏باشد. بر این اساس، ازدواج از ارکان مدنیت و راهی مطمئن برای تامین آسایش جامعه و رفاه بشریت است. سود و زیان ازدواج تنها متوجه زوجین نیست، بلکه افراد اجتماع نیز به گونه‏ای از آن برخوردار می‏شوند
بی‏تردید، ازدواج رابطه‏ای است که طرفین ربط را تا حد زیادی از بی‏بند و باری و روابط نامشروع و انحرافات اخلاقی و جنسی مصون می‏دارد. این موضوع به تناسب حال طرفین و محیط اجتماعی و امکان انجام سایر گناهان متفاوت است. هم‏چنین سایر جنبه‏های شخصی و اجتماعی نیز در این زمینه مؤثر می‏باشد که گاهی این عمل سبب مصونیت انسان از نیمی از گناهان و معاصی و گاهی بیش‏تر است. لذا، در بعضی از روایات ازدواج را وسیله حفظ نیمی از دین و برخی روایات، دو سوم دین بیان کرده‏اند. (۱) زندگی هر یک از زن و شوهر منقسم به دو قسم است:
۱- روابط داخلی و خانوادگی;
۲- روابط خارجی و اجتماعی.
بنابراین، زن صالح در خانواده وسیله تحقق سعادت مرد در نیمی از زندگانی او و مرد نیکوکار برای زن وسیله سعادت نیمی از روابط حیاتی اوست; زیرا ازدواج وسیله موفقیت هر یک از طرفین در مقدار زیادی از وظایف عبادی خواهد بود که در روایات ائمه اطهار علیهم السلام به نیمی از دین تعبیر شده است. ج- ضرورت‏های مذهبی
ضرورت‏های مذهبی ازدواج از دوجنبه قابل بررسی‏اند: از جنبه آیات و از جنبه روایات.
۱- ازدواج در آیات: این سؤال همواره مطرح بوده است که چرا خداوند انسان‏ها و یا حیوانات و حتی گیاهان را زوج آفرید؟ فلسفه زوجیت انسان‏ها، گیاهان و حیوانات چیست؟ در پاسخ به این سؤال، به اجمال می‏توان گفت که فلسفه زوجیت در انسان‏ها به ازدواج بازمی‏گردد. اما پس از آن، این سؤال مطرح می‏گردد که آیا ازدواج فقط برای تامین غریزه جنسی است؟ آیا برای شروع مسائل اجتماعی است؟ آیا برای ایجاد انس میان دو زوج مخالف با هم است؟ در پاسخ باید گفت که خیر، هدف از ازدواج این مسائل نیست. فلسفه ازدواج چیز دیگری است و آن امتداد نسل، بقای آن و اتمام ترکیبات عاطفی زن و مرد به دلیل تولید مثل می‏باشد، همان‏گونه در برخی از آیات به این مطلب اشاره شده است:
خداوند در سوره نساء، آیه ۷ می‏فرماید: «یا ایها الناس اتقوا ربکم الذی خلقکم من نفس واحدهٔ و خلق منها زوجها و بث منهما رجالا و نساء کثیرا و اتقوا الله الذی تسائلون به و الارحام ان الله کان علیکم رقیبا»; ای مردم، بترسید از پروردگار خود که شما را از یک تن آفرید و از او جفتش را بیافرید و از آنان مردان و زنان بسیاری گسترانید و بترسید از خداوندی که از او و از ارحام پرسش می‏شود. خداوند بر شما نگاهبان است.
در آیه ۱۱ سوره شوری نیز می‏فرماید: «فاطر السموات و الارض جعل لکم من انفسکم ازواجا و من الانعام ازواجا یذرؤکم فیه لیس کمثله شی‏ء و هو السمیع البصیر»; او پدید آورنده آسمان‏ها و زمین است. برای شما از جفت‏خودتان همسرانی قرار داد و از جنس حیوانات نیز جفت‏هایی آفرید تا بر شما بیفزاید و نسل تکثیر پیدا کند. همانند او چیزی نیست. او شنوای بیناست.
۲- ازدواج در روایات:اسلام در این زمینه، دو دسته را مخاطب قرار داده است و ازدواج را به آن‏ها توصیه می‏کند:
۱- کسانی را که به قصد ارضای غریزه شهوت و محافظت از آلودگی ازدواج می‏کنند، ولی از پیدایش نسل جلوگیری می‏نمایند.
۲- کسانی را که علاوه بر ارضای غریزه شهوانی، قصد تشکیل خانواده نیز دارند و در نتیجه، خواهان نسل هستند. اما به طور کلی، دسته دوم بیش‏تر مورد خطاب‏اند; زیرا خانواده بدون فرزند در همان وصلت و گوشه حجله، بدون استمرار و دنباله خلاصه می‏شود.
نظر به وجود منافع و اهمیت‏های ازدواج است که اسلام آن را تایید کرده و ضرورت آن را در درجه اول اهمیت و مورد تاکید قرار داده است. ضرورت‏های ‏ازدواج‏ از نظر اسلام به قرار ذیل است:
محبوب‏ترین بنا: بنای تشکیل خانواده در اسلام محبوب است، تا آن‏جا که هیچ سازمان و بنایی نزد خدا محبوب‏تر از آن نیست. لذا، پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله می‏فرمایند: «ما بنی بناء فی الاسلام احب الی الله من التزویج‏»; نزد خداوند هیچ بنایی محبوب‏تر از خانه‏ای نیست که از طریق ازدواج آباد گردد. (۲)
۲- عامل حفظ پاک‏دامنی و کسب اخلاق نیک: ازدواج از نظر اسلام وسیله‏ای برای پاک‏دامنی و پاک‏دامن زیستن است. رسول خدا صلی الله علیه و آله به زیدبن حارثه فرمودند: ازدواج کن تا پاک‏دامن باشی (۳) و در سخنی دیگر، فرمودند: مردان را زن دهید تا خدا اخلاقشان را نیکو، ارزاقشان را وسیع و جوانمردیشان را زیاد گرداند. (۴) در روایتی دیگر، به زنی که گفته بود، دیگر ازدواج نخواهم کرد، فرمودند: «ازدواج برای حفظ عفاف لازم است.» (۵)
۳- عامل تکمیل دین: ازدواج غیر از ایجاد نظم در زندگی، وسیله‏ای برای حفظ و تکمیل دین است. بدان دلیل، ازدواج تکمیل کننده ایمان است که به وسیله آن، بسیاری از گناهان از وجود آدمی ریشه‏کن می‏شود و راه برای سعادتمندی او از هر سو فراهم می‏گردد. لذا، رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: «من تزوج فقد احرز نصف دینه‏»; (۶) هر کس ازدواج کند نیمی از دینش را باز یافته است. در جای دیگر، فرمودند: «ما من شاب تزوج فی حداثهٔ سنه الا عج‏شیطانه یا ویله عصم منی ثلثی دینه‏»; (۷) هر کس در ابتدای جوانی ازدواج کند شیطان فریاد می‏کند: ای وای، دو سوم دین خود را از شر من حفظ کرد.
۴- موجب ازدیاد نسل: پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند: «تزوجوا فانی مکاثر بکم الامم غدا فی القیامهٔ‏»; (۸) ازدواج کنید; زیرا من به زیادتی شما نسبت‏به امت‏های دیگر در قیامت مباهات می‏کنم. (این‏که امروزه در کشور ما با توجه به احکام ثانویه، به مهار جمعیت‏حکم می‏شود مطلب دیگری است که این مختصر مجالی برای طرح آن نیست.)
۵- موجب ازدیاد مسلمانان: پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند: «ما یمنع المؤمن ان یتخذ اهلا لعل الله یرزقه نسمهٔ تثقل الارض بلا اله الا الله‏»; (۹) چه مانعی داردکه مؤمن زنی‏بگیرد تاخداوند فرزندی نصیبش کند که با کلمه لا اله الا الله زمین را گرانبار کند؟
۶- موجب ازدیاد روزی: پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند: «اتخذوا الاهل فانه ارزق لکم‏» (۱۰) ; روزی را به وسیله زن گرفتن زیاد کنید. در حدیث دیگری، امام رضا علیه السلام می‏فرمایند: «اذا جاءکم من ترضون خلقه و دینه فزوجوه‏»; (۱۱) اگر خواستگاری آمد که دین و اخلاقش را پسندید او را اجابت کنید. در روایتی پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند: «من ترک التزویج مخافهٔ العیلهٔ فقد ساء ظنه بالله عزوجل ان الله یقول: ان یکونوا فقراء یغنهم الله من فضله‏»; (۱۲) هر کس ازدواج را از ترس فقر و تنگدستی‏ترک کندبه خدا سوء ظن برده است، زیرا خداوندمی‏فرماید:اگر (زن‏وشوهر) فقیر باشندخدا هر کدام را از کرم خود بی‏نیاز می‏کند. بنابراین، در هر صورت، روزی زن و مرد با خداست.
۷- نشانه پیروی از سنت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله: حضرت علی علیه السلام فرمودند: «تزوجوا فان التزویج‏سنهٔ رسول الله فانه کان یقول: من کان یحب ان یتبع بسنتی فان من سنتی التزویج‏»; (۱۳) ازدواج کنید، ازدواج سنت پیامبر صلی الله علیه و آله است. آن جناب می‏فرمودند: هر که می‏خواهد از سنت من پیروی کند، بداند که ازدواج سنت من است.
۸- نشانه پیروی از سنت پیامبران علیهم السلام: امام رضا علیه السلام فرمودند: «ثلاث من سنن المرسلین: العطر و اخذ الشعر و کثرهٔ الطروقهٔ‏»; (۱۴) سه چیز از سنت‏های پیامبران است: استعمال عطر، ازاله موهای زاید و ازدواج کردن.
۹- موجب جلب رضایت الهی: پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند: «ما من شی‏ء احب الی الله عز وجل من بیت‏یعمر فی الاسلام بالنکاح‏»; (۱۵) هیچ چیز نزد خداوند محبوبتر از این نیست که خانه‏ای در اسلام به وسیله ازدواج آباد گردد.
۱۰- موجب کسب طهارت معنوی: پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند: «من احب ان یلقی الله طاهرا مطهرا فلیلقه بزوجهٔ‏»; (۱۶) هر کس می‏خواهد خدا را پاک و پاکیزه ملاقات کند باید هنگام مرگ متاهل باشد.
۱۱- بهترین بهره و سود: امام رضا علیه السلام فرمودند: «ما استفاد امرء بعد الاسلام فائدهٔ خیرا من امراهٔ مسلمهٔ …»; (۱۷) پس از ایمان به خدا، هیچ انسانی بهره‏ای بهتر از همسری مسلمان به دست نیاورده است.
۱۲- گشودن درهای رحمت الهی: پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند: «یفتح ابواب السماء بالرحمهٔ فی اربع مواضع: عند نزول المطر و عند نظر الولد فی وجه الوالد و عند فتح باب الکعبهٔ و عند النکاح‏»; (۱۸) درهای رحمت آسمان در چهار موقع گشوده می‏شود: ۱- هنگام باریدن باران; ۲- وقتی که فرزندی (از سر مهر) به صورت پدرش بنگرد; ۳- زمانی که در خانه کعبه گشوده می‏گردد; ۴- در وقت اجرای عقد نکاح. (۱۹) نهی اسلام از عزوبت
از نظر اسلام، ازدواج کاری مقدس و تجرد چیز پلیدی است. این بر خلاف نظر کسانی است که رهبانیت را پذیرفته‏اند و سعی دارند بدان جنبه‏ای مقدس دهند. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند: آن کس که این آیین و مذهب همگام با فطرت مرا دوست دارد باید نسبت‏به سنت من پای‏بند باشد; یکی از سنت‏های من ازدواج است. (۲۰)
در اسلام، سرباز زدن از ازدواج مساوی با تخلف از سنت پیامبر صلی الله علیه و آله و حتی از موازین اسلامی است. چنانچه پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند: هر کس زمینه و امکانی برای ازدواج داشته باشد و در عین حال، از آن سر باز زند از ما نیست.
اسلام برخلاف رهبانان و تارکان دنیا، مجرد ماندن را نه تنها فضیلت نمی‏داند، بلکه آن را محکوم کرده و شدیدا از آن نهی فرموده است. زنی به حضور امام صادق علیه السلام رسید و گفت: من قصد ندارم شوهر کنم تا مرا نزد خدا فضلی باشد و اجر و ثوابی به من تعلق گیرد.
امام صادق علیه السلام فرمودند: این سخن را رها کن; اگر تنها زیستن فضیلتی بود فاطمه علیها السلام، دختر پیامبر صلی الله علیه و آله، بر این فضل سزاوارتر بود. (۲۱)
بزرگان اسلام عزب ماندن را در صورت فراهم بودن وسایل ازدواج، ناروا و حرام دانسته و زناشویی را محبوب و مقدس شمرده‏اند. اسلام نیز تجرد را زشت می‏شمارد و می‏گوید: «شرارکم عزابکم‏»; (۲۲) بدترین شما کسانی هستند که در حال عزوبت‏اند. احادیثی‏که ازعزوبت‏نهی می‏کنند بسیارند، ازجمله روایات ذیل از پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله:
– ازدواج کن و گرنه از گنه‏کاران محسوب خواهی شد; «تزوج و الا فانت من المذنبین.» (۲۳)
۲- عامل حفظ پاک‏دامنی و کسب اخلاق نیک: ازدواج از نظر اسلام وسیله‏ای برای پاک‏دامنی و پاک‏دامن زیستن است. رسول خدا صلی الله علیه و آله به زیدبن حارثه فرمودند: ازدواج کن تا پاک‏دامن باشی (۳) و در سخنی دیگر، فرمودند: مردان را زن دهید تا خدا اخلاقشان را نیکو، ارزاقشان را وسیع و جوانمردیشان را زیاد گرداند. (۴) در روایتی دیگر، به زنی که گفته بود، دیگر ازدواج نخواهم کرد، فرمودند: «ازدواج برای حفظ عفاف لازم است.» (۵)
۳- عامل تکمیل دین: ازدواج غیر از ایجاد نظم در زندگی، وسیله‏ای برای حفظ و تکمیل دین است. بدان دلیل، ازدواج تکمیل کننده ایمان است که به وسیله آن، بسیاری از گناهان از وجود آدمی ریشه‏کن می‏شود و راه برای سعادتمندی او از هر سو فراهم می‏گردد. لذا، رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: «من تزوج فقد احرز نصف دینه‏»; (۶) هر کس ازدواج کند نیمی از دینش را باز یافته است. در جای دیگر، فرمودند: «ما من شاب تزوج فی حداثهٔ سنه الا عج‏شیطانه یا ویله عصم منی ثلثی دینه‏»; (۷) هر کس در ابتدای جوانی ازدواج کند شیطان فریاد می‏کند: ای وای، دو سوم دین خود را از شر من حفظ کرد.
۴- موجب ازدیاد نسل: پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند: «تزوجوا فانی مکاثر بکم الامم غدا فی القیامهٔ‏»; (۸) ازدواج کنید; زیرا من به زیادتی شما نسبت‏به امت‏های دیگر در قیامت مباهات می‏کنم. (این‏که امروزه در کشور ما با توجه به احکام ثانویه، به مهار جمعیت‏حکم می‏شود مطلب دیگری است که این مختصر مجالی برای طرح آن نیست.)
۵- موجب ازدیاد مسلمانان: پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند: «ما یمنع المؤمن ان یتخذ اهلا لعل الله یرزقه نسمهٔ تثقل الارض بلا اله الا الله‏»; (۹) چه مانعی داردکه مؤمن زنی‏بگیرد تاخداوند فرزندی نصیبش کند که با کلمه لا اله الا الله زمین را گرانبار کند؟
۶- موجب ازدیاد روزی: پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند: «اتخذوا الاهل فانه ارزق لکم‏» (۱۰) ; روزی را به وسیله زن گرفتن زیاد کنید. در حدیث دیگری، امام رضا علیه السلام می‏فرمایند: «اذا جاءکم من ترضون خلقه و دینه فزوجوه‏»; (۱۱) اگر خواستگاری آمد که دین و اخلاقش را پسندید او را اجابت کنید. در روایتی پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند: «من ترک التزویج مخافهٔ العیلهٔ فقد ساء ظنه بالله عزوجل ان الله یقول: ان یکونوا فقراء یغنهم الله من فضله‏»; (۱۲) هر کس ازدواج را از ترس فقر و تنگدستی‏ترک کندبه خدا سوء ظن برده است، زیرا خداوندمی‏فرماید:اگر (زن‏وشوهر) فقیر باشندخدا هر کدام را از کرم خود بی‏نیاز می‏کند. بنابراین، در هر صورت، روزی زن و مرد با خداست.
۷- نشانه پیروی از سنت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله: حضرت علی علیه السلام فرمودند: «تزوجوا فان التزویج‏سنهٔ رسول الله فانه کان یقول: من کان یحب ان یتبع بسنتی فان من سنتی التزویج‏»; (۱۳) ازدواج کنید، ازدواج سنت پیامبر صلی الله علیه و آله است. آن جناب می‏فرمودند: هر که می‏خواهد از سنت من پیروی کند، بداند که ازدواج سنت من است.
۸- نشانه پیروی از سنت پیامبران علیهم السلام: امام رضا علیه السلام فرمودند: «ثلاث من سنن المرسلین: العطر و اخذ الشعر و کثرهٔ الطروقهٔ‏»; (۱۴) سه چیز از سنت‏های پیامبران است: استعمال عطر، ازاله موهای زاید و ازدواج کردن.
۹- موجب جلب رضایت الهی: پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند: «ما من شی‏ء احب الی الله عز وجل من بیت‏یعمر فی الاسلام بالنکاح‏»; (۱۵) هیچ چیز نزد خداوند محبوبتر از این نیست که خانه‏ای در اسلام به وسیله ازدواج آباد گردد.
۱۰- موجب کسب طهارت معنوی: پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند: «من احب ان یلقی الله طاهرا مطهرا فلیلقه بزوجهٔ‏»; (۱۶) هر کس می‏خواهد خدا را پاک و پاکیزه ملاقات کند باید هنگام مرگ متاهل باشد.
۱۱- بهترین بهره و سود: امام رضا علیه السلام فرمودند: «ما استفاد امرء بعد الاسلام فائدهٔ خیرا من امراهٔ مسلمهٔ …»; (۱۷) پس از ایمان به خدا، هیچ انسانی بهره‏ای بهتر از همسری مسلمان به دست نیاورده است.
۱۲- گشودن درهای رحمت الهی: پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند: «یفتح ابواب السماء بالرحمهٔ فی اربع مواضع: عند نزول المطر و عند نظر الولد فی وجه الوالد و عند فتح باب الکعبهٔ و عند النکاح‏»; (۱۸) درهای رحمت آسمان در چهار موقع گشوده می‏شود: ۱- هنگام باریدن باران; ۲- وقتی که فرزندی (از سر مهر) به صورت پدرش بنگرد; ۳- زمانی که در خانه کعبه گشوده می‏گردد; ۴- در وقت اجرای عقد نکاح. (۱۹) نهی اسلام از عزوبت
از نظر اسلام، ازدواج کاری مقدس و تجرد چیز پلیدی است. این بر خلاف نظر کسانی است که رهبانیت را پذیرفته‏اند و سعی دارند بدان جنبه‏ای مقدس دهند. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند: آن کس که این آیین و مذهب همگام با فطرت مرا دوست دارد باید نسبت‏به سنت من پای‏بند باشد; یکی از سنت‏های من ازدواج است. (۲۰)
در اسلام، سرباز زدن از ازدواج مساوی با تخلف از سنت پیامبر صلی الله علیه و آله و حتی از موازین اسلامی است. چنانچه پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند: هر کس زمینه و امکانی برای ازدواج داشته باشد و در عین حال، از آن سر باز زند از ما نیست.
اسلام برخلاف رهبانان و تارکان دنیا، مجرد ماندن را نه تنها فضیلت نمی‏داند، بلکه آن را محکوم کرده و شدیدا از آن نهی فرموده است. زنی به حضور امام صادق علیه السلام رسید و گفت: من قصد ندارم شوهر کنم تا مرا نزد خدا فضلی باشد و اجر و ثوابی به من تعلق گیرد.
امام صادق علیه السلام فرمودند: این سخن را رها کن; اگر تنها زیستن فضیلتی بود فاطمه علیها السلام، دختر پیامبر صلی الله علیه و آله، بر این فضل سزاوارتر بود. (۲۱)
بزرگان اسلام عزب ماندن را در صورت فراهم بودن وسایل ازدواج، ناروا و حرام دانسته و زناشویی را محبوب و مقدس شمرده‏اند. اسلام نیز تجرد را زشت می‏شمارد و می‏گوید: «شرارکم عزابکم‏»; (۲۲) بدترین شما کسانی هستند که در حال عزوبت‏اند. احادیثی‏که ازعزوبت‏نهی می‏کنند بسیارند، ازجمله روایات ذیل از پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله:
– ازدواج کن و گرنه از گنه‏کاران محسوب خواهی شد; «تزوج و الا فانت من المذنبین.» (۲۳)
– بیش‏تر دوزخیان عزب‏ها هستند; «اکثر اهل النار العزاب.» (۲۴)
– ازدواج کن، وگرنه از راهبان نصارا خواهی بود; «تزوج و الا فانت من رهبان النصاری.» (۲۵)
– ازدواج کن، وگرنه از برادران شیطان خواهی بود; «تزوج و الا فانت من اخوان الشیاطین.» (۲۶)
– بدترین افراد امت من عزب‏ها هستند; «شرار امتی عزابها.» (۲۷)
– دو رکعت نماز زن‏دار بهتر از یک روز نماز و روزه عزب است. «رکعتان یصلیهما المتزوج افضل من سبعین رکعهٔ یصلیها غیر متزوج. » (۲۸) خودداری از ازدواج عوارضی دارد که به نمونه‏ هایی از آن اشاره می‏کنیم:
۱- خودداری از ازدواج زمینه را برای روابط جنسی نامشروع و غیر قانونی فراهم می‏کند که نمونه‏ های آن را در کشورهایی که برای خود آمار و حسابی دارند، می‏ بینیم. بدیهی است کودکی که به دور از عشق و بدون خواسته والدین یا در اثر یک ازدواج اجباری پدید آید هم مایه غم مرد است و هم موجب تنفر اجتماعی و این‏که آینده چنین کودکانی چه خواهد شد، به خوبی معلوم است.
۲- خودداری از ازدواج موجب بیماری‏های وخیمی هم‏چون امراض تناسلی، ورم مفاصل و مانند آن می‏گردد و این مساله مورد تایید پزشکان امروزی است.
۳- خودداری از ازدواج موجب از دست دادن گرمی و نشاط زندگی است. هر کس در دوران جوانی به ازدواج تن ندهد، در دوران پیری با رنج تنهایی مواجه خواهد شد.
۴- خودداری از ازدواج موجب توسعه و گسترش فساد می‏گردد. افراد به سوی فساد اخلاقی سوق پیدا می‏کنند و درهای حیات آنان به دروغ، فحشا و بی‏بند و باری گشوده می‏شود. وجود غریزه در آدمی خود دلیلی بر ضرورت ازدواج و خودداری از آن، استقبال از خطرات خودآفرین و زمینه‏ای برای هجوم غم‏ها و نابسامانی‏هاست. «تهذیب نفس‏»; فلسفه بزرگ ازدواج
زن و مرد لازم است در پرتو کانون گرم خانواده به تکامل دست‏یازند و همدیگر را با برخورداری از «صبر» و «شکر»، که دو رکن ایمان است، یاری کنند. شرع مقدس اسلام در تشکیل خانواده تنها به ارضای غریزه جنسی نظر ندارد، اگرچه این نکته مهم نیز جزئی از فلسفه ازدواج است و اسلام برای حفظ عفت عمومی در جوامع بشری، به دختران و پسران بالغی که نیاز به ازدواج دارند امر به پیوند و تشکیل خانواده کرده است، بلکه نکته مهم‏تری که اسلام از ازدواج و تشکیل خانواده دنبال می‏کند عبارت است از: «تهذیب نفس‏»; زیرا محیط خانه و کانون گرم خانواده را بهترین مکتب برای خودسازی و کسب کمالات می‏داند. حال اگر از این مکتب ارزنده و حیات‏بخش و انسان‏ساز درست استفاده نکنیم و یا آن را از هم بپاشیم، تقصیر از شارع مقدس اسلام نیست، بلکه خودمان مقصر هستیم که با عوامل گوناگون باعث‏سردی کانون خانواده یا از هم پاشیدگی آن شده‏ایم. خلاصه و نتیجه بحث
از مجموعه بحث‏ها چنین نتیجه می‏گیریم که هدف از ازدواج در اسلام به مراتب، بالاتر و مقدس‏تر از آن است که تنها در حد کام‏جویی جنسی باشد; زیرا اگر چنین بود هیچ فرقی میان ازدواج انسان و جفت‏گیری حیوانات نبود و ازدواج مشمول این همه قوانین آسمانی و رهبری پیامبران علیهم السلام و راهنمایان قرار نمی‏گرفت. پس باید در آن اهداف مهم دیگری نیز وجود داشته باشد; از جمله: ایجاد، بقا و طهارت نسل، تکمیل و تکامل، مودت و صفا و از همه بالاتر، انجام وظیفه الهی. پیمان ازدواج پیمانی مقدس و الهی است. بدین‏سان، جز در سایه احکام الهی نمی‏توان آن را فسخ کرد. ازدواج امری اساسی و مهم است، باید در جامعه رشد و توسعه یابد تا افراد در سایه پای‏بندی بدان از بسیاری انحرافات و پیش‏آمدهای ناگوار مصون بمانند.
آن کس که تن به تشکیل خانواده ندهد، هم به خود جفا کرده است و هم به فردی دیگر از جنس مخالف که پاک‏دامن در انتظار همتای مؤمن برای تشکیل زندگی و بهره‏مندی از نعمت و آسایش آن است. البته شکی نیست که در انتخاب همسر باید طرقی اندیشید تا زندگی زناشویی دچار نابسامانی نشود و کودکان پای به جهان نهاده حاصل آن دچار افسردگی و ماتم نگردند.