آشفتگی طبیعت از آشفتگی انسانهاست!
اخلاق در زندگی انسان از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است ولی تنها محدود به روابط انسان با دیگران نمی شود؛ بلکه اخلاق « زیست محیطى» احکام ارزشى حاکم بر مناسبات انسان با طبیعت (گیاهان، حیوانات، مراتع، کوه ها، جنگل‌ها و آب‌ها) را بیان و بر آن تاکید می ورزد. امروزه بحران‌های زیست محیطی بر روی کره زمین، هم زندگی انسان‌ها و هم سایر موجودات را به مخاطره انداخته است.
بدون شک بحران های محیط زیستی، زاییدۀ اندیشههای توسعهطلب، سلطهجو و در یک کلام معلول کژاندیشی فکری انسان در جهان است؛ آشفتگی طبیعت حکایتی روشن از آشفتگی درون انسانهاست و بدین سان صلح و صفا و طراوت محیط زندگی نیز تنها در صورت تحقق آنها در درون آدمیان امکان پذیر است. اما مردم جامعه ما بر اساس دینی که پذیرفته اند باید پیشگام اخلاق «زیست محیطی» باشند چرا که اسلام، در مورد همه مسایل انسانی، رهنمودهایی دارد از جمله اخلاق محیطزیستی، توجه به احیای زمین و احترام به حیوانات و طبیعت…
زمین را آباد کنیم یا خراب؟!
بر اساس روایات، حفاظت از منابع طبیعی شگفت انگیز و پرسودی که خداوند برای انسان آفریده است وظیفه هر انسانی است، امام علی علیه السلام مى‌فرماید: «خداوند، آفریدگانى شگفت‌انگیز از حیوان و جماد، ساکن و متحرک، ابداع کرد» و بر طبق آیات قرآن، خداوند به انسان قدرت و امکانات لازم را داد و او را مکلّف به عمران و آبادانی زمین نمود؛ در سوره هود میخوانیم« او خدایی است که شما را از زمین بیافرید و عمران و آبادانیش را به شما واگذاشت» (هود/۶۱)
طبیعت بر گردن ما حق دارد!
با نگاهی به روایات اسلامی در می یابیم که انسان ها درباره زمین هایی که در آن زندگی می کنند و آز آن ها بهره می برند و در مورد حیواناتی که خداوند آفریده است، مسئول شناخته شده اند:
حضرت علی علیه السلام، در خطبه ای که در روزهای اول خلافتش ایراد کرده می فرماید: «خدا را در نظر بگیرید، هم در مورد بندگانش و هم در مورد سرزمینها و چهار پایان، زیرا مسؤولیت شما اینقدر عمومیت دارد که حتی در مورد بقعه ها و سرزمینها و در مورد حیوانات و چهار پایان از شما سؤال می شود.»
و در آیات نورانی قرآن نیز تاکید شده که؛ «و لقد مکناکم فی الارض و جعلنا لکم فیها معایش؛ شما را بر زمین مسلط کردیم، زمین را مسخر شما قرار دادیم و مایه تعیش و زندگی شما را در دل همین زمین قرار دادیم.» (اعراف/۱۰)
ما مدیون زمینیم!
حقی که زمین بر بشر دارد آبادانی و زراعت بدون آسیب به طبیعت است، آلودگی های زیستی، صنعتی و ترافیکی تنفس طبیعت و حیوانات را مسدود کرده و منجر به مرگ تدریجی زمین می شود… در مورد حیوانات نیز تکالیفی برای حفظ و رعایت و مواظبت آنها بر عهده انسان است، به همان دلیل که فکر می کنیم زمین و موالید روی زمین برای ما آفریده شده است، باید بدانیم مسؤول و مدیون زمین و موالید روی آن هستیم.
در ماجرایى از پیغمبر اکرم صلّى اللّه علیه و آله روایت شده است که: آن حضرت شترى را دید که آن را خوابانده‌اند و پاى آن را بسته‌اند؛ ولى جهازش بر او بود (در حالى که در این گونه موارد جهاز را از پشت شتر بر مى‌دارند تا استراحت کند) پیامبر فرمود: «أین صاحبها؟ مروه فلیستعدّ غدا للخصومه؛ صاحبش کجاست؟ به او بگویید: خود را فرداى قیامت براى دادخواهى آماده سازد!».
هم چنین امام علی علیه السلام، به کارگزارش تأکید می‌کند، که حیوانات را به فردی خیرخواه و مهربان و درستکار و امین بسپارد؛ تا آنها را آزار ندهد: « و بر آن مگمار جز خیرخواهی مهربان، و درستکاری نگاهبان که نه بر آنان درشتی کند و زیا‌ن‌شان رساند ونه مانده‌شان سازد و نه خسته‌شان گرداند».
کلام پایانی
گرچه مطامع جهان خواران و پول پرستى سرمایه‌دارانى که جز به افزایش ثروت خود نمى‌اندیشند، مسأله حفظ طبیعت را با مشکلات فراوانى مواجه کرده و کارآیى گروه‌هاى حفظ محیط زیست و حمایت از حیوانات را به حدّاقل رسانده است. اما همه ما باید براى حفظ محیط زیست و نسل حیوانات و حفظ منابع طبیعی کشورمان، به پا خیزیم و پیش از آن که فاجعه‌اى در زمین رخ دهد، چاره‌اى بیندیشیم.
منابع:- نهج البلاغه؛ نامه ۲۵، خطبه ۱۶۷، خطبه ۱۶۵.
– مکارم شیرازى، ناصر، پیام امام امیر المومنین علیه السلام، ج ۶، ص۴۳۷.
– علیزاده، مهدى، اخلاق اسلامى (مبانى و مفاهیم)، ص ۲۲ – ۲۳.
– شیخ حر عاملی، وسایل الشیعه، ج ۸، ص ۳۹۴.
– هرسینی، سارا، نظریه های مهم راجع به اخلاق محیط زیست، روزنامه جوان.
