وقتی روی یک فامیل یا دوست حساب دیگری نسبت به دیگران باز می کنید و رفتار نامناسبی از او سر می زند که توقع آن را نداشته اید، ناگهان ورق برمی گردد و علاقه و محبتتان به نفرت تبدیل می شود. این نفرت ها همان مقدماتی است که رفته رفته تبدیل به یکی از بدترین خصلت های اخلاقی می شوند به نام کینه. در این فرصت بنا شده ایم در رابطه با این رذیله اخلاقی نگاه دینی داشته باشیم. با ما همراه باشید
کسی که رابطه خوشی با مردم ندارد، با خلق خداوند بدخواهی و دشمنی می کند و کینه ایشان را به دل می گیرد، هم درون خویش را تیره و تاریک می سازد، هم به لحاظ ساخت و ساز انسانی و روند تکاملی دچار خسارتی عظیم می شود و هم به لحاظ سلامت و امنیت زندگی عادی خود ضرر می کند. در عرصه روابط اجتماعی خود ما شاهدیم که افراد کینه توز و پر برخورد، چه زندگی سخت، پر استرس و رنج آوری دارند و در مقابل آدم های با گذشت، نرم خو و بردبار که عیوب و بدی های دیگران را یا نمی بینند و یا به دل نمی گیرند چه زندگی راحت و خوشی را سپری می نمایند.
عوامل کینه توزی۱. بیماردلی
در قرآن و احادیث موارد متعددی به عنوان عامل کینه یا آنچه کینه مى آورد ذکر شده است: “أَمْ حَسِبَ الَّذینَ فی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ أَنْ لَنْ یُخْرِجَ اللَّهُ أَضْغانَهُمْ ” (۱) ؛ آیا کسانى که در دل هایشان مرضى هست، پنداشتند که خدا هرگز کینه آنان را آشکار نخواهد کرد؟
بیماردلان غالبا کسانی هستند که ایمانشان ضعیف است و به تدریج به نفاق گرایش می یابند. که تاریخ نشان می دهد گروهی از کسانی که به پیامبر(صلی الله علیه و آله) ایمان آوردند از این دست بوده اند.۲. وسوسه های شیطان
شیطان به عنوان اصلی ترین دشمن آدمی همیشه با خطواتش در صدد گمراهی انسان بوده است و برای ایجاد تفرقه و دشمنی بین اهل ایمان کینه را در دل های آنان می کاشته که در آیات بسیاری به آن اشاره شده است از جمله: إِنَّمَا یُرِیدُ الشَّیْطَانُ أَنْ یُوقِعَ بَیْنَکُمُ الْعَدَاوَهَ وَالْبَغْضَاءَ فِی الْخَمْرِ وَالْمَیْسِرِ وَیَصُدَّکُمْ عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ وَعَنِ الصَّلَاهِ فَهَلْ أَنْتُمْ مُنْتَهُونَ (۲) همانا شیطان مى خواهد با شراب و قمار میان شما دشمنى و کینه ایجاد کند و شما را از یاد خدا و از نماز باز دارد پس آیا شما دست برمى دارید.۳. سرزنش و ملامت
امیرالمؤمنین على علیه السلام: احْتَمِلْ أخاکَ على ما فیهِ، و لا تُکْثِرِ العِتابَ؛ فإنّهُ یُورِثُ الضَّغینَهَ: برادرت را با همان خصوصیاتى که دارد تحمّل کن و زیاد سرزنش نکن؛ زیرا این کار کینه مى آورد. (۳)۴. سخن چینی
بدگویی و سخن چینی، در نهایت آشکار می شود و به گوش کسی که از او بد گفته اند، خواهد رسید و همین امر، سبب ایجاد کینه و دشمنی خواهد شد. امیر مؤمنان علی (علیه السلام) می فرماید: إِیَّاکُمْ وَ النَّمَائِمَ فَإِنَّهَا تُورِثُ الضَّغَائِن: از سخن چینی بپرهیزید که کینه توزی می آورد. (۴) ۵. شوخی های بیجا
در برخی دیگر از روایت ها، شوخی های بی اساس و بدون مرز، از اسباب کینه توزی معرفی می شود. حضرت علی (علیه السلام) می فرماید: إِیَّاکُمْ وَ الْمِزَاحَ فَإِنَّهُ یَجُرُّ السَّخِیمَهَ وَ یُورِثُ الضَّغِینَهَ وَ هُوَ السَّبُّ الْأَصْغَرُ: از شوخی بپرهیزید، زیرا بدخواهی می آورد و کینه بر جای می گذارد و دشنام کوچک به شمار می رود. (۵) ۶. بحث و جدل
بحث و جدل دیگران دوستی را از بین می برد و دشمنی به بار می آورد. امام حسین علیه السلام به مردى که به ایشان گفت: بنشین تا در دین، مناظره کنیم فرمودند: یا هذا، أنَا بَصیرٌ بِدینی، مَکشوفٌ عَلَیَّ هُدایَ، فَإِن کُنتَ جاهِلًا بِدینِکَ فَاذهَب فَاطلُبهُ، ما لی ولِلمُماراهِ! وإنَّ الشَّیطانَ لَیُوَسوِسُ لِلرَّجُلِ ویُناجیهِ ویَقولُ: ناظِرِ النّاسَ لِئَلّا یَظُنّوا بِکَ العَجزَ وَالجَهلَ: اى مرد! من، دینم را مى شناسم و راهم برایم معلوم است. اگر تو به دین خود، جاهلى، برو و آن را بجوى. مرا با مجادله چه کار، که شیطان، انسان را وسوسه مى کند و درِگوشى به او مى گوید: با مردم، مناظره کن تا مردم به تو گمان ناتوانى و نادانى نبرند. (۶)
نسخه های قرآنی درمان و پیشگیری از کینه۱) بدی ها را با نیکی پاسخ گویید
خداوند در قرآن طریقه درمان کینه را بیان کرده آنجا که فرموده: “ادْفَعْ بِالَّتى هِىَ احْسَنُ فَاذَا الَّذِى بَیْنَکَ وَ بَیْنَهُ عَداوَهٌ کَانَّهُ وَلِىُّ حَمیْمٌ” (۷) با نیکى، بدى را دفع کن، تا دشمنان سرسخت همچون دوستان، گرم و صمیمى شوند.
در این آیه خداوند، ما را متوجه می سازد که همه انسان ها تشنه محبت هستند حتی کسانی که دلهایشان سرشار از کینه و عداوت است؛ بنابراین با محبت و نیکی می توان کینه ها را برطرف ساخت.
۲) تقویت ایمان
قرآن ایمان را به عنوان مهمترین عامل زدوده شدن کینه از دل ها برمی شمارد؛ زیرا ایمان، بازگشت به فطرت است و شخصیت شخص را بازسازی می کند و به اعتدال رهنمون می سازد و از بیماری های روحی و روانی ایمن می کند: “وَ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لا نُکَلِّفُ نَفْساً إِلاَّ وُسْعَها أُولئِکَ أَصْحابُ الْجَنَّهِ هُمْ فیها خالِدُونَ *وَ نَزَعْنا ما فی صُدُورِهِمْ مِنْ غِل….” (۸)
و کسانى که ایمان آورده و کارهاى شایسته کرده اند – هیچ کسى را جز به قدر توانش تکلیف نمى کنیم – آنان همدم بهشتند [که] در آن جاودانند. و هرگونه کینه اى را از سینه هایشان مى زداییم.۳) تقوا
قرآن پرهیزکاران و متقین را وعده بهشت و دوری از کینه داده است: ” إِنَّ الْمُتَّقینَ فی جَنَّاتٍ وَ عُیُونٍ *ادْخُلُوها بِسَلامٍ آمِنینَ*وَ نَزَعْنا ما فی صُدُورِهِمْ مِنْ غِلٍّ إِخْواناً عَلى سُرُرٍ مُتَقابِلین”(۹) بى گمان، پرهیزگاران در باغ ها و چشمه سارانند. با سلامت و ایمنى در آنجا داخل شوید. و آنچه کینه [و شایبه هاى نفسانى] در سینه هاى آنان است برکَنیم.۴) هدیه دادن
امام محمد باقر (علیه السلام) درباره راهکار از بین بردن دشمنی به نقل از پیامبر اکرم (صلی الله و علیه وآله) می فرمایند: کَانَ رَسُولُ اللهِ یَقُولُ تَهَادَوْا فَإِنَّ الْهَدِیَّهَ تَسُلُّ السَّخَائِمَ وَ تُخَلِّی ضَغَائِنَ الْعَدَاوَهِ وَ الْأَحْقَاد؛ به همدیگر هدیه بدهید، زیرا هدیه نفرت‌ها را از دل به درآورده و کینه و دشمنی را از دل بیرون می‌کند.(۱۰)
پی نوشت:
۱- محمد/۲۹
۲- مائده۹۱
۳- بحار الأنوار: ۷۷/ ۲۱۲/ ۱
۴- بحار الأنوار (ط – بیروت)، ج۶۸، ص: ۲۹۳
۵- کافی ،ج۲،ص۶۶۴
۶- منیه المرید: ص ۱۷۱، مصباح الشریعه: ص ۲۶۹ ۲۷۲، بحار الأنوار: ج ۲ ص ۱۳۵ ح ۳۲
۷- فصلت/۳۴
۸- اعراف/ ۴۲ و ۴۳
۹- حجر/۴۵تا ۴۷
۱۰- الکافی : ۵/۱۴۳/۷
