۳ـ کمک گرفتن از نماز
انسان در زندگی مادّی بدون تردید در تنگنا قرار میگیرد، امکانات و توان انسان محدود است و مشکلات بسیار، بدون پشتوانه نمیتوان زندگی کرد. آنان که مادّی میاندیشند، فقط به پشتوانه های مادّی فکر میکنند، ولی آنان که الهی فکر میکنند پیوسته با پشتوانه های معنوی خود را از بن بست میرهانند. از این دست پشتوانه ها نماز است. نماز، جلوه برجسته یاد خداست و «دل آرام گیرد ز یاد خدای «الا بذکر الله تطمئنّ القلوب».۳۲
«واستعینوا بالصّبر والصّلوه و انّها لکبیره الاّ علی الخاشعین؛۳۳ از صبر و نماز یاری جویید (و با استقامت و کنترل هوسهای درونی و توجّه به پروردگار نیرو بگیرید) و این کار جز برای خاشعان سنگین است». بر این اساس است که در روایات فراوانی آمده است که وقتی پیامبر(ص) یا امام علی(ع) با مشکلی رو به رو میشدند به نماز روی میآوردند.۳۴ امام صادق(ع) فرمود: مستند این کار همین آیه شریفه است.۳۵
از حضرت امام صادق(ع) نقل شده است که فرمود: چه مانعی دارد وقتی که با غمی از غمهای دنیا رو به رو میشوید وضو گرفته به مسجد بروید، دو رکعت نماز بخوانید و در نماز دعا کنید، زیرا خداوند دستور داده: «واستعینوا بالصّبر والصّلوه».۳۶
و بیتردید استوارترین پشتوانه در زندگی همین است و بس، دیگر پشتوانهها سست است و غیر قابل اعتماد:
«مثل الّذین اتّخذوا من دون الله اولیاء کمثل العنکبوت اتّخذت بیتا و انّ اوهن البیوت لبیت العنکبوت لو کانوا یعلمون؛۳۷
کسانی که غیر از خدا را اولیا خود برگزیدند، همچون عنکبوتاند که خانهای برای خود انتخاب کرده و سستترین خانهها خانه عنکبوت است؛ اگر میدانستند!»
«هر حیوان و حشرهای برای خود خانه و لانهای دارد امّا هیچ یک از این خانهها به سستی خانه عنکبوت نیست. اصولاً خانه باید دیوار، سقف، و دری داشته باشد و صاحب آن را از حوادث حفظ کند، طعمه و غذا و نیازهای او را در خود نگه دارد، بعضی خانهها سقف ندارند، اما لااقل دیواری دارند یا اگر دیوار ندارند سقف دارند، اما لانه عنکبوت که از تعدادی تارهای بسیار نازک ساخته شده نه دیواری دارد، نه سقفی، نه حیاطی و نه دری. اینها همه از یک سو.
از سوی دیگر مصالح آن به قدری سست و بیدوام است که در برابر هیچ حادثهای مقاومت نمیکند، اگر نسیم ملایمی بوزد تار و پودش را درهم میریزد. اگر چند قطره باران بر آن ببارد آن را متلاشی میکند. کمترین شعله آتش به آن برسد، نابودش میسازد، حتی اگر گرد و غبار بر آن بنشیند، پاره پاره میشود و از سقف خانه آویزان میگردد. معبودهای دروغین این گروه نه سودی دارد و نه زیانی نه مشکلی را حل میکند و نه در روز بیچارگی پناهگاه کسی هستند».۳۸
آری فقط او پناهگاه است و بس!
۴ـ امر به نماز
دیگر وظیفه در قبال نماز «امر» به آن است. امر به معروف از فرایض بزرگ مکتب ماست و برترین معروفها نماز است. معروفی که اگر در جامعه آن گونه که دین خواسته مطرح باشد، ریشه بسیاری از منکرات خشکانده میشود از ویژگیهای مردان خدا آن است که «امر» به نماز دارند. قرآن کریم در مورد حضرت اسماعیل صادق الوعد (که این غیر از اسماعیل فرزند حضرت ابراهیم است۳۹) میفرماید:
«… و کان یأمر اهله بالصّلوه والزّکوه…؛۴۰ و این پیامبر پیوسته خاندان خود را امر به نماز و زکات میکرد…».
و در مورد دیگر خطاب به پیامبر(ص) میخوانیم:
«و أمر اهلک بالصّلوه واصطبر علیها…؛۴۱ و خانواده خود را به نماز دستور ده و بر انجام آن شکیبا باش…».
در این دو آیه بر «امرِ» اهل به نماز تأکید ویژه است، چرا که اصلاح بنیان خانواده زیربنای سایر اصلاحات است. اگر خانوادهها، الهی شدند جامعه الهی خواهد شد. بر این اساس است که در دو آیه فوق سخن از امر کردن خانواده به نماز است و این در حقیقت راهی برجسته برای نجات خانواده از آتش است همان که در آیه شش سوره تحریم آمده است:
«یا ایّها الّذین آمنوا قوا أنفسکم و اهلیکم نارا وقودها النّاس والحجاره…؛ ای کسانی که ایمان آوردهاید خود و خانواده خویش را از آتشی که هیزم آن انسانها و سنگهاست نگه دارید».
از این آیه میتوان رسالت سنگین پدر و مادر را در تربیت معنوی فرزندان استفاده کرد.
در روایتی از پیامبر گرامی اسلام میخوانیم:
«ألا کلّکم راع و کلّکم مسؤول عن رعیته فالأمیر علی النّاس راع و هو مسؤول عن رعیّته والرجل راع علی اهل بیته و هو مسؤول عنهم فالمرئه راعیه علی اهل بیت بعلها و ولده و هی مسؤوله عنهم الا فکلّکم راع و کلّکم مسؤول عن رعیته؛۴۲ بدانید همه شما نگهبانید و همه در برابر کسانی که مأمور نگهبانی آنها هستید مسؤولید. امیر و رئیس حکومت اسلامی نگهبان مردم است و در برابر آنها مسؤول است مرد نگهبان خانواده خویش است و در مقابل آنها مسؤول، زن نیز نگهبان خانواده شوهر و فرزندان است و در برابر آنها مسؤول میباشد. بدانید همه شما نگهبانید و همه شما در برابر کسانی که مأمور نگهبانی آنها هستید مسؤولید».
اینها برخی از وظایفی بود که ما در قبال نماز ـ این امانت بزرگ الهی ـ داریم امید که امانتداری شایسته باشیم و در انجام وظایف خویش کوتاهی نکنیم.
پی نوشتها :
۱۹ ) مؤمنین (۲۳) آیه ۲.
۲۰ ) المصباح المنیر، ص۱۷۰.
۲۱ ) مجمع البیان، ج۷، ص۹۹؛ انوار التنزیل بیضاوی، ج۳، ص۱۵۹ و کنزالدقائق،، ج۷، ص۵۵۹.
۲۲ ) معارج (۷۰) آیه۲۲.
۲۳ ) اصول کافی، ج۲، ص۸۲، (چاپ آخوندی).
۲۴ ) حج (۲۲) آیه ۴۱.
۲۵ ) آشنایی با قرآن، سورههای حمد و بقره، ص۶۷ و ۶۸.
۲۶ ) بحارالانوار، ج۸۲، ص۲۳۵.
۲۷ ) بقره (۲) آیه ۲۳۸.
۲۸ ) در تفسیر مجمع البیان شش قول، در تفسیر فخر رازی هفت قول، در تفسیر قرطبی ده قول، در تفسیر روح المعانی سیزده قول نقل شده است!!
۲۹ ) تفسیر مجمع البیان، ج۱ ـ ۲، ص۳۴۲.
۳۶ ) تفسیر مجمع البیان، ج۱ ـ ۲، ص۲۱۷.
۳۰ ) انعام (۶) آیه ۹۲؛ معارج(۷۰) آیه۳۴ و مؤمنون(۲۳) آیه۹.
۳۴ ) مجمع البیان، ج۱ ـ ۲، ص۲۱۷.
۳۷ ) عنکبوت ( ۲۹) آیه ۴۱.
۳ ) مریم(۱۹)، آیه۳۱.
۳۵ ) فروع کافی، ج۳، ص۴۸۰.
۳۸ ) تفسیر نمونه، ج۱۶، ص۲۷۷ و ۲۸۸.
۳۲ ) رعد (۱۳) آیه۲۸.
۳۱ ) المفردات فی غریب القرآن، ص۱۲۴.
۳۹ ) تفسیر البرهان، ج۳، ص۱۵.
۴۲ ) مجموعه ورّام، ج۱، ص۶.
۴۰ ) مریم (۱۹) آیه ۵۵.
۴۱ ) طه (۲۰) آیه ۱۳۲.
