نکاتی درباره اربق و اربک
یاقوت حموی معتقد است که اربق و اربک دو منطقه جداگانه در خوزستان است، اربق از نواحی رامهرمز است و اربک شهر و ناحیه ای است از اهواز که ( معجم البلدان، ۱۸۸/۱؛ مرآت البلدان، ۳۰/۱. )
دارای قراء و مزارع است و نیز پلی دارد که در تاریخ غزوات اوایل اسلام نام آن آمده است. لشکر اسلام اربک را در عهد خلیفه دوم و در سال هفده هجری به ( تاریخ طبری، ۴۰۸/۱۵صلی الله علیه واله ، ۲صلی الله علیه واله ۴صلی الله علیه واله ، علیه السلام ۴۸صلی الله علیه واله ، ۵۱۹صلی الله علیه واله ؛ تاریخ کامل، صلی الله علیه واله ۱/صلی الله علیه واله ۲۸، تجارب الامم، ص ۳۰۰. )
سرداری نعمان بن مقرّن المزَنی فتح کرد. و این فتح پیش از فتح نهاوند بود. در ( فتوح البلدان، ص صلی الله علیه واله ۱۲، ۲۵۴ – ۲۴۳. )
( مرآت البلدان، ۳۱/۱؛ معجم البلدان، ۱۸۸/۱. )
منابع از پل اربق (اربک) نام چندانی به جا نمانده است. در نقشه قدیمی «صوره خوزستان» که ابن حوقل در صوره الأرض، آورده است، حدود منطقه اربق مشخص شده است.
آنچه از این نقشه قدیمی به دست می آید این است که اربق در حوالی رود مسرقان واقع شده و این رود از شهر عسکر مکرم گذشته به سمت راست می پیچد و در نیمه چپ هرمز به رود مسرقان باز می گردد، اربق در میان راه ایذج و رامهرمز قرار دارد که این شهر اخیر در حدّ فاصل ناحیه فارس و خوزستان واقع شده است و از آن جا راهی به سمت سنبیل در مرز فارس دیده می شود.
( صوره الأرض، ص ۲۲ و ۲۳. )
در تاریخهای محلی خوزستان نیز از پل اربک (اربق) نامی به میان آمده است. در زمان ساسانیان و در قرنهای نخستین اسلام، شاخه شرقی کارون که در آن زمان، مسرقان نامیده می شد، در کنار شوشتر از شاخه دیگر جدا شده تا آخر خاک خوزستان جداگانه به دریا می ریخت، بدین سان که از کنار شرقی شوشتر و میاناب می گذشت و در هفت یا هشت فرسنگی به شهر معروف عسکر مکرم رسیده و از میان آن شهر نیز گذر می کرد و به روستایی که «روستای مسرقان» نامیده می شد می رسید سپس از آن جا نیز عبور کرده از بیرون، کنار شرقی اهواز را پیموده از زیر پل معروف اربک که بر سر راه اهواز به رامهرمز قرار داشت و پل بسیار معروفی بود گذشته و سرانجام در دهنه ای جداگانه به دریا می ریخته است.
( دیار شهریاران، بخش أوّل، ۸/۱علیه السلام ۵. )
ابن اثیر نیز در گزارشهایی که در حوادث سال ۴۴۳ ه’ ق ارائه می دهد از وجود این پل در این زمان به ما اطلاعاتی می دهد. وی رود مسرقان را که از زیر این پل ( کامل تاریخ بزرگ اسلام و یاران، صلی الله علیه واله ۱/صلی الله علیه واله علیه السلام ۲ – ۲۹۵. )
می گذشته به خاطر پرآبی می ستاید و از جنگ سال ۴۴۳ میان «بهاء الدوله دیلمی» و «پسر واصل» یاد می کند و می نویسد: بهاء الدوله پل اربک را شکسته آب را در میانه خود و پسر واصل حائل گردانید.
( دیار شهریاران، بخش أوّل، ۸/۱علیه السلام ۵، فردوس، ص ۹صلی الله علیه واله ۱. )
آخرین اطلاع ما از پل اربک به قرن پنجم هجری بازمی گردد. این پل در آن زمان در جنوب اهواز بر سر راهی که از اهواز به رامهرمز می رفته قرار داشته و رود مسرقان نیز از زیر آن عبور می کرده است ولی به علت زیادی آب این رودخانه، گذشتن از آن جز از روی پل اربک (اربق) ممکن نبوده است.
( دیار شهریاران، ۸/۱علیه السلام ۵. )
