بارها در قرآن، احترام به پدر و مادر توصیه شده است، آن هم در کنار دعوت به توحید. در احادیث نیز احسان به والدین بسیار سفارش شده و از آزردن آنان نکوهش، به عمل آمده است.
۱- لزوم نیکی کردن به والدین و مدارا نمودن با آنها حتّی در صورتی که اهل گناه و معصیت باشند
۱- امام صادق علیه السلام به این مضمون فرمود: سه امر است که- در هر حال- باید انجام پذیرد.
۱) رد نمودن امانت و پس دادن آن به صاحبش- آن شخص خوب باشد یا بد-.
۲) وفا نمودن به عهد و پیمان هر شخص- آن شخص خوب باشد یا بد-.
۳) نیکی نمودن به والدین- آن دو خوب باشند یا بد-[۱].
۲- امام صادق علیه السلام در حدیث دیگری در باره این موضوع فرمود:
برای هیچ شخصی- در انجام دادن این سه امر- عذر و بهانه ای نیست [۲].
۳- امام صادق علیه السلام به این مضمون فرمود: سه چیز است که خدای متعال در آنها- برای هیچ شخصی- جای گریزی قرار نداده است:
۱) نیکی نمودن به والدین- خوب باشند یا بد-.
۲) وفا نمودن به عهد و پیمان هر شخص- آن شخص خوب باشد یا بد-.
۳) ادا نمودن امانت به صاحبش- آن شخص خوب باشد یا بد-[۳].
۲- لزوم نیکی کردن به والدین و مدارا نمودن با آنها حتّی در صورتی که اهل مذهب حق نباشند
۴) معمّر بن خلّاد می گوید: به امام رضا علیه السلام گفتم: آیا برای والدینم- حتّی اگر دارای مذهب حق نباشند- دعا کنم؟
امام رضا علیه السلام فرمود: برای آنها دعا کن. و از طرف آنها صدقه بده.
و اگر آنها زنده هستند- و مذهب حق را نمی شناسند- با آنها مدارا نما.
زیرا پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: بدرستیکه خدای عزّ وجلّ مرا برای رحمت و مهربانی برانگیخت. نه برای سرکشی و عقوق [۴].
۵) مردی به امام صادق علیه السلام گفت: والدین من بر مذهب حق نیستند؟
امام صادق علیه السلام به او فرمود: به آنها نیکی نما- همانگونه که به دوستداران ما نیکی می کنی-[۵].
فرزندان رحمت شده و فرزندان نفرین شده، ص: ۳۷
۶) شخصی به امام جواد علیه السلام نامه ای نوشته و در آن بیان داشت که پدرم ناصبی می باشد (و نسبت به اهل بیت عصمت علیهم السلام دشمنی و عداوت می ورزد).
و به همین جهت از او ناراحتیهای زیادی دیده ام.
و مشکلات فراوانی را متحمّل شده ام.
برای من دعا نمایید و تکلیف مرا نسبت به او روشن فرمایید؟
آیا با او دشمنی ورزم. یا با او مدارا نمایم؟
امام جواد علیه السلام در جواب او- به این مضمون- نوشتند: نامه ات را خواندم.
و از حال پدرت مطّلع گشتم.
و برای تو دعا می کنم.
و بدانکه مدارا نمودن با پدر بهتر از دشمنی کردن با او می باشد.
و بدانکه بعد از هر سختی و مشکلی. گشایش و راحتی وجود خواهد داشت.
صبر نما و شکیبایی پیشه کن. زیرا عاقبت از آنِ اهل تقوا خواهد بود.
خدای عزّ وجلّ تو را بر ولایت اهل بیت ثابت قدم بدارد.
ما و شما در پناه خدا و در گرو ودیعه او هستیم.
و خدای متعال ودیعه خود را ضایع نمی سازد.
راوی می گوید: پس از گذشت مدت زمانی خدای متعال دل آن پدر را نسبت به فرزندش نرم و مهربان کرد. بصورتی که در سلوک و رفتار خود- با فرزندش- مخالفتی نمی نمود[۶].
۷) مردی به امام کاظم علیه السلام گفت: چه می فرمائید در باره شخصی که از طرف والدین- و خویشان خود- حجّ و عمره می رود.
و نماز می خواند. و روزه می گیرد. و صدقه می دهد؟
امام کاظم علیه السلام به این مضمون فرمود: اشکالی در این کار نیست.
و این کار سزاوار است. زیرا او- برای انجام این عمل- اجر و ثواب می برد.
و برای او همچنین- بخاطر صله رحم و تفقّد نمودن از خویشان- اجر و ثواب افزونتری خواهد بود.
سپس آن مرد به امام کاظم علیه السلام گفت: اگر آنها بر مذهب حق نباشند چطور؟
امام کاظم علیه السلام به این مضمون فرمود: این گونه اعمال موجب تخفیف عذاب آنها می گردد[۷].
پی نوشت ها:
[۱] باید دانست که دعا کردن براى دور شدن این گونه والدین از آلودگى به گناه و معصیت. نمودى از نیکى کردن به آنها بشمار مىآید.
۱- قال الإمام الصادق علیه السلام: ثلاثه لابدّ من أدائهنّ على کلّ حال:
الأمانه إلى البرّ و الفاجر.
و الوفاء بالعهد للبرّ و الفاجر.
و برّ الوالدین- برّین کانا أو فاجرین-( مشکاه الأنوار ج ۱ ص ۱۱۷ و ص ۳۶۲).
[۲] ( ۲)- قال الإمام الصادق علیه السلام: ثلاثه لا عذر- لأحد- فیها: أداء الأمانه إلى البرّ و الفاجر.
و الوفاء بالعهد* إلى البرّ و الفاجر.
و برّ الوالدین- برّین کانا أو فاجرین-( الکافی ج ۵ ص ۱۳۲ و الخصال ص ۱۲۳- ۱۲۴).
* فی الخصال هکذا: بالعهد للبرّ و الفاجر.
قال الإمام الصادق علیه السلام: ثلاثه لا عذر فیها لأحد: أداء الأمانه إلى البرّ و الفاجر.
و برّ الوالدین- برّین کانا أو فاجرین-.
و الوفاء بالعهد للبرّ و الفاجر( تهذیب الأحکام ج ۶ ص ۴۰۲ الحدیث ۱۰۹).
[۳] قال الإمام الصادق علیه السلام: ثلاث لم یجعل اللَّه لأحد- من الناس- فیهنّ رخصه:
برّ الوالدین- برّین کانا أو فاجرین-.
و وفاء بالعهد للبرّ و الفاجر.
و أداء الأمانه إلى البرّ و الفاجر( الخصال ص ۱۲۸ و تحف العقول ص ۳۶۷).
قال الإمام الباقر علیه السلام: ثلاث لم یجعل اللَّه عزّ وجلّ لأحد فیهنّ رخصه:
أداء الأمانه إلى البرّ و الفاجر.
و الوفاء بالعهد للبرّ و الفاجر.
و برّ الوالدین- برّین کانا أو فاجرین-( الکافی ج ۲ ص ۱۶۲).
[۴] باید دانست که: دعا نمودن براى هدایت این گونه والدین و اصلاح آنها نمودى از نیکى کردن به آنها بشمار مىآید.
۱- عن معمّر بن خلّاد قال: قلت لأبی الحسن الرضا علیه السلام: أدعو لوالدی*- إذا کانا لا یعرفان الحقّ-؟
قال علیه السلام: ادع لهما. و تصدّق عنهما. و إن کانا حیّین- لا یعرفان الحقّ- ف دارهما.
فإنّ رسول اللَّه صلى الله علیه و آله قال: إنّ اللَّه بعثنی بالرحمه. لا بالعقوق( الکافی ج ۲ ص ۱۵۹ و مشکاه الأنوار ج ۱ ص ۳۵۷).* فی مشکاه الأنوار: أدعو للوالدین. فی مشکاه الأنوار: فقال علیه السلام.
[۵] عن جابر قال: سمعت رجلًا یقول لأبی عبداللَّه علیه السلام: إنّ لی أبوین مخالفین؟
فقال علیه السلام( له): برّهما. کما تبرّ المسلمین ممّن یتولّانا( الکافی ج ۲ ص ۱۶۲ و الزهد ص ۸۸). ما بین القوسین لم یذکر فی الکافی.
[۶] این شخص با اطاعت نمودن از امر امام جواد علیه السلام و رفتارهاى نیک خود. موجب گشت تا پدر گمراهش هدایت گردد.
۱- عن بکر بن صالح قال: کتب صهر- لی- إلى أبی جعفر الثانی صلوات اللَّه علیه: إنّ أبی ناصب- خبیث الرأی-. و قد لقیت منه شدّه و جهداً.
فرأیک- جعلت فداک- فی الدعاء لی. و ما ترى- جعلت فداک-؟
أفترى أن اکاشفه* أم اداریه؟
فکتب علیه السلام: قد فهمت کتابک و ما ذکرت من أمر أبیک.
و لست ادع الدعاء- لک- إن شاء اللَّه.
و المداراه خیر- لک- من المکاشفه.
و مع العسر یسر.
فأصبر. فإنّ العاقبه للمتّقین.
ثبّتک اللَّه على ولایه من تولّیت.
نحن- و انتم- فی ودیعه اللَّه الّذی لا تضیع ودائعه.
قال بکر: فعطف اللَّه بقلب أبیه علیه.
حتّى صار لا یخالفه فی شیء( الأمالی للشیخ المفید- علیه الرحمه- ص ۱۹۱ المجلس ۲۳).
* کاشفه بالعداوه: جاهده و بادره بها( نقلًا عن هامش المصدر).
أی: لست أترک الدعاء لک.
[۷] براى اطّلاع از متن این حدیث شریف به صفحه ۷۷ مراجعه فرمائید.
