مجلس دهم به روزهای پایانی خود نزدیک می‌شود و با انجام ثبت نامهای رقابت انتخاباتی اسفندماه، فضای پایان کار تغییر مجلس در اذهان عمومی شکل گرفته است. در این میان بررسی عملکرد مجلس و اینکه این مجلس تا چه اندازه موفق بوده است؛ یکی از سوالاتی است که می تواند در شکل گیری مجلس آتی و همچنین روند رقابت های انتخاباتی موثر باشد.
کارنامه قانونگذاری مجلس دهم
آخرین وضعیت عملکردی مجلس شورای اسلامی در عرصه قانونگذاری را می‌توان در گزارش رییس مجلس در نشست رسانه‌ای دهم آذرماه ۱۳۹۸ مشاهده نمود که بمناسبت روز مجلس برگزار شد. مبتنی بر دیدگاه ایشان در مجلس دهم کارهای مهمی صورت گرفت که هر سال قانون بودجه با دقت تصویب شد و بسیاری از مشکلات دولت در جریان بررسی و تصویب قانون مرتفع شد از جمله مسائل مربوط به کشاورزان و روستاییان، بازنشستگان، بنیه دفاعی کشور و مسائل مربوط به قوا در قانون بودجه لحاظ شده است. قانون برنامه ششم توسعه نیز از سوی مجلس تدوین شد، زیرا دولت برنامه ناقصی را ارائه داده بود بنابراین مجلس مجدداً آن را تدوین کرد.
مجلس دهم بر اساس تعداد قوانین ابلاغی که تصویب کرد تاکنون ۱۶۲ قانون تصویب کرد که ۶۳ مورد آن طرح و ۹۹ مورد لایحه بوده است. قانون توسعه و اشتغال پایدار در روستا‌ها یکی از قوانین مهم بود که مجلس دهم برای روستاییان و جوانان تصویب کرد که به موجب آن از صندوق توسعه منابعی اختصاص داده شد تا مشکلات روستا‌ها مرتفع شود.
قانون رفع موانع تولید از قوانین مترقّی بود که متأسفانه به خوبی اجرا نشد، قانون ارزش افزوده که به موجب آن سهمی به شهرداری‌ها و روستا‌ها برای آبادانی داده شد؛ همچنین برای گازرسانی و آسفالت روستا‌ها قانون تصویب شد و در بودجه منابعی در نظر گرفته شد. قانون حفاظت از خاک، قانون هوای پاک نیز از دیگر قوانین مهم مصوب در مجلس دهم است.
قانون حفاظت و بهره‌برداری از منابع ژنتیک، قانون جامع حدنگار، قانون مربوط به افزایش ظرفیت دانشگاه‌ها، قانون ساماندهی صنعت خودرو، قانون حمایت از محیط‌بانان و جنگلبانان، قانون حمایت از مرمّت و احیای بافت‌های تاریخی و فرهنگی، قانون حمایت از هنرمندان، قانون حمایت از حقوق معلولان، قانون نظام جامع آموزش و تربیت فنی و حرفه‌ای، قانون پیشگیری از تقلّب در آثار علمی، قانون تأسیس مدارس و مراکز آموزش، تأسیس اداره مدارس و آموزشگاه‌های غیردولتی، قانون کاهش ساعت کار بانوان شاغل و دارای شرایط خاص، قانون حمایت از کودکان و نوجوانان، قانون ممنوعیت به کارگیری بازنشستگان، قانون صدور چک، قانون مبارزه با پولشویی، قانون تشدید مجازات اسیدپاشی و حمایت از بزه‌دیدگان، قانون کاهش مجازات اعدام، قانون مقابله با تأمین منابع مالی تروریسم، قانون تجارت که بررسی آن همچنان ادامه دارد، قانون مبارزه با نقض حقوق بشر و مقابله با اقدامات آمریکا، قانون اصلاح تشکیلات، وظایف و انتخابات شورا‌های اسلامی کشور، تدوین قوانین بانکداری که در دستور کار کمیسیون است، از جمله قوانین مربوط به مجلس دهم است.
مجلس دهم در ارتباط با موسسات اعتباری ساز و کاری را با کمک مقام معظم رهبری تعبیه کرد که به موجب آن مشکل میلیون‌ها نفر رفع شد.
عملکرد نظارتی مجلس دهم
تاکنون ۱۶۵ سوال در مجلس دهم از وزرا مطرح شده، همچنین یک مورد سوال از رئیس جمهور در دستور کار قرار گرفت. ۶ مورد تحقیق و تفحص در مجلس قرائت شد که موضوعات آن مرتبط با صندوق فرهنگیان، سازمان تأمین اجتماعی، قانون هدفمندی یارانه و … بود. ۶ مورد استیضاح در صحن مجلس مطرح شد که دو مورد از آن به رأی اعتماد منجر شد. از ماده ۲۳۴، ۱۳ مورد تخلف دستگاه‌ها احصاء شد و به قوه قضائیه ارجاع شد. کمیسیون‌های تخصصی ۳۱ مورد گزارش به مجلس دادند که موضوعات آن مرتبط با حادثه پلاسکو، سیل، احیای دریاچه ارومیه، حوادث تروریستی اهواز، اجرای اصل ۴۴ قانون اساسی و در ارتباط با موسسات اعتباری و مالی بود البته این گزارشات مجزا از گزارش دیوان محاسبات درباره تفریغ بودجه است که هر سال در مجلس قرائت می‌شود.
جلسات غیر علنی مجلس دهم
رییس مجلس معتقد است؛ ما جلساتی را به صورت غیرعلنی برگزار کردیم که تعداد آن به ۶۴ جلسه می‌رسد؛ این جلسات غیرعلنی در خصوص تحولات منطقه با حضور وزیر امور خارجه، حادثه تروریستی در مجلس و حرم امام خمینی (ره)، ناآرامی‌های کشور با حضور دبیر شورای عالی امنیت ملی، ناترازی بانک‌ها، فضای کسب و کار، بحران آب در کشور، مبارزه با مواد مخدر، وضعیت بیمه‌های درمانی، وضعیت کشاورزان، وضعیت اقتصادی کشور در تحریم‌ها، وضعیت موسسات اعتباری و ارز در کشور بود البته در ارتباط با ارز، دولت نرخ ۴۲۰۰ تومانی را اعلام کرد که ما در مجلس و کمیسیون‌ها موضوع را بررسی کردیم و مشخص شد این نرخ مبنای علمی ندارد لذا ارز نیمایی در کشور دنبال شد.
در جلسات غیرعلنی در ارتباط با مشکلات حوزه صنعت، فضای مجازی، لوایح مرتبط با FATF و وضعیت یارانه بررسی‌هایی صورت گرفت.
نگاه موافقین و مخالفین به عملکرد مجلس
بدون شک عملکرد مجلس در برابر چشمان فعالین سیاسی کشور مورد ارزیابی قرار دارد. عملکردی که از نگاه برخی مثبت و از نگاه برخی منفی است. این مثبت و منفی بودن هرچند با مواضع جناحی و سیاسی افراد نیز در آمیخته است، اما می‌تواند در ارزیابی نهایی موثر باشد.
الف. ارزیابی اصولگرایان
اصولگرایان هرچند پیروز انتخابات مجلس دهم در اسفندماه ۱۳۹۴ نبودند، اما توانستند فراکسیونی موثر در مجلس دهم تشکیل دهند که نقش‌آفرین باشد. با این حال فراکسیون اقلیت مجلس به حساب می‌آمدند. لذا نگاه انتقادی اصولگرایان بیش از رقیب سیاسی‌اش نسبت به عملکرد مجلس دهم است.
۱. فقدان کارآمدی لازم
صادق خلیلیان از وزیر دولت دهم معتقد است: «مجلس دهم کارایی لازم را ندارد. مجلس هیچ طرح اساسی برای ریل گذاری سیاست‌های کشور نداشت. نباید نمایندگان دنبال رانت بوده و وکیل‌الدوله باشند. مجلس دهم نظارت کافی بر دولت ندارد.»
۲. ناتوان در حل مشکلات کشور
علی عباسپور طهرانی‌فرد نماینده ادوار مجلس بر این باور است که «از عملکرد مجلس دهم راضی نیستم فکر می‌کنم این دوره نتوانست آن مشکلاتی که کشور با آن دست به گریبان است را از نقطه نظر اقتصادی, حضور در صحنه و قوانینی که بتواند به خصوصی سازی و بخش خصوصی کمک کند بتوانند نقشی در ارتباط با پیشرفت علمی کشور و ارتباط با صنعت بازی کند و نهایتا این نقش به طور کامل اجرا نشده, نمی‌خواهم بگویم به طور کامل اما در جمع راضی نیستم.»
۳. فقدان اراده کافی برای مبارزه با فساد
احمد توکلی اقتصادان مشهور کشور که سالها نماینده مجلس بود، معتقد است: «کل مجلس اراده و حساسیت کافی نسبت به مبارزه با فساد و اینگونه مسائل نشان نداد، چراکه مجلس دهم، مجلس ضعیفی بود و شاید این میزان ضعف در میان سایر مجالس بی‌سابقه باشد.»
۴. نبود نظارت مطلوب و مؤثر بر عملکرد دولت
حجت الاسلام آقاتهرانی عضو جبهه پایداری و نماینده پیشین مردم تهران در مجلس بزرگترین ضعف مجلس دهم را نبود نظارت مطلوب و مؤثر بر عملکرد دولت و وزرا دانست و گفت: نباید طوری باشد که مردم فریادشان بلند شود. مجلس باید داد و فریاد بزند و وزرا را به خط کند و اگر نشد، آنها را تغییر دهد، نترسیدن، ایستادن و توجه به دغدغه‌های مردم و نظارت صحیح از اولویت‌های مجلس است.
۵. ضعف در شفافیت
محمدمهدی زاهدی رییس کمیسیون آموزش و تحقیقات مسأله «شفافیت آرای نمایندگان» را مورد توجه قرار داد و گفت: «متأسفانه مجلس دهم در این زمینه عملکرد خوبی نداشت و ما انتظار داشتیم مجلس به شفافیت آرای نمایندگان رأی دهد، اما این کار را نکرد؛ البته باید گفت که مسأله شفافیت تنها در ۱۰ درصد طرح ها و لوایح کاربرد دارد، زیرا ۹۰ درصد دیگر مسیرهای مشخص خود را در کمیسیون ها طی می کند و فارغ از مسائل جناحی بدان رأی داده می شود.»
رییس کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه یکی از مشکلات اساسی مجلس دهم این بود که گاهی در آن اولویت های سیاسی بر اولویت های منافع ملی غلبه پیدا می کرد، عنوان داشت: «اگر شفافیت آرای نمایندگان به تصویب می رسید این موارد به آسانی در معرض افکار عمومی قرار می گرفت؛ عدم تحقق این موضوع به همان ضعف سیستم نظارتی مجلس بازمی گردد.»
۶. ضعف قانونگذاری و نظارت
حجت الاسلام نصرالله پژمانفر عضو کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی نگاه انتقادی تندتری دارد. وی با صراحت اعلام می دارد که «بنده قصد سیاه نمایی ندارم، اما در حقیقت مجلس دهم می توانست در حوزه قانون گذاری اقدامات بهتر و کارآمدتری را داشته باشد.«
عضو فراکسیون روحانیت مجلس شورای اسلامی خاطر نشان کرد: «با دقت در قوانینی که مجلس دهم آنها را تصویب کرده است، در می‌یابیم که این قوانین در اولویت‌های امروز کشور نیست؛ همچنین در حوزه کارشناسی هم نیازمند کارشناسی‌های جدی‌تری است.» وی به ضعف های نظارتی مجلس دهم اشاره و بیان کرد: «اگر مجلس فعلی از بعد نظارتی خود به خوبی استفاده می‌کرد از بسیاری از مشکلات کنونی جامعه جلوگیری می‌شد؛ در یک نگاه کلی نمی‌توان گفت مجلس دهم نسبت به دوره‌های قبل موفق‌تر است.»
۷. ضعف مدیریتی
حسینعلی حاجی دلیگانی نماینده مردم شاهین شهر نگاه انتقادی خود را معصوف به مدیریت مجلس کرده و معتقد است: «مجلس دهم قصد داشت تا در زمینه معیشت، اقتصاد و جلوگیری از تورم اقداماتی را انجام دهد، اما چون هیأت رییسه و رییس مجلس شورای اسلامی دارای ضعف مدیریتی بودند نتوانست به اهداف خود دست پیدا کند.» وی با اشاره به اینکه مجلس دهم نتوانست به جایگاه «صدر جدولی» دست پیدا کند، اظهار داشت: «از آن جهت که مجلس دهم دارای یک سری ضعف‌های مدیریتی بود، دولت به حرف ها و تذکرات آن توجهی نداشت و به آنها عمل نکرد.»
۸. مجلس دهم؛ شعبه دوم دولت!
تندترین انتقادات را حجت الاسلام علیرضا سلیمی نماینده مردم دلیجان و محلات دارد که با بیان اینکه این مجلس عملکرد خوبی نداشته است، گفت: مجلس کنونی به شعبه دوم دولت تبدیل شده است. وی با بیان اینکه برخی از نمایندگانی که در مجلس دهم حضور دارند از طرفداران دولت هستند، اظهار داشت: «آنها به جای آنکه به وظیفه نمایندگی خود بپردازند و از حقوق مردم دفاع کنند، تنها به طرفداری از دولت می‌پردازند؛ به بیان دیگر برخی نمایندگان با قیام و قعود دولت، قیام و قعود می کنند و در سؤال ها و استیضاح ها هراسان هستند.»
حجت الاسلام سلیمی با تأکید بر اینکه برخی نمایندگان با کپن دولت به مجلس آمده اند، ابراز داشت: «مجلسی که استراتژی و و راهبرد نداشته باشد دچار روزمرگی می شود و باید گفت که مجلس دهم به شدت دچار روزمرگی شده است.»
عضو فراکسیون روحانیت مجلس شورای اسلامی با اشاره به اینکه برخی از نمایندگان با رانت احزاب گوناگون و پول متمولان به مجلس آمده اند، عنوان کرد: «از آن جهت که این نمایندگان وامدار برخی احزاب و یا متمولان هستند، نمی توانند به آسانی موضع گیری داشته باشند.»
وی در نهایت با صراحت اعلام می‌دارد: «در سه دوره مجلسی که حضور داشته ام می توانم بگویم ضعیف ترین مجلس، مجلس دهم است.»
۹. فاصله خروجی مجلس با نیازهای مردم
حجت الاسلام مجتبی ذوالنور رییس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی و رییس فراکسیون روحانیت مجلس شورای اسلامی با ابراز تأسف از عملکرد مجلس گفت: «مجلس کنونی در تراز «فضائل ملت» نیست، از همین جهت نمی تواند منافع حقیقی و مصالح مملکت را به درستی تحقق بخشد؛ وقتی بدنه مجلس در تراز «فضائل ملت» نباشد، انتخابی هم که در آن بدنه انجام می گیرد شایسته ملت نخواهد بود.
حجت الاسلام ذوالنور خاطرنشان کرد: «البته ناگفته نماند که مجلس دهم کارهای بسیاری برای مردم انجام داده است، اما باید گفت خروجی آن فاصله فاحش و آشکاری با نیازهای واقعی جامعه داشته است؛ بنده معتقد هستم این مجلس می توانست فاصله خود را با نیازهای حقیقی جامعه جبران و یا کم کند، اما هیأت رییسه مجلس در این ناکارآمدی نقش بسیاری داشتند.»
ب. ارزیابی اصلاح طلبان
اصلاح طلبان در این دوره از مجلس با در اختیار داشتن فراکسیون امید، در روند شکل گیری عملکرد مجلس نقش آفرین بوده‌اند. هرچند این فراکسیون چندان نتوانست عملکرد رضایت بخشی را برای بزرگان و هواداران این اردوگاه بر جای بگذارد، با این حال برخی از مواضع منسوبین به این اردوگاه در رضایت و عدم رضایت عملکرد مجلس را مرور می‌کنیم:
۱. نارضایتی مردم از مجلس
محمود صادقی، نماینده پرحاشیه مردم تهران در مجلس معتقد است: «در مجموع مردم از وضع موجود و همچنین مجلس ناراضی‌اند. مردم وقتی به صندوق رای مراجعه می‌کنند ولی می‌بینند که صندوق رای علاج دردهایشان نیست، ناامید می‌شوند. در واقع اتفاقاتی می‌افتد که به نوعی می‌خواهند مردم را از صندوق‌‌های رای ناامید کنند و یک نوع روی‌گردانی پدید آورند. به همین دلیل کلاً مردم نسبت به شرکت در انتخابات بدبین و ناامید شده‌اند.»
۲. مجلس در راس امور نبود
غلامرضا انصاری عضو اسبق شورای شهر تهران و عضو شورای سیاست گذاری اصلاح طلبان معتقد است: «بنده عملکرد این مجلس را قبول ندارم و معتقد هستم که ضعیف ظاهر شد و نتوانست در راس امور قرار بگیرد ما برای رسیدن به آزادی نیاز به نهادهای واسط داریم مانند احزاب و آزادی مطبوعات که رکن چهارم دموکراسی است مجلس دهم نتوانست هیچکدام از آنها را فعال کند. یکی دیگر از ضعف‌های این مجلس مساله بنزین بود اگر نمایندگان به جای پرداختن به مسائل منطقه‌ای خود به مسائل عمیق و اصلی کشور توجه می‌کردند قطعا زمان گرفتن چنین تصمیمی از نمایندگان نظرخواهی می‌شد.»
۳. عملکرد قابل دفاع مجلس در شرایط حساس کشور
حسین رضا زاده نماینده اصلاح طلب مردم کازرون و کوه چنار در مجلس درباره انتقاداتی که درباره عملکرد مجلس دهم مطرح می‌شود، اظهار کرد: «به نظرم اینگونه نیست؛ این برداشتی است که هر شخصی خودش را قوی تر از دیگری می داند اما مجلس دهم با توجه به شرایط حساس کشور، عملکرد خوب و قابل قبولی داشت. شرایط بین المللی ما شرایط خاصی بود و حتی شاید سخت تر از زمان جنگ بود ما طی دو سه سال اخیر هر دو ماه یک بحران در کشور داشتیم یا بحران اجتماعی یا بحران بین المللی و یا حوادث طبیعی نظیر سیل و زلزله داشته ایم و شرایط کشور کاملا ویژه بود.»
علی مطهری نیز معتقد است: «عملکرد مجلس در مجموع خوب بود در جاهایی ورود کرد و برنامه ششم را تصویب کرد و قوانین مهم دیگری تصویب کرد و چندین قانون مهم دیگر را در دستور کار دارد. قانون مالیات بر ارزش افزوده را اصلاح کرده اند که در دستور کار است و قانون نظارت بر اداره صدا و سیما در نوبت است و چندین قانون مهم دیگر در دستور کار مجلس قرار دارد. در مجموع به نظر من عملکرد مجلس دهم خوب بود.»
۴. ریل گذاری برای رفع مشکلات و همیاری دولت
حجت الاسلام احمد مازنی عضو فراکسیون امید نگاه نسبتا مثبتی به عملکرد مجلس دارد و بر این باور است که: «مجلس دهم در قانون بودجه سالانه کشور نیز سعی داشته است تا در زمینه‌های مختلف برای رفع مشکلات ریل گذاری کند؛ به عنوان مثال مجلس در زمینه فرهنگ، پیشگیری از آسیب های اجتماعی و بخش‌های مربوط به ایثارگران نیز در بودجه سالانه در نظر گرفته شده و اعتبارات به آن تخصیص داده شده است.»
نماینده مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه نمایندگان مجلس هر اندازه توانسته اند در جهت کمک به دولت حرکت کرده اند، گفت: «همچنین مجلس دهم حرکت هایی برای پیشگیری از مشکلات اجتماعی، سیاسی و اقتصادی و طرح هایی در برخورد با تحریم های ظالمانه نیز داشته است که به نوبه خود خوب است.»
۵. می‌خواهند مجلس را ناکارآمد جلوه دهند!
بهروز نعمتی نیز که به عنوان عضوی از لیست امید وارد مجلس شد و از نزدیکان آقای لاریجانی و عضو هیئت ییسه مجلس به حساب می‌آید، درباره انتقادات برخی مبنی بر منفعل بودن مجلس دهم اعلام کرد: «بعد از انتخابات (دوره دهم مجلس) عده ای از دوستان که نتوانستند رای مردم را بدست بیاورند به دنبال این تفکر بودند و از همان روزهای اول تلاش کردند مجلس را ناکارآمد نشان دهند. این افراد از همان روزهای نخست در کمیته هفته نفره گرفته تا سخنرانی‌ها، صحبت‌ها و بحث ها در پی ناکارآمد نشان دادن مجلس دهم بودند. فکر می‌کنم همان طیف می‌خواهند مجلس را همچنان ناکارآمد نشان دهند.»
نماینده مجلس دهم درباره عملکرد این دوره از مجلس گفت: «وظیفه مجلس در راستای قانونگذاری طرح‌ها و لوایح مجلس مشخص است؛ بیش از ۱۵۰ طرح و لایحه در دوره دهم به مجلس آمد و در همین دوره قوانین خوبی مانند تصویب قانون حمایت از تولید و قوانین مختلف تاثیرگذار در موضوعات اجتماعی تصویب شد.»
