بحثى درباره سقوط جامعه ها در اثر آلودگى به گناه :
فَلَمَّا نَسُوا ما ذُکِّرُوا بِهِ فَتَحْنا عَلَیْهِمْ أَبْوابَ کُلِّ شَیْءٍ حَتَّى إِذا فَرِحُوا بِما أُوتُوا أَخَذْناهُمْ بَغْتَهً فَإِذا هُمْ مُبْلِسُونَ. (انعام/ ۴۴) پس هنگامى که فراموش کردند آنچه را که به آنان تذکّر داده شده بود، به روى آنها درهاى همه چیز را باز مىکنیم تا وقتى از آنچه که به آنها داده شده دچار فرح و غرور مىشوند. ناگهان آنها را میگیریم و آنها دچار سرافکندگى مىشوند.
خداوند متعال در این آیه مبارکه بیان مىکند که این مردم بت پرست و مشرک در اثر علاقه به زندگى، غرض از آفرینش خود و دعوت پیامبران را فراموش نمودند تذکرات و انذار پیامبران خود را فراموش کردند ما هم درهاى رزق را از هر جهت بر آنها گشودیم و نعمات زمینى و آسمانى را به آنها بخشودیم و از جهت استدراج و امتحان از هیچ گشایشى براى آنها دریغ و مضایقه ننمودیم تا اینکه از آنچه به آنها داده شده بود خوشحال شدند و غرق در لذائذ و شهوات گشتند و همه چیز را از یاد بردند و آنچه مىتوانستند ظلم و ستم کردند. ما هم ناگهان آنها را به کیفر اعمالشان گرفتار کردیم و آنها هم بىخبر و ناامید از نجات و رحمت حق و با حال حسرت به عقوبت کردههاى خود رسیدند. یکى از آفتهاى بزرگ جوامع و تمدّنهاى بشرى پیدایش دو گروه مرفه و محروم در جامعه و رفاه زدگى بىحدّ و حصر طبقه ثروتمند است. جامعه هاى که در آن گروهى آنچنان محروم و وامانده باشند که نتوانند نیازهاى اوّلیه زندگى خود را تأمین کنند و گروهى دیگر آنچنان متنعّم باشند که براى تفریح و تفنّن به فکر ایجاد نیازهاى کاذب بیفتند، آرى، چنین جامعه هاى نمیتواند پایدار باشد و محکوم به فنا است.
اساساً ثروت و مال و احساس بى نیازى، طغیان آور است و این در طبیعت انسان است، اما نه به حدّ الزام که انسان نتواند با آن مبارزه کند ولى به هر حال، وقتى انسان به حدّ اشباع و سیرى رسید، تنها ایمان به خدا و ارزشهاى معنوى است که مىتواند او را نجات دهد و در انسانیّت خود نگاه دارد، وگرنه جنون سیرى او را به طغیان و فساد خواهد کشید و روز به روز بر طغیان او افزوده خواهد شد و سرانجام به مرحله نابودى و انفجار خواهد رسید و چنین است نتیجه ناسپاسى در مقابل نعمتهاى خدا:
این یک دستور بسیار مؤثر و یکى از مصادیق امر به معروف است، در جلسه هاى که ارزشهاى والاى توحید مسخره مىشود یا باید با اعتراض و آگاهى دادن چهره آن مجلس را عوض کرد و یا به عنوان اعتراض آنجا را ترک نمود.وَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا قَرْیَهً کانَتْ آمِنَهً مُطْمَئِنَّهً یَأْتِیها رِزْقُها رَغَداً مِنْ کُلِّ مَکانٍ فَکَفَرَتْ بِأَنْعُمِ اللَّهِ فَأَذاقَهَا اللَّهُ لِباسَ الْجُوعِ وَ الْخَوْفِ بِما کانُوا یَصْنَعُونَ(نحل/ ۱۱۲)؛ و خداوند مَثَل مىزند آبادى اى را که آسوده و آرام بود و روزى آن به فراوانى از هر طرف مىرسید. پس به نعمتهاى خدا کفر ورزید. پس خداوند به خاطر کارهایى که انجام داد تلخى لباس گرسنگى و ترس را به او چشانید.وَ کَذلِکَ نَجْزِی مَنْ أَسْرَفَ وَ لَمْ یُؤْمِنْ بِآیاتِ رَبِّهِ وَ لَعَذابُ الْآخِرَهِ أَشَدُّ وَ أَبْقى(طه/ ۱۲۷)؛ و این چنین مجازات مىکنیم کسى را که اسراف کرد و به آیات پروردگارش ایمان نیاورد و البته عذاب آخرت شدیدتر و پایدارتر است.
گاهى اسراف و فساد و طغیان در یک جامعه به اوج خود میرسد و تمام ارزشهاى معنوى و تعالیم پیامبران به دست فراموشى سپرده مىشود و در عین حال آن جامعه داراى اقتصادى شکوفا و قدرتى برتر است و در کمال آسایش و رفاه بسر مىبرد و از قدرت و برترى و علم و صنعت خود مغرور است و از هر طرف بر شکوفایى و توان آن افزوده مىشود و به نظر مىرسد که جامعهاى است شکست ناپذیر و هیچ عاملى نمىتواند آن را از پاى در آورد، امّا غافل از اینکه این یک امتحان بلکه یک دام است و این جامعه در عین قدرت و شکوفایى به آخر خط رسیده است و ناگهان پایههاى آن فرو مىریزد و آن مردم طغیانگر و مفسد و خوش خیال، ناباورانه سقوط جامعه بظاهر قدرتمند خود را مشاهده میکنند:
ثروت و رفاه اگر با ایمان و معنویّت همراه نباشد باعث طغیان و فساد مىشود. این است که قرآن کریم ضمن بیان این مطلب که احساس بىنیازى طبعاً طغیانآور است، به صاحبان ثروت قاطعانه هشدار مىدهد که از نعمتهاى خدا به نحو صحیح استفاده کنند و دچار طغیانگرى و فساد نشوند.
همنشینى با اهل گناه وَ إِذا رَأَیْتَ الَّذینَ یَخُوضُونَ فی آیاتِنا فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ حَتَّى یَخُوضُوا فی حَدیثٍ غَیْرِهِ وَ إِمَّا یُنْسِیَنَّکَ الشَّیْطانُ فَلا تَقْعُدْ بَعْدَ الذِّکْرى مَعَ الْقَوْمِ الظَّالِمینَ (۶۸/ انعام)
در تفسیر مجمع البیان از امام باقر(علیه السلام) نقل شده که چون این آیه نازل گردید، مسلمانان از همنشینی با کفار و استهزاءکنندگان آیات الهى نهى شدند.
این یک دستور بسیار مؤثر و یکى از مصادیق امر به معروف است، در جلسهاى که ارزشهاى والاى توحید مسخره مىشود یا باید با اعتراض و آگاهى دادن چهره آن مجلس را عوض کرد و یا به عنوان اعتراض آنجا را ترک نمود.
ثروت و رفاه اگر با ایمان و معنویّت همراه نباشد باعث طغیان و فساد مىشود. این است که قرآن کریم ضمن بیان این مطلب که احساس بىنیازى طبعاً طغیانآور است، به صاحبان ثروت قاطعانه هشدار میدهد که از نعمتهاى خدا به نحو صحیح استفاده کنند و دچار طغیانگرى و فساد نشوند.
در روایات متعدّدى از پیامبر اکرم(صلى اللَّه علیه و آله) و ائمّه معصومین(علیهم السلام) از همنشینى با اهل گناه، یا شرکت در جلسهاى که در آن گناه مىشود و انسان قدرت جلوگیرى از آن را ندارد نهى شده است، حتّى اگر آنان از بستگان انسان باشند.
حضرت على(علیه السلام) به فرزندش وصیّت کرد: خداوند بر گوش واجب کرده که راضى به شنیدن گناه و غیبت نشود. (تفسیر نور الثقلین)
رسول خدا(صلى اللَّه علیه و آله) با استناد به این آیه فرمودند: کسى که ایمان به خدا و روز قیامت دارد، در مجلسى که در آن امامى سبّ مىشود و یا از مسلمانى عیبجویى مىگردد نمىنشیند. (وسائل الشیعه، ج ۱۶)
حضرت على(علیه السلام) فرمودند: «مجالسه الاشرار تورث سوء الظن بالاخیار»؛ همنشینى با بدان، سبب سوء ظنّ به نیکان مىشود. (وسائل الشیعه، ج ۱۶)
تکذیب و مسئولیتوَ کَذَّبَ بِهِ قَوْمُکَ وَ هُوَ الْحَقُّ قُلْ لَسْتُ عَلَیْکُمْ بِوَکیلٍ. (۶۶/ انعام)قوم تو، قرآن را دروغ شمردند، در حالى که سخنى است بر حق، به آنان بگو: من مسئول (اعمال) شما نیستم.
انسان در برابر حق سه گونه موضعگیرى دارد: ۱- قبول ۲- رد ۳- بىتفاوتى. در این آیه نظر قرآن به موضعگیرى دوم است. و مىگوید: « بگو: من مسؤؤل اعمال شما نیستم.»
انسان خود مسئول مستقیم نظر خود است که حق را بپذیرد یا قبول کند. بسیار اتفاق مىافتد که علم انسان به مسئولیت خود در برابر اعمال و رفتارش او را به موضعگیرى سالم و درست یارى دهد، ولى اگر چنین تصور کند که مىتواند خود را بىتفاوت نشان دهد و مسئولیت خود را به گردن این و آن اندازد کم کم به جایى مىرسد که به اصل حقیقت بىتوجه و بىاعتنا مىشود.
از آیات متعددى که این تعبیر و مانند آن در آنها آمده است (مانند ۱۰۷- انعام و ۱۰۸- یونس و ۴۱- زمر و ۶- شورى) استفاده مىشود که منظور از «وکیل» در این موارد کسى است که مسئول هدایت عملى و ضامن دیگران بوده باشد، به این ترتیب پیامبر(صلی الله علیه و آله) به آنها اعلام مىکند که این شما هستید که باید تصمیم نهایى را در مورد قبول و یا رد حقیقت بگیرید، و هدایت را بپذیرید و من تنها مامور ابلاغ رسالت و دعوت الهى هستم.
________________________________________منابع:
– تفسیر کوثر، ج ۳
– انوارالعرفان فی تفسیر القرآن، ج ۱۲
– تفسیر احسن الحدیث، ج ۳
– تفسیر نمونه، ج ۵
– تفسیر نور، ج ۳
– تفسیر هدایت، ج ۳
