همنشین همه پیامبران در باغهای بهشت

خداوند سوره طه را به تهدید پایان داد و این سوره را با ذکر قیامت آغاز کرده‏ است.
سوره‏ ى انبیا، مکّى است و یکصد و دوازده آیه دارد. در این سوره به داستان شانزده نفر از پیامبران که مورد عنایت پروردگار واقع گردیده‏اند، اشاره شده است.
این سوره آغازش لرزش درون است و پایانش درخشش امید. میان این آغاز و پایان، قرآن براى ما آیات هشدار دهنده را تلاوت مى‏کند تا غفلت و اعراض ما را علاج کند و لهو و بازیچه از دل ما و عمل ما بزداید و ما را از عاقبت کار کسانى که رسالت محمدى را انکار مى‏کنند آگاه سازد.
همچنین در این سوره، وعید و انذار، بیش از وعده و بشارت بکار رفته است.فضیلت سوره انبیاء
از پیامبر گرامى اسلام (صلی الله علیه و آله) در فضیلت تلاوت این سوره چنین نقل شده:من قرء سوره الانبیاء حاسبه اللَّه حسابا یسیرا، و صافحه و سلم علیه کل نبى ذکر اسمه فى القرآن: ” هر کس سوره انبیاء را بخواند خداوند حساب او را آسان مى‏کند (و در محاسبه اعمالش روز قیامت سخت‏گیرى نخواهد کرد) و هر پیامبرى که نام او در قرآن ذکر شده با او مصافحه کرده و سلام مى‏فرستد.” (تفسیر نور الثقلین، ص ۴۱۲)
و از امام صادق(علیه السلام) روایت شده:من قرء سوره الانبیاء حبا لها کان کمن رافق النبیین اجمعین فى جنات النعیم، و کان مهیبا فى اعین الناس حیاه الدنیا: “هر کس سوره انبیاء را از روى عشق و علاقه بخواند، با همه پیامبران در باغهاى پر نعمت بهشت، رفیق و همنشین مى‏گردد، و در زندگى دنیا نیز در چشم مردم پر ابهت خواهد بود.” (تفسیر نور الثقلین، ص ۴۱۲)
جمله “حبا لها” (از روى عشق و علاقه به این سوره) در واقع کلیدى است براى فهم معنى روایاتى که در زمینه فضیلت سوره‏هاى قرآن به ما رسیده، یعنى هدف تنها تلاوت و خواندن الفاظ نیست، بلکه عشق به محتوا است و مسلما عشق به محتوا بدون عمل معنى ندارد و اگر کسى چنین ادعایى کند که من عاشق فلان سوره‏ام، اما عملش بر ضد مفاهیم آن باشد دروغ مى‏گوید.
و بارها گفته‏ایم قرآن کتاب عقیده و عمل است و خواندن مقدمه‏اى است براى اندیشیدن، و اندیشیدن مقدمه‏اى است براى ایمان و عمل!
و از امام صادق(علیه السلام) روایت شده: من قرء سوره الانبیاء حبا لها کان کمن رافق النبیین اجمعین فى جنات النعیم، و کان مهیبا فى اعین الناس حیاه الدنیا: “هر کس سوره انبیاء را از روى عشق و علاقه بخواند، با همه پیامبران در باغهاى پر نعمت بهشت، رفیق و همنشین مى‏گردد، و در زندگى دنیا نیز در چشم مردم پر ابهت خواهد بود.”محتواى سوره‏
قرآن کریم
۱- در سوره انبیا چنان که از نامش پیدا است، سوره پیامبران است، چرا که نام شانزده پیامبر، بعضى، با ذکر فرازهایى از حالاتشان و بعضى تنها به صورت اشاره در این سوره آمده است (موسى- هارون- ابراهیم- لوط- اسحاق- یعقوب- نوح- داود- سلیمان- ایوب- اسماعیل- ادریس- ذا الکفل- ذا النون (یونس)- زکریا و یحیى. بنا بر این تکیه بحثهاى مهم این سوره بر روى برنامه‏هاى انبیاء است.
علاوه بر اینها پیامبران دیگرى هستند که نامشان صریحا در این سوره برده نشده ولى پیرامون آنها سخنى آمده است.(مانند پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و حضرت مسیح)
۲- از این گذشته ویژگى سوره‏هاى “مکى” که از عقائد دینى، مخصوصا از مبدا و معاد سخن مى‏گوید، کاملا در این سوره منعکس است.
۳- در این سوره از وحدت خالق و اینکه جز او معبود و آفریدگارى نیست و نیز از آفرینش جهان بر اساس هدف و برنامه، و وحدت قوانین حاکم بر این عالم و همچنین وحدت سرچشمه حیات و هستى، و نیز وحدت موجودات در برنامه فنا و مرگ، بحث به میان آمده است.
۴- بخش دیگرى از این سوره، از پیروزى حق بر باطل، توحید بر شرک و لشکریان عدل و داد بر جنود ابلیس، سخن گفته شده است.
۵- جالب این که این سوره با هشدارهاى شدید نسبت به مردم غافل و بیخبر از حساب و کتاب آغاز شده، و پایان آن نیز با هشدارهاى دیگرى در این زمینه تکمیل مى‏گردد. پیامبرانى که نامشان در این سوره آمده بعضا بیان زندگى و برنامه‏هاى مشروحشان در سوره‏هاى دیگر ذکر شده است ولى در این سوره بیشتر روى این بخش از حالات انبیاء تکیه شده که آنها هنگامى که در تنگناهاى سخت گرفتار مى‏شدند چگونه دست توسل به دامان لطف حق مى‏زدند و چگونه خداوند این بن‏بستها را بر آنها مى‏گشود و از طوفان و گرداب نجاتشان مى‏بخشید:” ابراهیم” به هنگامى که در آتش نمرود گرفتار شد.” یونس” هنگامى که در شکم ماهى فرو رفت.” زکریا” هنگامى که آفتاب عمر خود را نزدیک به غروب دید ولى جانشینى نداشت که برنامه‏هایش را تکمیل کند.
و همچنین سایر پیامبران به هنگام گرفتارى در طوفانهاى سخت.
اگر حساب نزدیک است پس غفلت چرا؟
اقْتَرَبَ لِلنَّاسِ حِسابُهُمْ وَ هُمْ فِی غَفْلَهٍ مُعْرِضُونَ (انبیاء-۱)
(زمان) حساب مردم نزدیک شده است، در حالى که آنان در بى خبرى، (از آن) روى گردانند!
سؤال: با توجّه به اینکه معناى «غفلت» بى توجّهى نسبت به چیزى، و معناى «اعراض» روى‏گرداندن با توجّه از چیزى است، پس چگونه که در آیه غفلت و اعراض در کنار هم مطرح شده‏اند؟
پاسخ: غفلت و بى توجّهى دو گونه است:
الف: غفلتى که شخص با هشدار بیدار مى‏شود.
ب: غفلتى که مقدّمه‏ى اعراض است، یعنى شخصِ غافل نمى‏خواهد بیدار شود. همچون کسى که خودش را به خواب‏زده که با صدا زدن نیز چشم خود را باز نمى‏کند.
از آنجا که غالب مردم از معاد و حساب غافلند، خداوند این غفلت را به همه مردم نسبت داده است و گر نه همیشه گروهى از مردم، استثنا هستند. در آیه ۹۷ همین سوره، به اقرار به غفلت از زبان خود مردم نیز اشاره شده است. «یا وَیْلَنا قَدْ کُنَّا فِی غَفْلَهٍ مِنْ هذا»
در سوره انبیا چنان که از نامش پیدا است، سوره پیامبران است، چرا که نام شانزده پیامبر، بعضى، با ذکر فرازهایى از حالاتشان و بعضى تنها به صورت اشاره در این سوره آمده است (موسى- هارون- ابراهیم- لوط- اسحاق- یعقوب- نوح- داود- سلیمان- ایوب- اسماعیل- ادریس- ذا الکفل- ذا النون (یونس)- زکریا و یحیى. بنا بر این تکیه بحثهاى مهم این سوره بر روى برنامه‏هاى انبیاء استـ نگاهى به مسئله حساب در روز قیامت‏
آنچه از آیات بدست مى‏آید این است که:قرآن
۱ـ همه‏ ى افراد مورد سؤال قرار مى‏گیرند. «فَلَنَسْئَلَنَّ الَّذِینَ أُرْسِلَ إِلَیْهِمْ وَ لَنَسْئَلَنَّ الْمُرْسَلِینَ» (اعراف، ۱۶)
۲ـ همه‏ ى اعمال مورد محاسبه واقع مى‏شود. «لَتُسْئَلُنَّ عَمَّا کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ» (نحل، ۹۳)
۳ـ همه‏ ى احوال مورد رسیدگى قرار مى‏گیرد. «إِنْ تُبْدُوا ما فِی أَنْفُسِکُمْ أَوْ تُخْفُوهُ یُحاسِبْکُمْ بِهِ اللَّهُ» (بقره، ۲۸۴)
۴ـ از همه‏ ى اعضاى بدن انسان سؤال خواهد شد. «إِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ … کُلُّ أُولئِکَ کانَ عَنْهُ مَسْؤُلًا» (اسراء، ۳۶)
۵ـ از نعمت‏هاى الهى سؤال مى‏شود. «لَتُسْئَلُنَّ یَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِیمِ» (تکاثر، ۹۳)
۶ـ همه کارها را در هر کجا و به هر اندازه که باشد حاضر خواهند ساخت. «إِنْ تَکُ مِثْقالَ حَبَّهٍ مِنْ خَرْدَلٍ فَتَکُنْ فِی صَخْرَهٍ» (لقمان، ۱۶)
در اوّلین سؤال، از نماز خواهند پرسید و به حساب امور مهمى چون، جوانى، عمر، راه کسب درآمد و هزینه‏ى آن و بویژه مسأله‏ى رهبرى و ولایت خواهند پرداخت و همین بس که خداوند، خود، حسابرسى خواهد بود. «کَفى‏ بِنا حاسِبِینَ» (انبیاء، ۴۷)پیام‏های آیه اول
۱ـ حسابرسى مردم قطعى است. «اقْتَرَبَ» (بکار رفتن فعل ماضى به جاى مضارع، نشانه‏ى قطعى بودن است.)
۲ـ قیامت و زمان حسابرسى را دور نپنداریم. «اقْتَرَبَ»
۳ـ حساب، براى همه انسان‏هاست. «لِلنَّاسِ»
۴ـ نظم و حساب، لازمه‏ى یک زندگى کامل است. «حِسابُهُمْ» (انسان، پدیده‏اى‏ تصادفى نیست، بلکه موجودى هدفدار و بر مبناى حساب و محاسبه است.)
۵ـ گاهى باید براى جذب حواسها، سخن را کوبنده و هشدار دهنده آغاز کرد. سوره با جمله «اقْتَرَبَ لِلنَّاسِ حِسابُهُمْ» شروع شده است.
۶ـ این حساب است که به سراغ انسان‏ها مى‏آید، هر چند آنان از حساب، غافل باشند و یا از آن بگریزند. «اقْتَرَبَ لِلنَّاسِ حِسابُهُمْ» و نفرمود: «اقترب الناس الى حسابهم»
۷ـ غفلت، زمانى خطرناک است که بر اساس بى‏اعتنایى باشد. «غَفْلَهٍ مُعْرِضُونَ»
منابع:
۱- تفسیر نور، ج ۷
۲- تفسیر نمونه، ج ۱۳
۳- تفسیر هدایت، ج ۷
۴- ترجمه تفسیر مجمع البیان، ج ۱۶