شناسنامه خداوند
معرفی سوره اخلاص
به‌کوشش محسن براتی
مشخصات سوره
شماره سوره: ۱۱۲
شماره نزول: ۲۲
محل نزول: مکه (بنا بر قول مشهور)
تعداد آیه: ۴ (برخی تعداد آیات آن را ۵ می‌دانند)
تعداد کلمه: ۱۵
تعداد حروف: ۴۷
جزء: ۳۰
علت نام‌گذاری
* چون این سوره شامل خالصترین عقاید توحیدى است و توجه و تأمل در محتوای عمیق آن، انسان را از شرک خالص می‌کند و از آتش دوزخ خلاصی می‌دهد، آن را اخلاص نامیده‌اند.
* هرکسی اسماء و اوصاف در این سوره را دریابد و به حقایق و معانى آن‌ها ایمان آورد، از هر نوع شرک، نفاق و گمراهى خلاص و در نیت و عمل مخلص می‌شود.
برخی نام‌های دیگر
* نور: برگرفته از روایتِ «إِن لکل شىء نوراً و نور القرآن قل هو الله أَحد».
* توحید: زیرا مضمون سوره فقط مشتمل بر معارف توحید است.
* مُحضَرَه: زیرا هنگام قرائت، فرشتگان براى استماع آن حاضر مى‌شوند.
* مُنفِّره: چون قرائت آن شیطان را دور مى‌کند.
* امان: زیرا اعتماد به آن امان از عذاب الهى است.
* مانعه: برگرفته از روایتى از ابن‌عباس که این سوره مانع از عذاب قبر و شعله‌هاى آتش است.
* ولایت: قارى آن عارف به خداوند با صفات ذکر شده در این سوره و از اولیاى الهى مى‌شود.
* معرفه: برگرفته از حدیث پیامبر(ص) که درباره تلاوت کننده این سوره فرمود: این بنده پروردگارش را شناخت.
* مُعوّذه: در پاره‌اى روایات این سوره با دو سوره فلق و ناس «معوذات» خوانده شده‌اند و نقل شده که پیامبر(ص) با قرائت این سه سوره، شمارى از اصحاب خود را تعویذ کرده است.
شأن نزول
از امام صادق(ع) نقل شده است: گروهی از یهودیان از پیامبر(ص) تقاضا کردند خداوند را برای آنان توصیف کند. پیامبر(ص) سه روز سکوت کرد و پاسخی نگفت تا این‌که سوره اخلاص نازل شد. (در برخی منابع آمده که این پرسش، درخواستِ جمعی از مشرکان مکه یا درخواست اهل کتاب مدینه بوده است.)
سیری در سوره
سوره اخلاص خداوند را به یکتایى در ذات وصف کرده؛ «قُل هُوَ اللّهُ اَحَد». تنها مرجع رفع همه نیازهاى مخلوقات معرفى کرده است؛ «اَللّهُ الصَّمَد» هرگونه صفت نقصى مانند ترکیب و داشتن اجزا و به وجود آمدن از شیئى دیگر را از او نفى کرده؛ «لَم یَلِد وَلَم یُولَد» و او را از هرگونه شریک داشتن مُبرّا دانسته است؛ «و‌لَم یَکُن لَهُ کُفُواً اَحَد».
ویژگی‌ها
* روایت شده کسى که در هیچ‌یک از نمازهاى واجب روزانه‌اش سوره توحید را نخواند، به او خطاب مى‌شود: تو از نمازگزاران نبودى.
* امام صادق(ع) فرمودند: هر کس سه روز بر او بگذرد و سوره توحید را نخواند، خوار شده و بند ایمان از او برداشته می‌شود.
* سوره اخلاص و سه سوره کافرون، ناس و فلق را که همه با «قُل» شروع می‌شوند، چهارقل گویند.
*سوره اخلاص را جزء سوره‌های جمعی‌النزول دانسته‌اند؛ یعنی سوره‌هایی که تمام آیاتشان یک‌باره نازل شده است.
* قرائت سوره اخلاص در بسیاری از نمازهای مستحب مانند دو رکعت اوّل نماز شب، یک‌رکعت وتر، نافله صبح، رکعت اوّل نافله ظهر و مغرب، نماز احرام و نماز طواف و نیز هنگام زیارت اهل قبور و وقوف در عرفات، مستحب است.
خواص
* محافظت: امام صادق(ع) به مفضلبن عمر فرمود: خودت را از مردم محافظت کن با «بسماللَّهالرحمنالرحیم» و خواندن سوره توحید در شش‌جهت راست، چپ، پیش‌رو، پشت سر، بالا و پایین خودت.
*کفاره گناهان: صدبار قرائت آن، کفاره گناهان شمرده شده است. هم‌چنین روایت است که هر که «قُل هُوَ اللّهُ اَحَد» را در وقت خوابیدن بخواند حق‌تعالی گناهان پنجاه‌ساله او را بیامرزد.
* درمان تب: در برخی روایات قرائت این سوره را برای رفع تب توصیه کرده‌اند.
* درد چشم: امام صادق(ع): هر کس این سوره را بر درد چشم بخواند به قدرت خداوند دردش آرام می‌گیرد.
* محفوظ ماندن در سفر: پیامبر(ص): هر کس که می‌خواهد به سفری برود دو طرف چارچوب در را بگیرد و ۱۱ بار توحید را قرائت نماید خداوند پاسبان او خواهد بود تا به منزلش بازگردد.
* هنگام خروج از خانه: امام صادق(ع): هر کس هنگام خروج از منزل ۱۰ مرتبه سوره توحید را بخواند همواره در حفظ و حراست خداوند است تا به خانه بازگردد.
* برکت: در روایت‌ها برای برکت‌یابی به خواندن این سوره سفارش شده‌ایم.
* رفع فقر و تنگدستی: حضرت علی(ع): هر وقت وارد منزل می‌شوید سوره توحید را بخوانید زیرا این کار فقر را از بین می‌برد.
فضیلت و ثواب سوره
* ثواب قرائت آن برابر با ثواب قرائت ثلث قرآن است.
* حضرت صادق (ع): هر کس این سوره را قرائت کند و ثوابش را به اموات هدیه نماید براى او ثواب تمام قرائت قرآن باشد.
*امام علی (ع): هر کس سوره توحید و قدر را در روز یا شب صدبار قرائت نماید، خداوند پس از مرگش نوری در قبر او قرار می‌دهد و نوری در پیش و پس او قرارگرفته و او را تا بهشت همراهی می‌کند.
منزلت امام علی(ع) و سوره اخلاص
در روایت آمده است که: پیامبر اسلام(ص) به على بن ابی‌طالب(ع) فرمود: بی‌گمان مَثل تو مَثل «قُل هُوَ اللّهُ اَحَد» است، کسى که یک‌مرتبه آن را بخواند مثل آن است که یک‌سوم قرآن را خوانده و کسى که دومرتبه بخواند چنان است که دوسوم قرآن را خوانده و کسى که سه مرتبه بخواند مانند کسی است که تمام قرآن را خوانده. کسى نیز که در دلش تو را دوست بدارد، براى او یک‌سوم ثواب بندگان خواهد بود و کسى که تو را به دل و زبان دوست بدارد، براى او ثواب دوسوم بندگان خواهد بود و کسى که تو را به دل و زبان و دستش (در عمل و رفتار) دوست بدارد، ثواب تمام بندگان به او عطا خواهد شد.
