تربیت فرزند از جمله مسئولیت‌های خطیر و حساس در عالم وظایف و مسئولیت‌هاست . حساس بودن این امر هم به دلیل پیچیده بودن خصایص انسان و گستره وسیع رفتارهایی است که افراد در طول زندگی با آن مواجه می‌شوند. محیط‌ها و شرایط گوناگونی می‌توانند بر شخص تأثیر گذار باشند و او را در مسیرهای مختلف مطلوب و نامطلوب جهت یابی نمایند. از این میان نقش پدر و مادر بسیار ظریف و حساس است و می‌تواند در ابعاد متفاوتی مؤثر واقع شود. گزیده‌ای از آنچه در باب تربیت سالم و مفید و مؤثر می‌توان به آن اشاره نمود از این قرار است.
عادت دادن به رفتار نیک : بر والدین لازم است که در روح کودکان خود ، عادات و صفات نیکو که در یک شخصیت سالم و نیرومند وجود دارد را پرورش دهند . از میان این عادات و صفات ، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد :
الف : دوری کردن از بی‌باکی ب : دور کردن از غرور ج : دور کردن از بی‌ارادگی د : پایداری در مقابل بحران‌ها و گرفتاری‌ها هـ : پیروز شدن بر کشمکش‌های روحی و روانی و حل کردن مشکلات زندگی او به‌طور مثبت و صحیح که بر اساس تفکر و منطق صحیح باشد .پرورش صفات و عادات نیک و اخلاق کریم در روح کودک ، این عادات در آینده‌ای نزدیک برای او ، شخصیتی متکامل و ارزشمند را محقق می‌سازد که در آن هیچ گونه انحرافی مشاهده نخواهد شد .
مذهب ، منبع اصیل فضایل روحی و معیار صحیح جهت تشکیل شخصیت بلند انسانی میباشد . جامعه شناسان عنوان کرده‌اند که هیچ پایگاهی برای رفتار و شخصیت اخلاقی ، بدون دین و مذهب ، باقی نمی‌ماند .
پرورش روح دین‌داری در کودک : والدین باید در فرزندان خود ،روح دین‌داری ، ایجاد و پرورش نمایند ، چرا که دین و مذهب در آینده ، آنان را از سقوط در جهنم رذایل و پستی‌ها ، حفظ می‌کند . مسلح شدن کودک به مذهب ، برای او راه عملی زندگی را ترسیم می‌نماید . مذهب است که او را از ذلت بندگی غیر خدا، آزاد می‌کند و از جرائم اجتماعی همچون تجاوز به حقوق دیگران و … باز می‌دارد . مذهب ، منبع اصیل فضایل روحی و معیار صحیح، جهت تشکیل شخصیت بلند انسانی میباشد . جامعه شناسان عنوان کرده‌اند که هیچ پایگاهی برای رفتار و شخصیت اخلاقی ، بدون دین و مذهب ، باقی نمی‌ماند . بنابراین پایگاه شخصیتی که از عقیده‌ی مذهبی و دینی تغذیه می‌شود ، قهراً حکایت از این منش و شخصیت دارد . تربیت اسلامی ، توجه خاصی به تهذیل وجدان و بالا بردن سطح فکری و اجتماعی فرد دارد و او را به‌سوی کارهای خیر و همدلی با مردم و رفع زیان‌های آنان ، سوق می‌دهد . پرورش دینی ، انسان را از آلودگی به میکروب‌های فساد حفظ می‌کند و او را به‌عنوان شخصیتی مورد اعتماد و الگویی نیکو برای دیگران قرار می‌دهد .
تغذیه‌ی عاطفی و محبت : بر والدین لازم است که کودکان خود را در کانونی گرم و پر از محبت و دلسوزی بدون افراط ، پرورش دهند . کودکی که محبت و عاطفه‌ی والدین خود را از دست بدهد ، دچار عقده‌های خطرناک روانی می‌شود که از آن جمله می‌توان به دزدی، دروغ، سنگدلی ،خشونت ، شرارت، حمله به دیگران و … اشاره کرد . بر پدر و مادر است تا از اعمال «خشونت » در تربیت کودکان خود ، اجتناب نمایند و آنان را از محبت و عاطفه ، سیراب سازند . مباحث روان شناسی ثابت کرده است که مهم‌ترین عوامل نگرانی و اضطراب ، به عدم وجود عاطفه در خانواده ، احساس محرومیت از محبت و عاطفه در کودک و این که او یک موجودی زائد و ضعیف است که در میان جهانی پر از دشمن زندگی می‌کند ، باز می‌گردد . والدین باید در تربیت کودک خود ، از پدیده‌های زیر اجتناب نمایند زیرا این گونه برخوردها با کودک ، باعث می‌شود او دچار عقده‌های خطرناک روانی شده و به‌سوی انحراف و ارتکاب اعمال زشت و یا حتی جنایت کشانده شود و این موضوع برای جامعه بسیار خطرناک است . بعضی از این رفتارها عبارت‌اند از :
۱. رفتار با خشونت و سنگدلی بیش از حد ؛ ۲. استفاده از تنبیه بدنی ؛ ۳. به‌طور دائم از او ایراد گرفتن و برملا کردن عیب‌های او در برابر دیگران ؛ ۴. نسبت به او بی‌اهمیت بودن و او را در معرض اتهام قرار دادن ؛ ۵. او را به نیکی یاد نکردن ؛ ۶. او را در برابر دیگر برادران و خواهرانش بی‌ارزش جلوه دادن ؛ ۷ . به وجود آوردن روحیه‌ی وابستگی در کودک : کودک را بایستی مستقل تربیت کنند تا کارها و اموری که مربوط به شخص خودش است را به‌صورت مستقل انجام دهد .
روان شناسان می‌گویند :«فردی که دارای شخصیت و اراده‌ی ضعیف میباشد . شخصیتی مستقل نداشته و در کودکی وادار نشده است تا خودش به دست خود کارهایش را انجام داده و مشکلاتش را حل کند .»
اگر خانواده علقههای مناسب و بجا را ایجاد کند می‌تواند عاملی با نفوذ برای انتقال ارزش‌ها باشد.
عدالت میان فرزندان : اسلام بر رعایت مساوات و عدالت میان فرزندان ، تأکید فراوانی نموده و آن را عنصری مهم از عناصر تربیت موفق دانسته است . بنابراین والدین ، نباید برخی از فرزندان خود را بر برخی دیگر ترجیح و امتیاز دهند ، چرا که این موضوع منجر به شیوع بیزاری و دشمنی میان آنان می‌شود.
راویان حدیث می‌گویند : رسول خدا(ص) به مردی نگاه می‌کرد که دو فرزند داشت . او یکی از آنان را بوسید و دیگری را نبوسید . رسول خدا (ص) باخشم به آن مرد فرمود : میان آنان به مساوات رفتار نکردی .» مباحث روان شناسی به‌خوبی ثابت کرده‌اند که عدم رعایت عدالت میان فرزندان ، احساس نگرانی را در درون کودک بر می‌انگیزاند و بصیرتی که باعث می‌شود تا راه زندگی را با آرامش و راحتی ، طی کند ، کاهش می‌یابد . طبعاً آدمی که نگران و مضطرب است ، همواره احساس پوچی و شکنجه‌های روحی و روانی می‌کند .
اجتناب از گفتار نامناسب: بر والدینی که می‌خواهند فرزندان خود ، در آینده بر ایشان مایه‌ی افتخار شوند ، باید از ادای گفتارهای زشت و مخالف آداب و معیارهای اخلاقی ، اجتناب و دوری نمایند . زیرا کودک در رفتارش از والدین خود تقلید می‌کند و آنان را الگو قرار می‌دهد . بنابراین اگر آنان را پایبند به اخلاق ، ارزش‌ها و آداب اسلامی نبیند ، همچون والدین خود رفتار خواهد نمود . طبعاً چنین الگوهایی در آینده او را با ناملایمات و دشواری‌های بزرگ زندگی روبرو خواهند ساخت .
در واقع تربیت فرزندی که از لحاظ روانی در حالت اعتدال قرار داشته باشد و به ارزش‌ها پایبند باشد . خانواده‌ای متعادل و روابطی سالم را طلب می‌کند که با آن‌ها به لحاظ عاطفی اشباع شده و احساس کرامت کند و به کمک آن‌ها و با اعتماد به نفس که در او رشد یافته به مبارزه با مشکلات بپردازد . اگر خانواده علقههای مناسب و بجا را ایجاد کند می‌تواند عاملی با نفوذ برای انتقال ارزش‌ها باشد.
حضرت رسول (ص) : فرزندانتان را بر سه خصلت تربیت کنید : دوستی پیامبرتان و دوستی اهل‌بیتش و تلاوت قرآن .
پی نوشت حدیث: ینابیع الموده ، ص ۲۷۱
