پرسش. اگر پدری به قولی که داده عمل نکند ـ مثل اینکه قول داده بعد از ازدواج فرزند، ملکی را به او ببخشد امّا بعد از آن به تعهدش عمل نکند ـ تکلیف چیست؟
پاسخ: وفای به عهد از صفات مؤمنین است؛ چنانکه در روایت است:
سه چیز است که خداوند استثنایی در آن قرار نداده است … [دوم] وفای به عهدی که با کسی نموده مؤمن باشد یا کافر… . (الکافی، ج ۲، ص ۱۶۲. در این مورد آیات متعددی نیز وجود دارد، برای نمونه: مائده ۵، آیه ۱؛ اسراء (۱۷)، آیه ۳۴. برخی از این آیات مثل آیه دوم دلالت بر وجوب وفای به عهد و حرمت پیمان شکنی دارد.)
در قرآن حضرت اسماعیل را به «صادق الوعد» توصیف میکند. (مریم ۱۹، آیه ۵۴.) این پیامبر به کسی وعده داد که در مکانی بماند تا او بیاید امّا آن شخص نیامد. حضرت اسماعیل علیه السلام بنابر قول مشهور یک سال در آنجا ماند تا او آمد [گذرش به آنجا افتاد]. (ر.ک. الکافی، ج ۲، ص ۱۰۵.)
پس از لحاظ اخلاقی از پدر انتظار میرود که به وعده اش عمل کند. البتّه برخی عهدها مشروط است. در این صورت باید در قبال آنچه که پدر عهد کرده، فرزند نیز به شرط عمل کرده باشد. مثلاً اگر پدر تعهد کند که در صورت فرمانبرداری فرزند و انجام وظایفش چنین کاری را برایش انجام دهد پس در صورت عصیان و نافرمانی فرزند، پدر از نظر اخلاقی حق انصراف از عهدش و عمل نکردن به آن را دارد.
امّا از نظر فقهی هیچ تکلیفی بر ذمّه پدر نیست. آنچه را پدر به فرزند هبه کرده است به ویژه اگر در عوض آن از فرزند چیزی نگرفته باشد یا کاری نخواسته باشد، میتواند از فرزندش بازپس بگیرد.
در هر صورت خلف وعده پدر و عمل نکردن به پیمانی که بسته است، مجوزی برای بدرفتاری فرزند نیست؛ چنانکه کفر پدر و مادر چنین رفتاری را جایز نمیکند. پس در هر حال باید رفتار فرزند نسبت به پدر و مادرش خوب و مناسب و به دور از بی احترامی باشد.
