ستاد مبارزه با سرماخوردگی
به‌کوشش عبدالله نیازی
ختم ماجرا همین اول
قبل از پرداختن به روش‌های رهایی‌بخش، بهتر است یک نکته را به‌خاطر بسپارید که سرماخوردگی را نمی‌توان درمان کرد و باید دوره زمانی فعالیت ویروس و واکنش بدن نسبت به آن به‌طور طبیعی طی شود؛ دوره‌ای که معمولاً ده روز طول می‌کشد، اما فراموش نکنید که می‌توان این مراحل و دوره زمانی را کوتاه کرد و به‌عبارتی سرعت بخشید.
وای ویروس!
در بیش‌تر موارد، سرماخوردگی علت ویروسی دارد. هرگاه کلمه ویروس را در جایی شنیدید چند نکته را فراموش نکنید:
۱. ویروس، احتیاج به دارو جهت ریشه‌کنی ندارد (مگر در موارد خاص).
۲. برای درمان یک بیماری ویروسی نباید از آنتی‌بیوتیک استفاده کرد (به جز چند استثناء).
۳. هر بیماری با منشأ ویروسی یک الگوی مشخص و ثابت دارد؛ «شروع می‌شود و تمام می‌گردد!» به عبارتی حتی بدون هیچ‌گونه درمان دارویی نیز می‌تواند بهبود یابد (اجازه دهید این‌قدر تکرار نکنم: به جز چند استثناء!)
اما مکانیسم‌ها: ابتلا به سرماخوردگی از دو حال خارج نیست:
الف) از یک فرد سرماخورده دریافت کنید.
ب) خودتان دچار شوید.
در هر حالت، ویروس‌هایی در نواحی حلق انسان وجود دارند که در حالت عادی تعداد آن‌ها کم است و مکانیسم‌های دفاعی بدن فعالیت آن‌ها را به‌شدت تحت کنترل دارند. وقتی‌که شما در معرض ارتباط با یک شخص مبتلا قرار می‌گیرید حجم بسیار زیادی از این ویروس‌ها به ناحیه حلق شما وارد شده و به سرعت تکثیر می‌شوند. درنتیجه سیستم دفاعی، توان و زمان لازم را برای کنترل آن‌ها ندارد.
چگونه خودبه‌خود دچار می‌شویم؟
الف) وقتی‌که درجه حرارت ناحیه حلق به‌یک‌باره پایین بیفتد (مثلاً در هنگام پاییز یا روزهایی که نسبت به روز قبل به‌یک‌باره افت دما داریم).
ب) قرار گرفتن در دمای بسیار پایین.
سرما نخوردن به هشت شرط
۱. از افرادی که مبتلا به سرماخوردگی هستند دوری کنید به‌خصوص در فازی که بیماری آن‌ها فعال و شدید است. آن‌ها یک مخزن متحرک ویروس هستند. از آن‌ها بخواهید حتماً با دستمالی جلوی مجاری تنفسی خود را بگیرند. هرگز با این افراد در یک مکان بسته به سر نبرید.
۲. در زمان‌ها و مکان‌هایی که درجه برودت هوا بسیار پایین است سعی کنید رفت‌وآمد بیهوده نکنید. تنها کارهای ضروری خود را انجام دهید و کارهای دیگر را به روز دیگری موکول کنید.
۳. اگر مجبورید در هوای سرد بیرون بروید، کار ساده‌ای انجام دهید: مکانی را که محل شروع بیماری است، محافظت کنید! کجا؟ حفره دهان و سینوس‌های سر و صورت. چگونه؟ با استفاده از یک شال گردن که موجب گرم نگه داشته شدن حلق، بینی و حنجره می‌شود (مکان‌هایی که ویروس در آن‌جا تکثیر می‌شود). هم‌چنین استفاده از یک هدبند (که سینوس‌های پیشانی را می‌پوشاند) بسیار مفید است.
۴. تغذیه نقش مهمی در ضعف یا قوت سیستم ایمنی بدن دارد. اگر در یک رژیم سخت و غیر اصولی که معلوم نیست مخترع آن چه کسی است، به سر می‌برید، بدانید که خیلی زود دچار سرماخوردگی و دیگر بیماری‌های عفونی می‌شوید؛ چون این رژیم‌های سخت بدن شما را ضعیف می‌کند. انتخاب یک رژیم غذایی سالم، متنوع و متعادل بهترین راه برای قوی نگاه داشتن سیستم ایمنی بدن است. طی فصل‌های سرد سال، خوردن میوه و انواع سبزی را فراموش ننمایید و با سبزی‌هایی مثل هویج و کلم سوپ درست کنید.
۵. خوب بخوابید. کیفیت و میزان خواب تأثیر حیرت‌آوری در ارتقاء سیستم ایمنی بدن دارد. برای سالم بودن باید به‌قدر کافی خوابید.
۶. به‌اندازه، لباس بپوشید. اغلب با وزش اولین باد سرد تا می‌توانیم لباس می‌پوشیم تا خود را گرم نگه داریم، اما کارشناسان معتقدند که باید به‌اندازه و درست لباس پوشید. درباره گرم کردن بیش از حد خانه یا اتاق کار نیز دقت کنید زیرا گرمای بیش از حد هم رخوت می‌آورد و هم می‌تواند سبب بیمار شدن شما در صورت خروج از محل شود.
۷. به قوانین زمستان احترام بگذارید. برای آن‌که ویروس آنفلوانزا به سراغتان نیاید مرتب دستان خود را پیش از غذا خوردن و پس از رفتن به دست‌شویی، یا دست دادن به دیگران بشویید. هر بار که آب بینی‌تان را می‌گیرید، دستمال آلوده را درون سطل آشغال بیندازید.
۸. به‌طور مرتب ورزش کنید. یک فعالیت مرتب بدنی سیستم ایمنی را تقویت می‌کند. در ضمن با ورزش کردن می‌توانید با شرایط استرس‌زا هم بهتر مقابله کنید.
علائم اولیه زکام شروع شده، چه‌کار کنیم؟
ساده است. سریعاً می‌توانید جلوی رشد و گسترش آن را بگیرید. تنها کافی است ناحیه حلق خود را برای میکروب‌ها تبدیل به جهنم کنید! برای این کار کافی است از محلول آب و نمک استفاده کنید. نمک می‌تواند محیط رشد میکروب‌ها را مختل کند. هم‌چنین از مایعات گرم استفاده کنید. میکروب‌ها اصلاً از گرمای جهنمی حلق شما خشنود نمی‌شوند!
وقتی مبتلا شدیم چه‌کار کنیم؟ در کنار اقداماتی که گفتیم استراحت، اصلی اساسی است. استراحت کافی در بستر، این فرصت را به بدن شما می‌دهد تا بتواند در برابر میکروب‌ها دفاع جانانه‌ای انجام دهد.
برویم دکتر یا نه؟
گلو دردهای چرکی حتماً نیاز به مراجعه و تجویز آنتی‌بیوتیک دارند. آن‌ها را جدی بگیرید، اما سرماخوردگی ساده لزومی به مراجعه ندارد، اگرچه برای تسریع روند بهبود می‌توان دارو استفاده کرد. در پزشکی به این نوع درمان‌ها می‌گویند «درمان‌های حمایتی». این عبارت در مقابل «درمان‌های ریشه‌ای» به‌کار برده می‌شود. در گلودردهای چرکی شما نیاز به درمان ریشه‌ای (تجویز آنتی‌بیوتیک) دارید اما در سرماخوردگی ساده، طب نوین می‌گوید فقط درمان حمایتی. یعنی این‌که بدن خودش دفاع لازم را در برابر بیماری انجام می‌دهد و داروها تنها نقشی که دارند کمک به بدن است تا این مرحله آسان‌تر طی شود.
سرماخوردگی یا آنفلوانزا؟
بیش از ۲۰۰ نوع ویروس شناخته شده که بر دستگاه تنفسی فوقانی اثر کرده و سبب سرماخوردگی می‌شوند. در بیش‌تر موارد، سرماخوردگی‌ها خفیف بوده و به‌طور معمول در طی هفت تا ده روز بهبود می‌یابند.
سرماخوردگی معمولی با حساسیت (آلرژی) و آنفلوانزا متفاوت است. آنفلوانزا نامی است که به عفونت ویروسی بسیار شدید نسبت داده می‌شود و این عفونت نیز بر دستگاه تنفسی فوقانی تأثیر می‌گذارد. نام آنفلوانزا از این باور قدیمی منشأ می‌گیرد که این بیماری را ناشی از تأثیرات ماوراءالطبیعه می‌دانسته‌اند.
علائم سرماخوردگی به‌طور معمول دو تا سه روز پس از ورود ویروس به بدن ظاهر می‌شود. شایع‌ترین علائم شامل: گلو درد، گرفتگی بینی، آبریزش بینی، سرفه، عطسه و درد در قسمت‌های دست‌وپا است. خستگی، ریزش آب از چشم‌ها و اشکال در خوابیدن نیز ممکن است رخ دهد.
در صورتی که علائم، بیش از یک هفته باقی بمانند و با سردرد شدید، ضعف، از دست دادن اشتها و تشنگی همراه شوند، احتمال این‌که بیماری به علت ویروس آنفلوانزا باشد بیش‌تر است. بروز تب نیز به‌طور معمول شایع است. باید توجه کرد که در موارد عفونت‌های ویروسی دستگاه تنفسی فوقانی، علت بیماری را نمی‌توان برطرف کرد و فقط درمان علائم امکان‌پذیر است.
چه چیزهایی بخوریم؟
مواد غذایی مفید برای درمان سرماخوردگی شامل موارد زیر است:
۱. ویتامین c: منابع غذایی اصلی تأمین‌کننده ویتامین c شامل: مرکبات (پرتقال، گریپ‌فروت، انواع لیمو و نارنگی)، انواع توت، گوجه‌فرنگی، فلفل دلمه‌ای و سبزیجات برگ سبز هم‌چون انواع کلم.
دریافت زیاد و منظم ویتامین c به کاهش بروز، شدت و طول مدت سرماخوردگی کمک می‌کند.
۲. غلات سبوس‌دار و حبوبات، منابع غذایی مناسب و یکی از ویتامین‌های گروه B به نام پانتوتنیک اسید هستند. کمبود پانتوتنیک اسید، سبب بروز عفونت‌های مکرر دستگاه تنفسی فوقانی می‌شود.
۳. سیر، خواص ضد قارچ و ضد باکتری بسیار قوی دارد و ازاین‌رو می‌تواند به دور کردن عوامل بروز بسیاری از بیماری‌ها در بدن کمک کند. سیر اگر پخته شود، خواص خود را از دست می‌دهد.
هر وقت سرما خوردید، یکی دو حبه سیر را آسیاب کنید یا در هاون بکوبید و در یک لیوان کوچک آب بریزید و هم بزنید. بعد دماغتان را بگیرید و در یک چشم به هم زدن آن را بنوشید.
۴. سرکه سیب: یک قاشق سوپ‌خوری سرکه سیب یا آب‌لیمو را به یک لیوان آب اضافه کنید و آن را سر بکشید. این محلول به قلیایی کردن بدن شما کمک خواهد کرد. محیط قلیایی بدن، قاتل انواع باکتری‌ها و ویروس‌هاست. به همین دلیل با احساس اولین نشانه‌های بیماری، یک لیوان از این محلول بنوشید، اما به همین مقدار بسنده نکنید. روزی چند بار از این محلول مصرف کنید و تا زمان فروکش کردن علائم بیماری، این کار را ادامه دهید.
۵. مایعات گرم: مایعات گرم در بی‌اثر کردن ویروس سرماخوردگی نقش مهمی دارند و نوعی مُسکن محسوب می‌شوند. سوپ جوجه برای تسکین این بیماری تأثیر بسیاری دارد. این سوپ حاوی پروتئین، ویتامین و مواد معدنی است. سوپ قلم، نوشیدنی‌های گرم، و دم‌نوش‌ها نیز می‌تواند به تقویت سیستم ایمنی کمک کنند و موجب تسکین شما هنگام بیماری شوند. نوشیدنی گرم حاوی زنجبیل برای مشکلات سینوس و گرفتگی آن مفید است. بابونه به کاهش التهاب کمک می‌کند و سبب آرامش اعصاب می‌شود و از این طریق می‌تواند موجب افزایش کیفیت خواب در دوره ابتلا به سرماخوردگی شود. چای دارچین خانگی، البته نه صنعتی (که به راحتی می‌توانید آن را با افزودن یک قاشق سوپ‌خوری دارچین و یک قاشق چای‌خوری عسل به یک لیوان چای درست کنید.) به کاهش سرفه و گرفتگی سینه کمک می‌کند.
۶. استفاده از عسل درباره سرماخوردگی هم جنبه درمانی دارد و هم پیشگیری. اگر عسل را در برنامه غذایی خود بگنجانید، می‌توانید امیدوار باشید که گلبول‌های سفید خونتان که نقش سربازهای بدن را دارند، تقویت می‌شوند و بهتر می‌توانید مقابل بیماری‌ها مقاومت کنند.
۷. جگر، کره و تخم‌مرغ منابع ویتامین A هستند. هویج، انبه، سیب زمینی، زردآلو، کدو حلوایی و سبزیجات سبز تیره نیز تأمین‌کننده بتاکاروتن هستند که در بدن به ویتامین A تبدیل می‌شوند. عفونت‌های مکرر تنفسی در کودکان با کاهش ذخایر ویتامین A مرتبط است.
۸. گوشت‌های قرمز بدون چربی و غلات سبوس‌دار حاوی روی هستند. سایر منابع غذایی حاوی روی شامل: جوانه گندم، آجیل، بادام‌زمینی، گردو، جگر، مرغ، بوقلمون، ماهی، میگو، تخم‌مرغ، لوبیا خشک، شیر و لبنیات است.
بُخور بُخور!
استفاده از بُخور به رفع گرفتگی بینی کمک می‌کند. برای این کار، برای ده دقیقه سرتان را روی بخارهای متصاعد یک ظرف آب در حال جوشیدن بگیرید. بهتر است دستمال یا حوله‌ای را روی سر بگذارید و این عمل را سه بار در روز تکرار کنید. می‌توانید مقداری روغن مِنتول (MENTHOL) یا عصاره اوکالیپتوس به آب در حال تبخیر اضافه کنید تا عمل تنفس را تسهیل کند.
واکسن سرماخوردگی
واکسن‌هایی برای پیشگیری از بروز سرماخوردگی در بازار پزشکی وجود دارد، اما با توجه به تعداد و انواع گوناگون ویروس‌های سرماخوردگی و پیچیدگی فوق‌العاده ساختار این ویروس‌ها، واکسن‌های موجود فقط درصد کمی از ویروس‌ها را شامل می‌شود و مصونیت نسبی ایجاد می‌کند.
این واکسن‌ها بیش‌تر برای آن دسته از افرادی که دچار بیماری‌های مزمن تنفسی مانند برونشیت مزمن و آسم هستند در آغاز فصل سرما توصیه می‌شود.
و این قرص سرماخوردگی
قرص سرماخوردگی بزرگ‌سالان یا همان ادالت‌کولد برای همه ما نام‌آشناست. از این قرص در درمان علائم سرماخوردگی و آنفلوانزا، سینوزیت و آلرژی استفاده می‌شود. قرص سرماخوردگی عوارضی هم دارد و ممکن است دستگاه‌های عصبی مرکزی، گوارشی، پوست و خون را درگیر کند؛ تحریک‌پذیری، گیجی و خواب‌آلودگی از مهم‌ترین عوارض مصرف این دارو است.
بیماران مبتلا به پرفشاری خون و بیماری‌های قلبی به‌ویژه بیماری‌های عروق قلب و نارسایی قلبی و کسانی که دچار تنگی‌نفس شده‌اند، باید با مشورت پزشک و با احتیاط از قرص سرماخوردگی بزرگ‌سالان استفاده کنند.
لطفاً جلو نیا!
قطره‌های ریز عطسه یا سرفه حدوداً تا مسافت ۳۰ سانتی‌متری پراکنده می‌شوند. محققان می‌گویند اگر یکی از این قطره‌ها روی چشم یا بینی شما قرار بگیرد، چند روز بعد به بیماری سرماخوردگی مبتلا می‌شوید. هرگاه در آسانسور با فردی که سرفه می‌کند مواجه شدید، رویتان را برگردانید. افراد مبتلا هم باید بکوشند آرام و آهسته سرفه کنند تا سرماخوردگی‌شان به دیگران منتقل نشود این اصل را باید به کودکان هم آموزش داد.
یک توصیه هم برای خانم خانه
اسکاچ‌های ظرف‌شویی را ضدعفونی کنید. بیش‌تر میکروب‌های سرماخوردگی از آشپزخانه منتقل می‌شوند و یکی از مهم‌ترین عوامل هم اسکاچ‌های ظرف‌شویی هستند که برای رشد و نمو میکروب‌های سرماخوردگی محیطی گرم و مرطوب را فراهم می‌کنند.
بهتر است برای جلوگیری از ابتلا به سرماخوردگی، روزی دو تا سه مرتبه این اشیاء را در جریان آب جوش قرار دهید. اگر یکی از اعضای خانواده بیمار است، برای احتیاط بیش‌تر بهتر است تمام لوازم منزل را که بیش‌تر با آن‌ها در تماس هستند، ضدعفونی کنید.
یک داروی ارزان ارزان
بسیاری از پزشکان معتقدند: غرغره کردن با آب‌نمک گرم برای تسکین گلو درد فوق‌العاده مؤثر است (یک قاشق چای‌خوری نمک برای هر لیوان آب).
این بچه‌های نازنین
سرماخوردگی شایع‌ترین بیماری عفونی در انسان است. بچه‌های کوچک‌تر از پنج سال مستعدترین گروه سنی برای ابتلا به این بیماری هستند. استعداد ابتلا به‌طور تدریجی از پنج سالگی تا بیست سالگی کاهش می‌یابد و سپس ثابت می‌ماند. گفته می‌شود به‌طور متوسط، هر کدام از افراد جامعه، در طول یک سال بین ۳ تا ۵ بار دچار سرماخوردگی می‌شوند.
سرما بخورید آنتی‌بیوتیک نخورید
گفتیم که درمان سرماخوردگی، درمان علائم بیماری است؛ یعنی دارویی برای خود بیماری وجود ندارد و داروها فقط علائم را تخفیف می‌دهند تا دوره بیماری طی شود. تأثیر استراحت، نوشیدن مایعات کافی و رژیم غذایی به همان اندازه داروهای شناخته شده است.
در یک سرماخوردگی هیچ موردی برای استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها وجود ندارد. مصرف خودسرانه آنتی‌بیوتیک‌ها گذشته از این‌که از نظر اقتصادی باعث خسارات زیادی به کشور می‌شود، باعث ایجاد مقاومت دارویی باکتری‌ها هم می‌شود. نمونه واضح آن دارویی مشهور به نام آمپی‌سیلین است که تا چند سال پیش بر اغلب عفونت‌های تنفسی فوقانی مؤثر بود، اما امروزه به دلیل این‌که بسیاری از باکتری‌ها به آن مقاوم شده‌اند، دیگر کمتر استفاده می‌شود.
این‌جا آن‌جا همه‌جا
ویروس‌های سرماخوردگی در همه‌جا وجود دارد، حتی روی کنترل تلویزیون یا کلید برق. ویروس‌ها معمولاً از طریق تماس دست آلوده با چشم و بینی وارد بدن می‌شود و به مدت سه ساعت بر روی اشیاء زنده می‌مانند. ویروس به‌تنهایی از طریق هوا انتقال نمی‌یابد. فرد مبتلا به هر شیء که دست بزند آن را آلوده می‌کند. پس یادتان باشد در هر فرصتی دستتان را بشویید.
چند نسخه از حکیم‌باشی
* یک قاشق دسرخوری از گیاه خشک مرزنگوش را در یک لیوان آب جوش، ده دقیقه دم کرده، روزی دو یا سه فنجان بنوشید. هنگام ابتلا به زکام بهتر است چند قطره از این دم‌کرده را در بینی بچکانید و با آن داخل بینی را شست‌وشو دهید. هم‌چنین بخور مرزنگوش هوا را از میکروب‌ها پاک کرده و پشه و حشرات را فراری می‌دهد.
(گل‌ها و گیاهان شفابخش، ص ۲۱۷)
* آویشن تازه و خشک را در عفونت‌های ریوی و زکام مصرف می‌کنند. باید یک مشت آویشن را در یک لیتر آب جوشانده و آن را صاف کرد و ۲۵۰ گرم عسل به آن اضافه نمود و هر روز چهار تا شش قاشق آن را مصرف کرد.
* از پیاز نوشابه‌ای گوارا می‌سازند که در موقع ابتلا به گریپ و پس از آن، آن را مصرف می‌کنند. برای تهیه این نوشابه باید دو پیاز متوسط را به قطعات و برش‌های نازکی ببرید آن را در نیم لیتر آب یک شب خیس کرده و هر روز یک لیوان کوچک در فاصله صرف غذا و شب به‌موقع خواب از آن مصرف کنید.
(طبیب خانواده، ص ۳۰۱)
* انجیر برای نرم کردن سینه و روده‌ها دارای خاصیت معروفی است و اگر چهل تا ۱۲۰ گرم انجیر خشک را با یک لیتر آب بجوشانید، جوشانده‌ای به دست می‌آید که برای زکام‌های شدید و تورم حنجره مفید است.
(میوه‌ها و سبزی‌های شفابخش، ص ۱۶۷)
* خرما، سرشار از ویتامین‌های C، B، A و دارای کلسیم، فسفر، آهن و منیزیم است. مزه شیرین و خاصیت دفع خلط آن زیاد است به همین جهت ۶۰ گرم آن را در یک لیتر آب می‌جوشانند و جوشانده آن را در مورد زکام، دردگلو و تمام عفونت‌های ریوی مصرف می‌کنند.
(میوه‌ها و سبزی‌های شفابخش، ص ۱۷۰)
* پاچه گوسفند برای خشونت زبان، سینه و حلق و سرفه حار نافع است.
(نجات از مرگ مصنوعی، ج ۵، ص ۹۸)
* سنجد، برای سینه بسیار مفید است. هم‌چنین انواع کدو نرم‌کننده سینه و خنک‌کننده میباشد.
(اسرار خوراکی‌ها، ص ۲۳۵)
* شلغم، غذای بسیار مفیدی است که قوه بینایی را تقویت و اخلاط سینه را سهل و آسان می‌کند و برای رفع سرماخوردگی بسیار مفید است.
(اعجاز خوراکی‌ها، ص ۱۴۵)
* اگر شلغم را خورد کنند و ۱۰۰ گرم آن را در یک لیتر شیر یا آب بجوشانند، نوشابه‌ای به دست می‌آید که برای سینه فوق‌العاده مفید است. هم‌چنین می‌شود وسط شلغم را گود کرده و در گودی آن شکر ریخت، پس از مدتی شربت غلیظی در آن‌جا به وجود می‌آید که بچه‌ها آن را خیلی دوست دارند.
(میوه‌ها و سبزی‌های شفابخش، ص ۶۳)
