پیدایش فرقه نصیریه و بزرگان آنها را بنویسید؟

پاسخ:
نصیریه نام فرقه ای است که در مورد آن دو نظریه وجود دارد: نظریه اول می گوید: نصیریه از غلات اند که در حق علی ـ علیه السلام ـ غلو کرده برای او مقام الوهیت قائل شدند. آنان را انصاریه و علویه نیز می گویند. تاریخ پیدایش آنها را قرن پنجم هجری و پیشوای این فرقه را فردی به نام نصیر دانسته اند و هم اکنون در شمال غربی سوریه به سر می برند.[۱]
نظریه دوم نصیریه را از شیعیان اثنی عشری شمرده است. در کتاب های قدیمی و معروف ملل و نحل، مانند فرق الشیعه نوبختی، مقالات الاسلامیین اشعری، الفرق بین الفرق بغدادی از این فرقه ذکری به میان نیامده است. و تنها شهرستانی از نویسندگان قرن ششم هجری، مختصری درباره آنها سخن گفته است. این مطلب را می توان شاهدی بر پیدایش آنان در قرن پنجم هجری دانست. زیرا نویسندگان یاد شده یا قبل از قرن پنجم و یا در اوایل آن می زیسته اند و از عبارت شهرستانی بدست می آید که این فرقه در زمان او شناخته شده بود.[۲]
کسانیکه نصیریه را از اثنی عشری می شمردند، می گویند: آنها منسوب به علویه هستند، برای آنکه آنها اعتقاد به ائمه اثنی عشری دارند و به عصمت ائمه اثنی عشری از علی بن ابیطالب ـ علیه السلام ـ تا امام مهدی منتظر (عج) معقتدند.[۳]نظریه نهایی در مورد فرقه نصیریه این است که آنها علویه هستند. علویه همه شیعه اند و منتسب به امیرالمومنین هستند. دوم اینکه علویین و شیعه دو تا کلمه مترادف هستند، مثل کلمه امامیه و جعفریه، پس هر شیعی مذهب علومی العقیده است، و هر علوی، شیعی مذهب است. همانا نامگذاری شیعه و علوی اشاره دارد به مدلول واحد و به گروه واحد که آن گروه واحد مذهب جعفری امامیه اثنی عشری هستند.[۴]
عده ای که فرقه نصیریه را از غلاه شیعه می دانند، اقوال مختلفی در این زمینه ابراز کرده اند:
۱. برخی می گویند: نصیریه فرقه ای از غلاه شیعه است که پیروان نصیر نمیری یا محمد بن نصیر فهری نمیری اند.[۵]
۲. برخی معتقدند: نصیریه منسوب به نصیر یا ابن نصیر که آنها را انصاریه و علویه نیز می گویند.
۳. از دیدگاه عده ای: نصیریه از فروع فرقه سبائیه و اسحاقیه و نمیریه، پیروان شخصی به نام نصیر بودند.
۴. بعضی می گویند: نصیریه که آنان را انصاریه و علویه نیز می گویند، منسوب به ابن نصیر نامی هستند و در قرن پنجم هجری از شیعه امامیه منشعب شدند و بعدها در شمال غربی سوریه جای گرفتند.
۵. نظریه دیگر اینکه: نصیریه منتسب است به ابی شعیب محمد بن نصیر که در قرن سوم هجری می زیسته است.[۶]
طایفه نصیریه امروزه در جندالاردن در شام و بخصوص در شهر طبریه مسکن دارند[۷].
نصیریه به چهار طایفه تقسیم می شوند:
۱. حیدریه: منسوب به حیدر که لقب حضرت علی ـ علیه السلام ـ است.
۲. شمالیه: که گویند علی ـ علیه السلام ـ در آسمان است و در آفتاب جای دارد و شمس همان محمد ـ صلی الله علیه و آله ـ است. از این جهت ایشان را تسمیه نامیدند.
۳. کلازیه یا قمریه: که معتقدند علی ـ علیه السلام ـ در ماه ساکن است.
۴. غیبیه: اینها گفته اند: خدا تجلی کرد، و سپس پنهان شد، و اکنون زمان غیبت است و آن غایب علی ـ علیه السلام ـ است و ایشان مانند اسماعیلیه، خداوند را مجرد از صفات دانند.[۸]
بزرگان نصیریه: در سال ۱۹۱۸ میلادی شیخ صالح علی که در بیست سالگی پس از پدرش عهده دار رهبری نصیریه شد، قیامی را علیه فرانسویان که سوریه را اشغال کرده بودند، برپا کرد. و تا سال ۱۹۲۱ به مقاومت خود در برابر نیروهای فرانسوی ادامه داد و ضربه های سختی را بر فرانسویان وارد ساخت، ولی سرانجام ناچار شد به زندگی مخفیانه در کوهستان پناه برد. وی سرانجام در سال ۱۹۵۰ میلادی درگذشت.[۹]یکی دیگر از بزرگان نصیریه به نام اسماعیل خیربک، حاکم بخش صافیتا بود. ایشان برای اینکه حکومت خود را از خطر نجات دهد، چندین بار شورش کرد. و از آن پس گاهی پنهان می شد و گاهی ظهور می کرد تا سرانجام به دایی خود که در کوههای لازقیه زندگی می کرده پناهنده شد. اما وی در حقش خیانت کرد و در خواب او را کشت و سرش را برای حکومت فرستاد.
صافیتا در سوریه منطقه جغرافیایی مهمی است که فرقه نصیریه در آنجا تمرکز دارند و اکثر بزرگان و رهبران نصیریه در آن منطقه حکومت داشتند، مناطقی مانند صافیتا و لازقیه و حمص از جاهای مهم سوریه به شمار می آیند و چون آن مناطق دارای رشته کوه هایی به هم چسبیده می باشد. لذا تشکیل منطقه جغرافیایی متصل را به وجود آورده اند؛ یک سوم ساکنان آن مناطق تقریباً از فرقه نصیریه هستند. در نتیجه یک سوم افراد نصیریه در سوریه زندگی می کنند، در عین حال در سایر مناطق سوریه، افراد قلیلی از نصیریه زندگی می کنند.[۱۰]
بزرگان دیگری نیز مانند؛ شیخ بدر و شیخ حسین بن حمدان خصیبی بودند که به عنوان رهبران فرقه نصیریه آمده، ولی در مورد زندگانی آنها مطلبی نوشته نشده است.[۱۱]
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
۱. موسوعه الفرق و اجماعات و المذاهب، تالیف دکتر عبدالمنعم العفنی.
۲. نصیریه: تالیف تقی شرف الدین، دراسه تحلیلیه.
۳. فرهنگ عقائد و مذاهب اسلامی، استاد سبحانی.
[۱] . ربانی گلپایگانی، علی، فرق و مذاهب کلامی، چاپ اول، ۱۳۷۷، ص ۳۱۷.
[۲] . مشکور، محمد جواد، فرهنگ فرق اسلامی، انتشارات آستان قدس، چاپ دوم، ۱۳۷۳، ص ۳۴۴.
[۳] . ع امیر مهنا و خویس، علی، جامع الفرق و المذاهب اسلامی، بیروت، انتشارات مرکز ثقافی عربی، چاپ دوم، ص ۲۰۵.
[۴] . سبحانی، جعفر، ملل و نحل، انتشارات موسسه امام صادق ـ علیه السلام ـ ، چاپ اول، ۱۴۱۶ هـ ، ج۸، ص ۱۶.
[۵] . تشیع، مولف دایره المعارف تشیع، انتشارات سعید محبی، چاپ اول، ۱۳۷۳، ص ۲۷.
[۶] . الخضری، محاصرات فی تاریخ الامم اسلامی، انتشارات مدبولی، چاپ دوم، ۱۹۹۹، ص ۶۴۳.
[۷] . فرهنگ فرق اسلامی. ص ۴۴۳.
[۸] . ربانی گلپایگانی، علی، فرق و مذاهب کلامی، مرکز جهانی علوم اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۷، ص ۳۱۹.
[۹] . همان، ص ۳۲۰.
[۱۰] . شرف الدین، تقی، نصیریه، بیروت، چاپ اول، ۱۹۸۳، ص ۹ ـ ۱۰.
[۱۱] . همان.