چشم زخم (راه دفع)

پرسش. چشم زخم چیست؟ دود کردن اسپند چه تأثیری بر این مسأله دارد؟

پاسخ: اصل وجود چشم زخم قطعی است؛ چنان‏که در روایات متعددی آمده است: الْعَیْنُ حَقٌّ  (برای نمونه: مستدرک الوسائل، ج ۱، ص ۴۲۲.)    یعنی وجود چشم زخم حق است و واقعیّت دارد.    
از تاریخ صدر اسلام نقل شده است که گروهی از طایفه بنی اسد به چشم زدن معروف بودند.    (علامه مجلسی آورده است که بسیاری از مفسران ذیل آیه ۵۱ سوره قلم این مطلب را نقل کرده‏اند. بحارالانوار، ج ۶، ص ۳۹. ) 
در ضمن تجربه انسانی نیز وجود چنین امری را تأیید می‏کند. اما آنچه باید بدان توجه داشت جلوگیری از افراط جامعه در این مسئله است که بسیاری از وقایعی که مستند به چشم زخم نیستند به آن نسبت داده می‏شود. نباید هر اتفاقی که رخ می‏دهد را بدون علت‏یابی و ریشه ‏یابی علل ان به چشم زخم نسبت داد؛ آن‏هم بااشاره به شخص خاصی که چشم زخم دارد. چنین برخوردی زمینه‏ساز ایجاد فتنه، قطع ارتباط با رحم و سلب اعتماد نسبت به دیگران می‏شود.
مطلب دیگر راه‏های دفع چشم زخم است. در روایت است که درمان و مانع چشم زخم خواندن آیه ۵۱ سوره قلم است. (    وَإِنْ یَکادُ الَّذینَ کَفَرُوا…) نیز همین طور به خواندن سوره ناس و سوره فلق سفارش شده است.   ( ر.ک. بحارالانوار، ج ۹۲، ص ۱۲۴ باب الدعاء لدفع السحر والعین؛ و نیز مراجعه کنید به مفاتیح الجنان. )      
راه دوم صدقه دادن است که پادزهر همه خطرات از جمله چشم زخم است؛ چنان که در روایت است:
 اِنَّ الصدقهَ لَتَدْفَعُ سَبْعینَ بَلِیَّهً مِنْ بَلایَا الدُّنْیا.   ( کافی، ج ۴، ص ۶. )      
همانا صدقه هر آینه هفتاد بلا از بلاهای دنیا را دور می‏کند.
امّا راجع به دور کردن اسپند باید گفت این واژه که در عربی به «حَرْمَل» تعبیر می‏شود در روایات متعددی آمده است. برای نمونه از حضرت علی علیه‏السلام نقل شده است:
هیچ بوته اسپندی نیست مگر اینکه ملائکه‏ای با آن هستند و از آن محافظت می‏کنند تا به (دست) کسی که قرار است، برسد. (آنگاه ملائکه همراه آن شخص می‏روند و از او محافظت می‏کنند).    (مستدرک الوسائل، ج ۱۶، ص ۴۶۰.)  
حضرتش در ادامه می‏فرماید:
در اصل (دانه) اسپند بوی خوش است و در فرع (ریشه و شاخه آن) درمان هفتاد و دو درد است.    (همان.)  
در طب النبی و طب الرضا نیز روایاتی در این مورد آمده است. پس اصل خواص این بوته هم در روایات آمده است و هم به تجربه ثابت شده است. از این جهت و در طول اقدام به قرائت آیه و سوره ‏های ذکر شده و پناه بردن به قدرت خدای متعال و صدقه دادن، دود کردن اسپند خالی از اشکال است.