چشم چرانی نکن!

نعمت چشم و شکر آن
در میان نعمت ها، نعمت چشم از نعمت های بسیار مهم و شگفت انگیز است، و به راستی از دست دادن چنین نعمتی، دنیا را بر انسان تاریک می کند، و موجب نابودی ابزار مهم شناخت و درک حقایق می شود.
چشم را معمولا به یک دستگاه دوربین عکاسی تشبیه می کنند، که با عدسی بسیار ظریف خود از صحنه های مختلف عکس برداری می کند، عکس هایی که به جای فیلم، روی شبکیه چشم منعکس می شود، و از آن جا به وسیله اعصاب بینایی به مغز منتقل می گردد، این دستگاه عکس برداری فوق العاده ظریف و دقیق، در شبانه روز ممکن است هزاران عکس از صحنه های مختلف بردارد، ولی دستگاه های عکس برداری از جهات زیادی قابل مقایسه با عجایب چشم نیست که این مطلب در جای خود بیان شده است، از جمله این که در دوربین های عکاسی باید فیلم ها را عوض کنند، و یک حلقه فیلم که تمام شد باید حلقه دیگری جای آن بگذارند، اما چشم های انسان در تمام طول عمر فیلم برداری می کنند، بی آن که چیزی از آن عوض شود.۱
بنابراین چشم و بینایی از نعمت های بزرگ است، و در برابر نعمت باید شکرانه آن را بجا آورد، شکرانه چشم آن است که انسان آن را از بدی ها پاک سازد، و به وسیله آن به معرفت و کمالات خود بیفزاید، که از آن در زبان قرآن به چشم بینا یاد شده، و آنان که چشم بینا ندارند مورد سرزنش قرآن قرار گرفته اند، چنان که قرآن در وصف دوزخیان پست تر از حیوان می فرماید: «وَلَهُمْ أَعْیُنٌ لاَّ یُبْصِرُونَ بِها؛ (اعراف.۹۷۱) آنها چشمانی دارند که با آن نمی بینند.» یعنی کور معنوی هستند. و در مورد دیگری می فرماید: «أَلَمْ نَجْعَل لَّهُ عَیْنَیْنِ (بلد.۸) آیا برای او (انسان) دو چشم قرار ندادیم.» این تعبیر بیانگر آن است که انسان باید با توجه به این نعمت ها، پرده غرور و غفلت را از جلو بینش خود بردارد، و از سوی دیگر در مورد این نعمت های شگفت آور و کارساز بیندیشد، و پیرامون آفریدگار این نعمت ها تفکر کند، سپس با تحریک حس شکرگزاری در درون جانش، به سوی معرفت خداوند توجه عمیق نماید.
شکر عملی نعمت چشم به این است که آن را کنترل کند، و از هرگونه هرزگی و خیانت باز دارد، و نیز به این مطلب توجه داشته باشد که کفران نعمت موجب سلب آن خواهد شد و چه بسا هرزگی خیانت با چشم موجب خشم الهی و نابودی و نابینایی چشم گردد.
انسان غافل بر اثر غرور، یک چنین نعمتی را از دست می دهد و علاوه بر آن نکبت های دیگری از ناحیه خیانت و هرزگی چشم عاید او می شود.
پرهیز از چشم چرانی از نگاه قرآن
قرآن می فرماید: «به مردان با ایمان بگو چشم های خود را (از نگاه به نامحرمان) فرو گیرند، و حریم عفت خود را حفظ کنند، این برای آنها پاکیزه تر است، خداوند از آن چه انجام می دهند آگاه است. و به زنان با ایمان بگو چشم های خود را (از نگاه هوس آلود) فرو گیرند.» (نور.۱۳)
دو عامل برای حفظ حریم عفاف، و دوری از هرزگی و انحراف جنسی اثر به سزا دارد. ۱-پرهیز از چشم چرانی که بیشتر در مردان آشکار می شود. ۲-خودآرایی و خودنمایی که بیشتر در زنان دیده می شود. اسلام در هر دو مورد تأکید کرده که مراقب این دو عامل باشید تا از آسیب های انحرافات در امان بمانید.
واژه یغضوا و یغضضن در آیه بالا از «غض» گرفته شده که به معنی کاستن نگاه، و پایین آوردن آن است، یعنی لازم نیست که مرد و زن هنگام عبور از کنار نامحرمان یا در مجالس آنها، چشمان خود را ببندند، که منظره بدی پیدا کند، و یا راه رفتن را ناممکن سازد، بلکه منظور این است که انسان به هنگام نگاه کردن، هرگاه نامحرمی در حوزه دیدش قرار گرفت، چشمانش را به گونه ای فرو گیرد که نامحرم از حوزه دید تند او خارج شود. در آیه فوق به فلسفه این دستور اشاره شده و می فرماید: «انجام این دستور برای آنها بهتر و پاکیزه تر است.» یعنی چشم چرانی و انحراف چشم، انسان را از مرز و حریم عفت خارج ساخته، و موجب آلودگی و لودگی و انحرافات جنسی و پیامدهای شوم آن خواهد شد و اخلاق انسان را تباه ساخته، و او را در پرتگاه سقوط قرار می دهد.
دو عامل برای حفظ حریم عفاف، و دوری از هرزگی و انحراف جنسی اثر به سزا دارد.
۱- پرهیز از چشم چرانی که بیشتر در مردان آشکار می شود.
۲- خودآرایی و خودنمایی که بیشتر در زنان دیده می شود. اسلام در هر دو مورد تأکید کرده که مراقب این دو عامل باشید تا از آسیب های انحرافات در امان بمانید.پرهیز از خیانت چشم
خیانت از گناهان کبیره ای است که ضد آن امانت است، به همان اندازه که امانت داری خوب است، به همان اندازه بلکه بیشتر، خیانت، زشت و مورد نکوهش قرار گرفته است، تا آن جا که امیرمؤمنان علی(ع) فرمود: «ایاک و الخیانه فانها شر معصیه ۲ از خیانت کردن پرهیز و دوری کن که زشت ترین گناه است.» نیز فرمود: «رأس النفاق الخیانه؛۳ خیانت در رأس نفاق و دورویی است.»
سدر مورد خیانت چشم، گاهی چشم در جاهای مخفی و خلوتگاه ها به طور مرموزی -که کسی باخبر نشود- نگاه گناه آلود می کند، از چنین گناهی به خیانت چشم تعبیر می شود، خداوند در قرآن هشدار داده و می فرماید: «یَعْلَمُ خَائِنَهَ الْأَعْیُنِ وَمَا تُخْفِی الصُّدُورُ؛ (نور.۹۱) خداوند چشم هایی را که به خیانت می گردد و آنچه را در سینه ها پنهان می دارند می داند.» قبل از این آیه سخن از قیامت و سختی ها و عذاب های قیامت به میان آمده، و این آیه بیانگر آن است که خدایی که از حرکات دزدکی و مخفیانه چشم ها و اسرار درون سینه ها آگاهی کامل دارد، در آن روز بر این اساس، دادرسی و داوری می کند، و با این آگاهی دقیق، به حساب رسی می پردازد، بنابراین مراقب باشیم که حتی نگاه ضعیف ما هم، آلوده به گناه نباشد، که از امام صادق(ع) در مورد این آیه پرسیدند، فرمود: «آیا ندیده ای که گاه انسان به چیزی نگاه می کند. اما چنین وانمود می کند که به آن نگاه نمی کند؟ همین نگاه خیانت آلود است.۴
توضیح این که خیانت در چشم دارای اشکال گوناگونی است، گاهی زل و آشکار است، و گاهی استراق بصر و دزدکی است، و گاه به صورت اشاره و چشمک زدن که مقدمه برای نقشه شیطانی است، از اینرو باید به طور جدی و دقیق مراقب بود که چشم هیچ گونه خیانت نکند، تا چه رسد به این که به مرحله هرزگی و چشم چرانی برسد.
به هر حال آنچه باید مورد توجه کامل قرار گیرد این است که همه ما در محضر خدا هستیم، و خداوند بر همه چیز حتی به اسرار نهان آگاهی دارد، و به چگونگی یک لحظه بلکه کمتر از یک لحظه نگاه چشم، آگاهی دارد، و براساس همین آگاهی، در روز قیامت قضاوت می کند. بنابراین چنین عقیده ای می تواند نقش مهمی در تهذیب نفوس و مراقبت و کنترل چشم داشته باشد.
می گویند: یکی از علمای بزرگ نجف اشرف پس از پایان تحصیلات خود تصمیم گرفت به وطن بازگردد، و برای همیشه در وطن به ارشاد مردم بپردازد، نزد استادش برای خداحافظی رفت، هنگام خداحافظی از او تقاضای موعظه کرد، استاد به او گفت: اندرزم کلام خدا است، این آیه را هرگز فراموش نکن: «أَلَمْ یَعْلَمْ بِأَنَّ اللَّهَ یَرَى (علق.۴۱) آیا انسان نمی داند که خداوند همه چیز را می نگرد؟»
 
۱-برای توضیح بیشتر، و بیان ویژگی های چشم به تفسیر نمونه، ج ۲۷، ص ۱۸ تا ۲۲ مراجعه شود.
۲ و ۳ مستدرک الوسائل، ج ۲، ص .۵۰۶
۴-تفسیر صافی، ذیل آیه ۱۹ نور.