چگونه با لجبازی کودکان مقابله کنیم؟

پدر و مادری که کودکی نوپا دارند، سه برابر پدر و مادری که فرزندشان به سن مدرسه رفتن رسیده دچار ناراحتی های روحی هستند. مدارک پزشکی موجود این ادعا را ثابت می کند. اما چرا در این دوران مشکلات به اوج خود می رسند؟ پاسخ این است: کودکان نوپا ویژگی های حیرت انگیزی دارند که اداره کردن آنان را مشکل می کند، یکی از این مشکلات لج بازی کودکان است. این رفتار شگفت انگیز نوپایان غالباً مقاومت سالم ترین پدر و مادر را نیز دچار تزلزل می کند.
همچنان که کودک خویشتن داری را درخود پرورش می دهد، به زودی در می یابد که می تواند اختیار دیگران را نیز در دست بگیرد و برای این کار کافی است پا در کفش دیگران کند و با زور در بازو انداختن شاهد باشد که چه تأثیر متحیر کننده ای برای اطرافیان گذاشته است. لجاجت بی دلیل منجر به تضاد می شود و وقتی منفی بودن و احساس بی علاقگی نسبت به حق و حقوق دیگران نیز به آن اضافه شد، پدر و مادر از پا در می آیند و تسلیم می شوند. مطمئناً چنین رفتارهایی از جانب کودکان، خطر جدی برای سلامت پدر ومادر به شمار می رود.
اختلال بی اعتنایی مقابله ای oppositiond deflant disorder عبارت است از الگوی پایدار رفتارهای منفی کارانه، خصومت آمیز و گستاخانه در غیاب نقض جدی موازین اجتماعی یا حقوق دیگران. شایع ترین علایم اختلال بی اعتنایی مقابله ای در DSM-IV عبارتند از: بیشتر اوقات از کوره در می رود، با بزرگ ترها جر و بحث می کند، به طور فعالانه نافرمانی کرده یا از سازش یا درخواست های بزرگ تر ها خودداری می کند. غالباً به طور عمده کارهایی می کند که موجب آزار دیگران می شود و دیگران را برای اشتباه ها و بدرفتاری های خود سززنش می کند. رفتار مقابله ای ومنفی کارانه از نظر رشد در اوایل کودکی طبیعی است. گروهی از صاحب نظران نیز بر این باورند که دخترها بیشتر درمعرض تشخیص اختلال مقابله ای هستند.
الگوهای مشخص خانوادگی وجود ندارد، اما تقریباً تمام والدین کودکان مبتلا به این اختلال، خود اهمیت زیادی به موضوع قدرت، کنترل و خودمختاری قایل هستند. در بعضی از خانواده ها شخصیت های لجوج و سرسخت وجود دارد. مادران کنترل کننده و افسرده و پدران منفعل و مهاجم هستند ناگفته نماند در بسیاری موارد این مشکلات برای کودکان ناخواسته روی می دهد.
*عوامل ایجاد کننده لج بازی در کودکان:
مهمترین عامل ایجاد کننده لجبازی در کودکان، نوع رفتار و تربیت والدین می باشد.
عوامل لج بازی کودکان به طور خلاصه به شرح زیر می باشد:
۱) نوع توجه والدین: ۱- توجه کافی نمی کنند ۲- توجه مشروط می کنند ۳- توجه زیاد می کنند ۴- توجه منفی می کنند
۲) ناکامی: باید تلاش شود که کودک کمتر ناکامی را تجربه کند، همچنین در کودکانی که رشد عاطفی آنها تأخیر دارد یا مبتلا به اختلال یادگیری هستند لجبازی بیشتر مشاهده می شود.
۳) سرزنش زیاد کودکان
۴) عدم انعطاف پذیری والدین در برابر خطاهایی که کودک مرتکب می شود.
۵) والدین این کودکان به طور معمول با یکدیگر اختلاف نظرهای شدید دارند و دایماً در حال مجادله با یکدیگرند. زمانی که کودک لجبازی پدر و مادر را با هم می بیند از طریق یادگیری مشاهده ای، لجبازی را از والدین یاد می گیرد.
۶) بسیاری مواقع لجبازی کودک توسط اطرافیان تقویت می شود بنابراین این رفتار ناخوشایند در کودک شکل می گیرد و کودک می آموزد با لجباری و تندخویی می تواند هر چه را که بخواهد به دست آورد.
۷) در دوره نوجوانی نیز ممکن است لج کردن به عنوان تظاهری ازنیاز به مستقل شدن و برقراری هویتی مستقل مشاهده شود.
۸) به عنوان آخرین عامل می توان به حسادت اشاره کرد که لجاجت کودک بیشتر مواقع به سبب حسادت بروز می کند.
*راه کارهای مقابله با لجبازی کودکان
هدف از درمان این نیست که کودکی را تربیت یا معالجه کنیم تا آرام چون بره باشد و از همه دستورهای والدین اطاعت بی چون و چرا کند.
هدف از درمان این است که والدین یاد بگیرند که چگونه رفتار لج بازی کودک را تعدیل و رفتار مناسب را در وی تقویت کند. چون واکنش والدین در برابر لجاجت و سرکشی کودک، در تداوم رفتار لجوجانه او مؤثر است.
برخی از راهبردها به شر زیر می باشد:
۱) انتقاد همراه با تشویق نتایج بهتری به دنبال دارد. کودک می خواهد که شما به او توجه کنید اگر دیدگاه شما منفی باشد او از راه های منفی به هدف خود می رسد. اما اگر شما بر نکته های مثبت تمرکز کنید، در مقابل رفتارهای خوب بیشتری دریافت خواهید کرد. زیرا در این حالت کودک با رفتارهای مثبت سهم به سزایی در جلب توجه شما خواهد داشت.
۲) رفتار کودک را تحسین کنید نه شخصیت او را همچنین وقتی از اوانتقاد می کنید شخصیت او را زیر سؤال نبرید. به جای اینکه بگوییم خیلی بچه بدی هستی می توان گفت: «من از طرز حرف زدن تو خوشم نمی آید».
۳) هیچ گاه تسلیم نشوید، اگر درمقابل سماجت کودک کوتاه بیایید کودک یاد می گیرد که با گریه حرفش را به کرسی بنشاند ودیگر برای حرف های شما اهمیتی قایل نیست.
۴) همیشه به قول خود عمل کنید
۵) سعی کنید مشکلات فرزند خود را یکی یکی حل کنید.
۶) کودک را به تنبیهی که انجام نمی دهید تهدید نکنید، تهدید های پوچ و ناپایدار به رفتارهای نادرستی منتهی می شود که درنهایت تثبیت شده و در برابر تغییر مقاومت تر می شوند.
۷) سعی کنید تشنج را در خانه کم کنید، جلوی کودک با همسر خو بگومگو نکنید. در هنگام خواب موزیک آرام بگذارید یا اورا ملایم ماساژ بدهید. قصه مورد علاقه اش را تعریف کنید تا با آرامش بخواب برود.
۸) خطاهای کودک را بپذیرید و در عین حال کودک را مسئول رفتارش بدانید.
۹) انتطارات خود را از کودک دقیقاً مشخص کنید.
۱۰) با احترام با کودکان صحبت کنید.
۱۱) گاهی لجبازی کودک را به شوخی بگیرید. در نظر داشته باشید که هدف نادیده گرفتن رفتار کودک است.
۱۲) حفظ ثبات هیجانی از طرف والدین، یعنی در شرایطی که بچه لجبازی می کند، زمانی که والدین تن صدایشان عوض می شود و حالت چهره شان تغییر می کند کودک دیگر به هدف خود رسیده است و رفتارش تقویت می شود. لذا لازم است از بعد هیجانی والدین خودشان را مهار کنند.
۱۳) پیشنهاد چند راه انتخاب باید انجام امور درخواستی
۱۴) شنونده خوبی برای بچه ها باشیم و فرصتی را برای صحبت کردن به آنها بدهیم
۱۵) ندادن دستورهای پیاپی و مکرر از طرف والدین
۱۶) عدم پاسخگویی به تمام خواسته های کودک
۱۷) فرصت دادن به کودکان برای تصمیم گیری در اموری که به او هم مربوط می شود.
۱۸) کاهش سطح مداخله والدین در امور بچه ها
۱۹) توجه مناسب به رفتارهای مثبت کودک.
۲۰) ثبات تربیتی در والدین، قاطعیت آنها در گفتار و رفتار
۲۱) تنبیه به موقع در برابر رفتارهای ناشایست کودک
۲۲) عدم استفاده از تنبیه به عنوان بیشترین وسیله برای اصلاح رفتار کودک
۲۳) شناسایی نکات استرس آور زندگی کودک کاهش یا از بین بردن عوامل آن.
۲۴) آموزش مهارت های حل مسأله
۲۵) بالابردن تحمل ناکامی در کودک.
۲۶) الگوسازی والدین.
۲۷) جلوگیری از تماشای فیلم های خشونت آمیز.
۲۸) احترام به همسر در مقابل کودک
۲۹) تحریک کودکان از طریق رقابت (ایجاد رقابت مثبت با همسالان)
۳۰) تقویت رفتار مثبت در مقابل لجاجت کودک.
منابع:
۱)خلاصه روانپزشکی علوم رفتاری -روانپزشکی بالینی تالیف کاپلان (جلد سوم )ترجمه دکتر نصرت الله پور افکاری(۱۳۷۵) انتشارات شهرآب.
۲)رام کردن کودکان نوپا تالیف کریستوفرگرین ترجمه نفیسه معتکف (۱۳۸۵)انتشارات نسل نو اندیش .
۳)چگونه کودکان را با خود همراه کنیم تالیف کنت ونینگ ترجمه دکتر مهدی تهرانی دوست (۱۳۸۲)انتشارات نسا.