چگونگی شکل گیری پروتستانتیسم

در اوت میلادی یک کشیش آلمانی به نام «مارتین لوتر» Martin Luther وقتی در شهر روم بود از شکوه و جلال دربار پاپ و سوء اخلاق روحانیون ایتالیا سخت برآشفت. مدت کوتاهی بعد از این پاپ لئون دهم که برای تعمیر و اتمام بنای کلیسای سن پیر پول کافی نداشت بر آن شد که به وسیله عفو گناه های افراد مختلف پولی به دست آورد تا به مصرف تعمیر کلیسای سن پیر برساند. او ناگهان اعلامیه ای دید که از جانب پاپ بر در و دیوارها نصب کرده اند و در آن نوشته شده است که افراد می توانند با دادن پول به دفتر پاپ جهت تعمیر کلیسا، علاوه بر آنکه گناهانشان بخشوده می شود در عالم برزخ به غضب الهی دچار نخواهند شد و در آن وادی شاد و خشنود خواهند شد و در نتیجه به بهشت خواهند رفت. لوتر با دیدن این اعلامیه در کوچه ها و بازارهای شهر روم برای مردم سخنرانی کرد و اعلام کرد که پاپ حق بخشش گناهان را ندارد، فقط خداوند است که می تواند گناهان انسان ها را عفو کند و او می گفت که فقط انجیل را باید معتبر شمرد و برای نجات یافتن همان بس که انسان به مسیح ایمان داشته باشد. ابتدا پاپ به این اعمال لوتر اعتنایی نکرد و به خیال ایجاد اختلاف بین کشیش ها موضوع را جدی نگرفت ولی وقتی لوتر روی عقاید خود پافشاری کرد پاپ تکفیرنامه ای را علیه او منتشر کرد.
اما مارتین لوتر در کلیسای «وی تم برگ» تکفیر نامه را پاره کرد و سپس در آتش انداخت ?? دسامبر ???? و به این طریق رشته رابطه پاپ با لوتر از هم گسست.او مدعی بود که می توان انجیل را به هر زبانی ترجمه کرد و لازم نیست که حتما انجیل به زبان لاتین نوشته شود و کشیشان بایستی برای جلوگیری از بروز فساد در دستگاه کلیسا ازدواج کنند. به علت اینکه مارتین لوتر به پاپ که رئیس کاتولیک ها بود در مورد اجرای مقررات دینی اعتراض یا پروتست داد به مذهبی که او آورد، پروتستان protestant اعتراضیون می گویند البته پروتست اعتراض در زمینه دیگری هم بود. در آن زمان شارلکن امپراتوری که بر اسپانیا و آلمان حکومت می کرد قصد داشت که لوتر را که به وسیله یکی از شاهزادگان ساکسونی آلمان در قلعه «وارتبورگ» Wart burg واقع در آلمان پنهان کرده بود، دستگیر و تسلیم پاپ نماید تا پاپ او را بسوزاند ولی عده زیادی از شاهزادگان آلمانی و مردم که طرفدار «رفرماسیون» Reformation یا اصلاحات مذهبی بودند نسبت به دستگیری لوتر اعتراض کرده و عصیان بر ضد کلیسای کاتولیک روم را آغاز کردند که در واقع یک پیام و شورش عمومی بر ضد فساد کلیسا به شمار می رفت.
لوتر در مدتی که در آلمان پنهان بود انجیل را به زبان آلمانی ترجمه کرد. با توجه به این مقدمه می خواهیم بدانیم که آیا این عکس العمل لوتر اولین جرقه ای بود که بشکه باروت کلیسای کاتولیک را منفجر کرد و یا اینکه قبل از او نیز کسانی بوده اند که در واقع الهام بخش لوتر و در واقع پروتست های اولیه و اعتراضات نخستین علیه پاپ بوده اند.
ریشه های جنبش پروتستانی
ریشه های جنبش اصلاح طلبی و اعتراض در رفرم دینی را می توان در اقدامات «جان ویکلیف» مصلح دینی انگلیس و «ژان هوس» Jonh Huss اهل بوهم در چک واقع در مرکز اروپا دانست. جان ویکلیف یک کشیش انقلابی بود که کتاب مقدس را به انگلیسی ترجمه کرد تا مردم خود بخوانند و دریابند و آنچه را کلیسا می گوید کورکورانه نپذیرند. او ضمنا رسالاتی در باب فساد در کلیسا نوشت که بعد از مرگش سوزاندند و از میان بردند. چون دست کلیسای روم به او نمی رسید نتوانستند او را به دادگاه کلیسا بکشانند. در  یعنی  سال بعد از مرگش زمانی که ژان هوس اهل چک را به سبب مخالفت با کلیسا مجازات می کردند طبق تصمیم شورای کلیسای روم استخوان های ویکلیف را از گور درآورده و سوزاندند.در  یک دانشمند چک به نام «ژان هوس» یک رشته سخنرانی در دانشگاه پراگ ایراد کرد که پایه اش همانند سخنان ویکلیف بود. هوس رئیس دانشگاه بود و سخنان او کلیسا را سخت برانگیخت و برآن شد که او را در تکفیر کند. در شهر کنستانس سوئیس شورایی از اسقف هایی تشکیل شد که از روم آمده بودند. پادشاه آلمان به شرط تضمین جان ژان هوس او را به کنستانس فرستاد. در شورای مذهبی کنستانس از او خواسته شد که توبه کند ولی او از عقاید خود دست نکشید.لذا در  زمانی که استخوان های ویکلیف را می سوزاندند ژان هوس را هم زنده سوزاندند با آنکه ژان هوس زنده سوزانده شد ولی افکارش زنده بود و منجر به شورش هایی شد که شورای تفتیش عقاید انکیزیسیون، همه مخالفان دستگاه کلیسا را مجازات کرد. فردی مثل لوتر با توجه به مبارزاتی که قبلا در این زمینه شده بود دست به اقدام زد.
لوتر و شخصیت او
لوتر در سال در «ایس لبن» Eislebebn یکی از نواحی ایالت ساکس آلمان به دنیا آمد. پدرش کارگر معدن بود. لوتر در آغاز تحصیل ناچار شد مانند اکثر طالبان علم که بی بضاعت بودند به کارهای سخت تن در دهد. اما اندکی بعد مردی خیرخواه مخارج او را در دارالفنون «ارفورت» Erfurth به گردن گرفت و لوتر در آن مدرسه به تحصیل فلسفه و حقوق و ادبیات و موسیقی پرداخت.در ?? سالگی یک روز هنگامی که گردش می کرد ناگهان هوا توفانی گشت و رعد و برق شد.لوتر در آن حالت وحشت و اضطرابی که داشت نذر کرد که اگر از خطر نجات یابد صومعه نشین شود و برای کلیسا خدمت کند. پس از مدتی در ?? ژوئیه ???? به صومعه فرقه آگوستین در «وی تم برگ» Wite Mberg رفت و به کسب معلومات دینی پرداخت تا آنکه به رتبه کشیشی نائل شد. علم و فصاحت او به حدی رسید که مقام استادی حکمت الهی در دارالفنون «ارفورت» را کسب کرد. لوتر مردی حساس و بلند فکر بود. اما همیشه اضطرابی درونی داشت و پیوسته از گناه و شیطان و از عدل خداوندی می ترسید و بیم داشت کشیشی که به رسم کاتولیک ها اعترافات او را می شنید می کوشید که خاطر مشوش او را آرام سازد و او را به عنایات الهی امیدوار سازد. او به این نتیجه رسید که باید به عیسیع امیدوار بود که تسلی بخش است و هراس را از دل ها می زداید و به این گفته «سن پل» Saint paul حواری امیدوار شد که می گفت: «انسان عادل و با انصاف نجات یافته ایمان خویش است.» و چون به این گفته سن پل بسیار تاکید می کرد اتکای او به حضرت مسیح بیشتر می شد. از این جهت بود که گفت انسان ها فقط باید به مسیح و اعمال او اعتقاد داشته باشند. او در آلمان پیروان زیادی پیدا کرد. لوتر برای آنکه عقاید خویش را مدرن سازد یکی از شاگردانش را به نام «ملانش تون» Melanchton مامور ساخت تا عقایدش را منتشر کند.
ایجاد وضعیت جدید در اروپا
بر اثر انتشار عقاید لوتر اختلافات مذهبی در اروپا به قدری رشد یافت و زیاد شد که عاقبت اروپای غربی را از لحاظ مذهبی مانند جهات سیاسی به دو قسمت و دو اردوگاه تقسیم شد. کلیسای قدیم یونانی و ارتدوکس روسیه و شرق اروپا خود را از این اختلافات دور نگهداشت. از نظر پیروان آن کلیسا، خود کلیسای روم هم از جاده اعتقاد حقیقی نسبت به مسیح به کلی دور و منحرف شده بود. اندکی نگذشت که یک فرد مذهبی سوئیسی به نام «اولریش تسوینگلی» طرفدار لوتر گردید و سپس در فرانسه «ژان کالون» ???????? به صورت موثرترین اصلاح گر پروتستان درآمد. عقاید لوتر و کالون با آنکه پروتستانتیسم بود با یکدیگر تفاوت داشت. کالون عقیده داشت که کلیسا باید از اعمال کاتولیکی خود پیراسته گردد. پیروان کالون از اسقف ها نفرت داشتند و خواستار برکناری آنها بودند. به همین سبب به پیروان کالون «پیوریتان» purintan یا صاحب مذهب خالص می گویند که از هرگونه پیرایه ای به دور است. کالون مرکز فعالیت مذهبی خود را در سوئیس قرار داد. لوتر در  وفات نمود اما جنگ مذهبی بین طرفداران پروتستان و کاتولیک در اروپا در چندین مرحله آغاز شد. ولی در انگلستان نه تنها جنگی رخ نداد بلکه هانری هشتم از اوضاع آشفته کلیسای کاتولیک استفاده کرد و مذهبی آورد که رئیس آن را خودش تعیین می کرد. در انگلستان پادشاه چندزنه یعنی هانری هشتم از فرصت استفاده کرد و با پاپ مخالفت کرد و جانب پروتستان ها را گرفت. به قول نهرو در نگاهی به تاریخ جهان هانری هشتم از این جهت حامی پروتستان ها شد که می خواست جانب خودش را بگیرد. او به املاک وسیع کلیسا در انگلستان چشم داشت و پس از آنکه روابط خود را با کلیسای روم قطع کرد تمام دارایی و املاک گرانبهای کلیساها و صومعه ها و سازمان های مذهبی را توقیف و مصادره کرد.دلیل خصوصی و شخصی قطع رابطه هانری هشتم با پاپ روم این بود که او می خواست همسرش کاترین را طلاق دهد و با زن تازه ای ازدواج کند و پاپ بر طبق مقررات کلیسای روم با این امر موافقت نمی کرد. هانری هشتم در استقلال مذهبی انگلیس را اعلام کرد و دستور داد که سراسقف کلیسای کانتربوری انگلیس را به دستور او تعیین کنند. او به رغم نظر پاپ زوجه خود کاترین را طلاق داد و با «آن بولین» Anne Boleyn ازدواج کرد و مذهب مستقلی به نام «انگلیکان» Anglican ایجاد کرد که مقررات آن آمیزه ای بود از آئین کاتولیک، پروتستان های لوتری و عقاید مذهبی کالون. پروتستان های فرانسه را که عقایدشان مخلوطی از عقاید لوتر و کالون بود به نام «هوگو نت» Hugue Notes می گفتند.
جنگ های مذهبی در اروپا
 یعنی در مدت سال هر یک از ممالک فرانسه و آلمان و به فاصله  سال یک رشته جنگ های مذهبی واقع شده که مدت دوام هر یک از آنها ?? سال بوده است. جنگ های ??ساله فرانسه و جنگ های ساله آلمان اطول کشید و فقط بین این دو رشته جنگ های مذهبی ?? سال فاصله بوده است.در نتیجه رویارویی عقاید لوتری ها وکالونی ها با کاتولیک ها در فرانسه منجر به جنگ های خونینی شد که در نتیجه در  یعنی در زمان سلطنت شارل نهم به تحریک ملکه مادر یعنی «کاترین دومدیسی» در ?? اوت در روز «عید بارتلمی» Saint Barthelmy عده زیادی پروتستان و هوگونت قتل عام شدند تا آنکه در زمان سلطنت هانری چهارم در ?? آوریل به وسیله فرمان نانت آزادی مذهب پروتستان اعلام شد.
منابع:
? کلیات تاریخ، ه.ج.ولز ترجمه مسعود رجب نیا، بنگاه ترجمه و نشر کتاب تهران،
? جلد اول کتاب نگاهی به تاریخ جهان، نهرو، ترجمه محمود تفضلی، امیرکبیر تهران،
? تاریخ قرون جدید نوشته آلبرماله ترجمه فخرالدین شادمان، ابن سینا، تهران،
? بزرگان فلسفه، هنری توماس، ترجمه فریدون بدره ای، بنگاه ترجمه و نشر کتاب تهران،
? نگاهی گذرا بر جریانات بزرگ تاریخ جهان نوشته سیروس غفاریان، دانشنامه بزرگ فارسی، تهران
نویسنده : سیروس غفاریان