چارچوب گفت‌وگوی سالم میان همسران
تقریباً دلیل اصلی همه معضلات خانوادگی این نکته است «به مشکل برمی‌خورند، چون نمی‌توانند یا بلد نیستند با هم حرف بزنند!» یعنی یا اصلاً حرف نمی‌زنند یا یکریز و یک‌طرفه حرف می‌زنند و به هم مهلت نمی‌دهند! یا به‌جای گوش دادن، به فکر جواب دادن هستند یا…، چنین مشکلاتی معمولاً معضلات موجود در زندگی را به زخم‌هایی که هیچ مرهمی مداوایشان نمی‌کند و سوزششان تمامی ندارد تبدیل می‌کنند.
چگونه بحث و گفت‌وگو کردن، جزو مهارت‌هایی است که بهره‌مندی از آن یک زندگی را تا مرز موفقیت و شادکامی پیش می‌برد و در مقابل، نداشتنش طرفین را به دعوا، کشمکش و حتی جدایی می‌کشاند.
در این چند صفحه، از آداب و ریزه‌کاری‌های گفت‌وگو برای شما خواهیم گفت:
چند تصور اشتباه
* اگر با همسرم صحبت کنم ضایع می‌شوم.
* اگر بگویم چطور دلم را شکسته او را بیشتر از خود رانده‌ام.
* اگر به حرف‌هایش گوش کنم فکر می‌کند که با او موافقم.
* اگر بگویم چی آزارم می‌دهد، فاصله‌مان بیشتر می‌شود.
* اگر به اشتباهاتم اعتراف کنم، همسرم مرا تحویل نمی‌گیرد یا بر ضد خودم استفاده می‌کند.
هدایت نمایید
گاهی زن و شوهرها می‌گویند وقت کافی برای گفت‌وگو نداریم یا حوصله‌اش را. این غلط و حتی فاجعه است! با هم قرار بگذارید که هر هفته یا حداکثر هر دو هفته یک‌بار، مثلاً ساعت خاصی از روز پنجشنبه‌تان را برای گفت‌وگو خالی کنید. میوه و چایی بیاورید، تلویزیون و تلفن‌همراهتان را خاموش کنید و حرف دلتان را بزنید. در کشاورزی هم وقتی آب کم است، از روش قطره‌ای استفاده می‌کنند. می‌بینید که همان آب اندک می‌تواند درختان تناور به وجود بیاورد. چرا؟ چون آن را هدایت کرده‌اند.
ذهنتان را روی کاغذ کپی کنید
پیش از آنکه دلخوری خود را با همسرتان در میان بگذارید، بهتر است ابتدا دغدغه اصلی و برخی جوانبش را روی کاغذ بنویسید. به‌این‌ترتیب، هم فهم و هم سهم خود را در پیشامد مربوطه بهتر خواهید دید. از سوی دیگر نوشتن ماجرا از ابتدا تا انتها باعث آرامش نسبی‌تان می‌شود و درعین‌حال با یادآوری اتفاقات، به علت‌های آن بهتر آگاه می‌شوید.
اسرار مگو را به کسی نگویید!
پیش از صحبت با همسر، هرگز موضوع را با دیگران (مادر، خواهر و…) مطرح نکنید؛ چراکه ممکن است آن‌ها با راهنمایی‌های غلط خود، مشکل را بیش از حد بزرگ جلوه دهند و شما را به تصمیم‌گیری‌های عجولانه و نپخته‌ای وادارند.
نیتتان را صابون بزنید
هدف زن و شوهر از گفت‌وگو، باید رفع مشکلات فی‌مابین باشد نه غلبه بر طرف مقابل و به کرسی نشاندن حرف خود، پس لازم است با حسن‌ظن و خوش‌بینی با هم حرف بزنند و هیچ‌گاه درصدد محکوم کردن و شکست دادن طرف مقابل برنیایند.
فقط درباره یک موضوع حرف بزنید
درباره یک مسئله حرف بزنید، نه فهرستی از مسائل! به خودتان و طرف مقابلتان زمان بدهید که به همان یک موضوع بپردازید. نیازی نیست همه مشکلات را در یک جلسه حل کنید.
خوب بشنوید
قطع نکردن حرف همسر و شنونده دقیق و فهیم بودن بسیار مهم است.
وقت‌‌شناس باشید
برای گفت‌وگو باید زمان درستی را انتخاب کنید، زمانی که هر دو طرف از هر فکر و دغدغه‌ای آزاد باشند و تمام توجه و تمرکزشان را به موضوع معطوف کنند. در ابتدا همسران باید بر روی این زمان مناسب توافق داشته باشند. عین بی‌منطقی است که انتظار داشته باشیم طرف مقابلمان همیشه در دسترس و آماده صحبت باشد.
شروع گفت‌وگو در زمان عصبانیت و در لحظات ناراحتی، نمی‌تواند شما را به موفقیت برساند. وقتی خانم یا آقا در زمینه‌ای (به‌حق یا ناحق) ناراحت هستند، اصلاً موقعیت مناسبی برای صحبت درباره آن موضوع خاص نیست.
انتخاب زمان گفت‌وگو، هوشمندی می‌خواهد. بعد از دیدن یک فیلم جذاب، بعد از یک سفر فرح‌بخش، یک مهمانی دل‌نشین یا بعد از مرور یک خاطره زیبا، بهترین اوقاتی هستند که می‌توانیم درباره مسئله‌ای که نگرانمان کرده حرف بزنیم.
مکان مناسب را بیابید
بهترین مکان جایی است که صحنه‌ها و صداهای مزاحم مثل تلفن و تلویزیون، تمرکز دو طرف را برهم نزنند.
عطر صمیمیت بزنید
فضای گفت‌وگو باید فضای تفاهم باشد؛ یعنی نباید در یک فضای منفی و توبیخ‌گرانه صحبت کرد و نباید خشمگین شد. عصبانیت نه‌تنها شما را شخصی بی‌منطق و بی‌انصاف جلوه می‌دهد، بلکه مانعی بر سر راه خواسته‌هایتان فراهم می‌سازد.
اما اگر احساس کردید که طرف گفت‌وگوی شما خشمگین است به او فرصت دهید این انرژی مخرب را تخلیه کند و همه حرف‌هایش را بزند و به آرامش برسد، پس از ایجاد فضایی آرام، گفت‌وگو روند واقعی خود را پیدا می‌کند.
بگویید: شاید من مقصرم
در آغاز سخن، تأکید کنید ممکن است مقصر این ماجرا خودتان باشید و محض رفع دلخوری‌ها اقدام به صحبت کرده‌اید. اگر تقصیری داشته‌اید حتماً آن را بازگو کنید و از همسرتان پوزش بخواهید. این کارتان، فضای گفت‌وگو را بهبود می‌بخشد. در این صورت همسرتان نمی‌اندیشد محاکمه‌ای در کار است. در ضمن، او نیز به‌نوبه خود آماده پذیرفتن اشتباهاتش می‌شود.
تفاوت قائل شوید
همواره در حین سخن، باید بین موضوع مورد بحث و شخصی که با او بحث می‌کنیم، تفاوت قائل شویم. لازم است بیاموزیم که رفتار شخص را طرد کنیم نه خود او را.
به‌جای انتقاد، تقاضا کنید
هر انتقاد را یک‌بار توی ذهنتان مرور کنید که آیا می‌شود آن را به شکل یک تقاضا مطرح کرد. مثلاً به‌جای اینکه بگویید او در هفته گذشته چه‌کاری را اشتباه انجام داده بگویید دوست دارم در هفته آینده چگونه رفتار کنی.
به‌جای شکایت، درخواست کنید
شکایت بر «گذشته» تأکید می‌کند و موجب ناامیدی می‌شود، چون گذشته را نمی‌توان تغییر داد.
اما «درخواست کردن» بر خواسته شما انگشت می‌گذارد، به رفتارهای «آینده» اشاره می‌کند و برای بهبود حال، راه‌حل می‌دهد.
در گفت‌وگو از «چرا نمی‌تونی…؟»ها پرهیز کنید. جمله‌هایی همچون «تو باید فلان کار رو می‌کردی» هم نوعی شکایت کردن است، اما درخواست، پرسشی واقعی است که پاسخی واقعی می‌طلبد.
مثلاً «مایلی این کاری رو که من دوست دارم با هم انجام بدیم؟» پرسشی واقعی است که ممکن است پذیرفته، رد و یا به بحث گذاشته شود.
به تفاوت‌های زنان و مردان توجه داشته باشید
در هنگام مکالمه، نوع نگاه و نوع رفع نیاز زن و مرد با هم متفاوت است. آشنایی با این تفاوت‌ها به بهبود فضای گفت‌وگو کمک می‌کند. برای مثال، توجه به این نکته که حافظه جزئی‌نگری در زنان بسیار قوی‌تر از مردان است، به مردها یادآوری می‌کند که در هر گفت‌وگو اندکی هم از جزئیات مطالب برای همسرانشان بگویند. خانم‌ها هم اگر بدانند که آقایان نسبت به قدرت و اقتدارشان بسیار حساس هستند و هر چه قدرت آن‌ها را محدود کند، باعث ناراحتی‌شان می‌شود، دیگر هیچ‌وقت به آقایشان نمی‌گویند که «امشب مادرم زنگ‌زده بریم خونه‌شون. شب زودتر بیا تا بریم.» چون ممکن است، پاسخ اکثر مردها این باشد که «امشب نمی‌شه! خسته‌ام تازه کمی هم دیر میام خونه.» چرا این‌گونه است چون در عبارت خانم به اقتدار مرد خانه هیچ توجهی نشده است، اما اگر خانم بگوید «امشب مادرم زنگ‌زده بریم خونه‌شون، من بهشون گفتم همسرم شب‌ها معمولاً از سر کار که میان، خسته هستن. با این‌حال من بهشون میگم. اگر صلاح دونستن و حال داشتن خدمت‌تون می‌رسیم.» به‌احتمال بسیار از مردشان می‌شنوند «آره خسته‌ام، ولی خب حالا یه کاریش می‌کنیم، بگو میاییم!»
در لفافه حرف نزنید
گاهی زن و شوهر، منظورشان را با سکوت و طرح یک مسئله انحرافی بیان می‌کنند و انتظار دارند که طرف مقابل هم منظورشان را بفهمد. لفافه‌گویی، گاهی ابهام را بیشتر می‌کند و فهم طرف مقابل را گرفتار مشکل می‌سازد.
مچ‌گیری ممنوع است
سعی کنید از نکته‌های مثبت شخصیت همسرتان یا کارهای خوشایندی که اخیراً از او دیده‌اید، ذکری به میان بیاورید تا فضای مذاکره صمیمی‌تر شود. انتقادهای پی‌‌درپی، مچ‌گیری‌های دائمی و محکوم کردن‌های معمول، روحیه طرف را خراب می‌کند. نخواهید به او ثابت کنید که همیشه اشتباه کرده است و شما بخشنده بوده‌اید. مطمئن باشید از راه تشویق بهتر می‌توانید در دیگران تغییر مثبت به‌وجود آورید.
او را با خودش بسنجید!
در ضمن گفت‌وگو هرگز همسرتان را با دیگران مقایسه نکنید و محاسن آن‌ها را به رخش نکشید. اگر می‌خواهید مقایسه‌ای در کار باشد سعی کنید او را با خودش، یعنی خطای احتمالی‌اش را با رفتار خوب خودش در موقعیتی دیگر مقایسه کنید.
دفتر خاطرات را ورق نزنید
از گذشته‌های دور یاد نکنید و پس از رفع دلخوری او را وادار نسازید به گناهش اعتراف کند و از شما عذر بخواهد. این امر، غرورش را شکسته و او را جری می‌کند.
از عبارت‌های «من…» استفاده کنید
عبارت «من» با جمله‌هایی مانند «من فکر می‌کنم» یا «من حس می‌کنم» شروع می‌شود، نه با عبارت‌هایی از قبیل «تو باعث می‌شوی و…».
البته روشن است که عبارت‌هایی که با «من» شروع می‌شود، وقتی تأثیرگذار است و طرف مقابل را به شنیدن علاقه‌مند می‌کند که گوینده آن درصدد زورگویی نباشد؛ بلکه بخواهد احساسات خود را ابراز کند.
با دنده یک‌دندگی نرانید
هیچ‌وقت منطقتان را بی‌اشتباه ندانید و بر چیزی هرچند درست پافشاری نکنید. اگر موضوعی در آن جلسه حل نشد، گفت‌وگو را به جلسه بعد موکول کنید و به همسرتان بگویید «چطور است بقیه حرف‌هایمان را وقت دیگری بزنیم.»
گفت‌وگوی خود را به هم گره بزنید
زوج‌های توانمند صحبت‌های خود را مانند رشته‌های طناب به هم گره می‌زنند و با ترکیب دیدگاه‌های خود به درک متقابل واحدی می‌رسند و به این ترتیب، گفت‌وگوی آن‌ها با همراهی یکدیگر پیش می‌رود.
اگر هنگام گفت‌وگو در مسائل مهم، جبهه مخالف بگیرید یا به‌جای بازی دونفره با توپ، به‌تنهایی به آن لگد بزنید و یکدیگر را از دور خارج کنید، دچار رنجش و ناکامی می‌شوید.
همچنین اگر سخنان یکدیگر را جذب نکنید و هر یک آراء و افکار خود را دنبال کنید و توجهی به عقاید دیگری نداشته باشید، باز دچار تنش و ناراحتی می‌شوید.
وقتی زوج‌ها در مخالفت با یکدیگر صحبت می‌کنند، هر چه یکی از آن‌ها بگوید دیگری سعی می‌کند اشتباهی در آن پیدا کند.
برابری را حفظ کنید
برابری در گفت‌وگو به معنی تعادل و تناسب در میزان صحبت‌های دو طرف است؛ یعنی آیا دو طرف فرصت مساوی برای صحبت کردن دارند؟
وقتی فقط یکی از دو طرف رشته صحبت را به دست می‌گیرد، این فقدان تناسب یا تعادل، باعث آزار یک یا هر دو طرف می‌شود؛ چون طرف ساکت از شنیدن خسته می‌شود و گوینده نیز ممکن است بار سنگینی روی دوش خود احساس کند.
کوتاه کوتاه حرف بزنید
در هر فرصت، مقدار کمی از نظرات خود را بیان کنید؛ یعنی به‌جای آنکه تمام صحبت خود را در یک نوبت طولانی تمام کنید، آن را در چند مقطع کوتاه مطرح نمایید. ابتدا اجازه دهید طرف مقابل به آن نکته پاسخ دهد و سپس نکته بعد را اضافه کنید.
گفت‌وگو مثل غذا خوردن است؛ اگر آنچه می‌گوییم یا می‌شنویم در اندازه‌های کوچک باشد، بهتر جذب می‌شود.
سرعت و حرارت را مدیریت کنید
وقتی طرفین گفت‌وگو صدای خود را بالا می‌برند، سریع‌تر صحبت می‌کنند یا خشمگین می‌شوند، احتمال دارد که گفت‌وگو از مسیر خود خارج شود.
افزایش سرعت و حرارت، رعایت اصول گفت‌وگوی مشترک را مشکل می‌کند؛ درست همان‌گونه که سرعت زیاد در رانندگی احتمال تصادف و زخمی شدن را بیشتر می‌کند.
هرگاه متوجه شدید که گفت‌وگوی شما داغ و پرشتاب شده است، توقف کنید. بعد از وقفه، فکر کنید؛ اصلاحات لازم را انجام دهید و بعد ادامه دهید.
جنبه داشته باشید!
اگر با رعایت همه نکته‌هایی که گفتیم، پا به میدان مذاکره گذاشتید ولی باز هم به نتیجه نرسیدید، مشکلی نیست! اصلاً نگران نشوید و ظرفیت این را که گفت‌وگوی همسرانه شما به نتیجه نرسد، داشته باشید؛ چون همه گفت‌وگوها قرار نیست به نتیجه برسند. جاهایی حتی خوب است که گفت‌وگو به نتیجه نمی‌رسد! گاهی در گفت‌وگوهایی که به‌سرعت به نتیجه می‌رسند، ابعادی از موضوع مورد بررسی قرار نمی‌گیرد. همین‌که حرف‌هایتان را زده‌اید، نکته مهمی است؛ نه از نظر اینکه حجت تمام شد و من حرف‌هایم را زدم؛ از این نظر که «خدا را شکر توانستم درباره این مسئله حرف بزنم».
همین‌که بتوانید از گفت‌وگو کردن لذت ببرید، موفق بوده‌اید. بگذارید یک مثال بزنیم؛ در یک گفت‌وگو، همسرتان را قانع می‌کنید که فلان سفر را بروید یا فلان وسیله را بخرید، اما در آن روزها، قدرت مالی‌اش را ندارید. معنی‌اش این نیست که این گفت‌وگو بی‌نتیجه بوده، معنی‌اش این است که تصمیمی گرفته‌اید اما فعلاً شرایط اجرایش را ندارید. هیچ اشکالی ندارد. مهم این است که شما با هم حرف می‌زنید.
اگر هم که گفت‌وگویتان به نتیجه نمی‌رسد و احتمال ناراحتی و اختلاف بین شما و همسرتان وجود دارد، لازم است موضوع را با فرد دیگری که هر دو، امانت‌داری و رازداری‌اش را قبولش دارید، در میان بگذارید. قرآن هم از چنین روشی تحت عنوان «حَکم در اختلافات» یاد می‌کند. گاهی با این روش می‌توان گفت‌وگو را از بن‌بست خارج کرد.
منابع
- جزوات مهارت‌های همسرداری (موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی)
- مجله خانه خوبان شماره ۴، مقاله ترموستات گفت‌وگو
- راز تفاهم در زندگی زناشویی، پل تورنیر، مترجم: محمدناصر فرجی.
- چگونه با همسر خود سازش کنید، اریک بلومنتال، مترجم: نفیسه سلطانی
مجله آشنا، شماره ۲۲۵، صفحات ۱۹-۲۳
